Kadının Katılımını Attırmaya Yönelik Biri Çözüm Önerisi: Kota

Günümüzde, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yasalar önünde kadın ve erkeğe eşit haklar verilmiştir. Ancak, bu hakların kullanımında eşitlikten söz etmek mümkün değildir. Bu konuda kadınlar erkeklerden çok geridedir. Özellikle siyasal süreç içerisinde, kadınların birikim, donanım ve deneyimlerinin erkeklerden az olması sebebiyle, kadınlar siyasal karar alma süreçlerinden tasfiye edilmektedirler. Kadınların siyasete olan ilgisini arttırmak ve siyasal katılımını sağlamak amacıyla bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemler içerisinde en etkili olanı ‘kota

146 _{KILIÇ, s. 20}

uygulamasıdır.’148 Kadınların siyaset alanında daha etkin ve eşitçi bir oranda temsil edilebilmesi için önemli bir araç olan cinsiyet kotası, günümüzde gittikçe yaygınlaşan ve daha demokratik bir siyaset ortamının oluşmasına katkı sağlayan bir yöntemdir.

Kotanın sözlük anlamı pay, miktardır. Siyasal anlamda kota ise, eşitlikçi bir demokrasiye ulaşılması için geliştirilen bir seçim tekniğidir.149 Kadınlara yönelik kotalar; bir aday listesi, bir parlamento meclisi, bir komite veya bir hükümet olup olmadığına bakmaksızın bir kurulun veya birimin üyelerinin belli bir sayısının ve yüzdesinin kadınlar tarafından oluşturulmasının zorunlu olduğunu içeren bir kavramdır.150 _{Her tür siyasal sürece katılımın belli bir cinsin tekelinde olmasını}

engelleyerek, karar alma süreçlerinde cinsler arasında dengeli bir dağılımı ve eşit temsili sağlayan bir uygulamadır.151 _{Cinsiyet kotası, seçim veya atama ile gelinen}

siyasi ve diğer karar organlarında, sürekli ve çok belirgin düzeyde eksik temsil edilen büyük bir grubun bu organlarda eşit temsilini sağlamaya yönelik geçici bir özel önlemdir.

Kota uygulaması ilk kez 1972’de İsveç’te görülmüştür. Fransa, Almanya, Avusturya, İrlanda, Finlandiya, Lüksemburg, Slovakya, Yunanistan’da kota tekniğini uygulayan ülkeler arasındadır.152

Kotanın bazı çeşitleri vardır. Bunlar; sabit, oranlı ve boş koltuk kotalarıdır. Sabit kota tekniğine göre, bir seçimde eksik temsil edilen cinse belirli bir oranda sandalye ayrılır. Bu oran %20 ile %50 arasında değişmektedir. Sabit kota uygulaması anayasal ya da yasal yolla düzenlenebileceği gibi partilerin iç düzenlemeleri ile de olabilmektedir. Bu uygulanmadaki temel amaç, kadınları siyasette aktif hale getirmektir. Bu teknik, partilerin karar alma organlarında, milletvekili aday listelerinde, delegeliklerde, kurul, komite ve komisyonlarda, bakanlar kurulunda uygulanabilir.153

148 _{Zeynep KILIÇ, Eşitlik İçin Kota Politikaları, Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve}

Uygulama Merkezi, Ankara, 2000, s. 21-22.

149 _{Aysun SAYIN, Koya El Kitabı, Yalçın Matbaacılık, Ankara, Ağustos, 2007, s. 31, 38.}

150 _{Nazlı TEKİN, Bahadır ESER, Mehmet DİNÇ, “Kadınların Siyasal Katılımını Arttırmaya Yönelik}

Bir Yöntem Olarak Kota Uygulamaları”, Yerel Siyaset Dergisi, Yıl: 2, Sayı 19, Temmuz 2007, s. 16.

151 _{KILIÇ, s. 21.} 152 _{KILIÇ, s. 30.} 153 _{SAYIN, s. 34.}

Oranlı kota tekniği; genellikle bu sistem siyasi partilerin kendi parti içi seçim mekanizmalarında uygulanmaktadır. Bu sisteme göre kadın ve erkeğin toplam üyeler içindeki oranına göre, seçimi yapılan organda temsil edilmeleri güvence altına alınabilir. Bu nedenle, bu sistemi uygulayan partiler farklı illerde, farklı oranlarda kotalar uygulayabilirler. Örneğin bir il teşkilatında %20, diğerinde %30 kadın üyesi olan bir siyasal parti her il yönetiminde sırasıyla %20 ve %30 oranlarında kadınlara yer ayrılır. Aynı partinin ülke düzeyinde %40 kadın üyesi varsa bu parti genel kongre delegelerinin ve merkez yönetim kurulunun %40’ını kadınlara ayırabilir. Oranlı kotalar, tabanda, üyelik düzeyinde eksik katılım gösteren toplumsal grubun katılım oranının artmasını teşvik eden bir özelliğe sahiptir. Bu sistem üyelik kayıtlarının yasal, açık ve düzenli olduğu yerlerde uygulanmalıdır. Aksi takdirde sahte üyeliği teşvik ederek siyasal yapıyı daha da çarpıtıcı sonuçlar yaratabilir. Oranlı kota, siyasal örgütlerde tabanda eşit katılım için enerji ve istek yaratarak demokratikleşme sürecine katkıda bulunur. Siyasal süreçlerde eksik temsil edilenler kendi katılımları ile siyasal temsilleri arasında kurulan doğrudan bağlantıyı görerek katılımlarını arttırırlar.154

Boş koltuk kotası, kadınların yeterince aday gösterilmediği, üye olmalarının engellendiği, seçmen yazılımlarında ve kütüklerinde kadınlara hile yapıldığı yani kadınların temsil edilmesi ile ilgili gönüllü bir irade olmadığı durumlar da uygulanır. Bu tekniğin uygulanmasında amaç, eksik temsil edilen cinsiyetin temsil oranını düşük tutmaktır. Sabit ve oranlı kota tekniğine ek olarak kullanılmaktadır. Kadınlara ayrılan koltuk, bu cinsiyetin aday gösterilmemesi, yeterli katılımının olmaması durumlarında boş kalır. Kota uygulanan karar organı bir sonraki seçime kadar eksik sayı ile görev yapar. Bir sonraki seçimde eksik temsil edilmenin nedeni ortadan kaldırılıncaya kadar boş koltuk uygulaması sürer ve aslında kotanın amacına uygun kullanılması teşvik edilmiş olunur.155

Kota uygulamasına karşı ortaya atılmış olumlu ve olumsuz görüşler yer almaktadır. Bu uygulamaya karşıt olanlara göre, siyaset erkek işidir. Dolayısıyla kadınlar siyaset içerisinde yer almak istemezler. Bu uygulama fırsat eşitliğine karşı

154 _{Şaban SİTEMBÖLÜKBAŞI, “Kadınların Siyasal Hayata Etkin Katılımının Bir Aracı Olarak Kota}

Uygulamaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:12, Sayı:1, s. 15-16.

olan bir uygulamadır. Ayrıca, demokratik değildir. Çünkü seçmenler kimin seçileceğine karar veremezler. Onlara göre, seçilen kimse yalnızca belirli bir kesimi değil, herkesi temsil ettiği için siyasette cinsiyet önemli değildir Kota uygulamasını destekleyen görüşlere göre ise, erkekler kadar kadınlarda donanımlıdır. Kadınların bu donanımları da siyasal yaşam için gereklidir. Kota bir seçim tekniğidir ve hangi cinsiyetin % kaç oranında temsil edileceğini söyler, kimin seçileceğini belirlemez. Dolayısıyla kotaya niteliği belirlemiyor diye karşı çıkmak anlamsızdır. Kaldı ki erkek seçilmişler için nitelik gündeme gelmezken, kadınlar için en niteliklisinin aranmasının kendisi ayrımcıdır.156

Sonuç olarak, kotaların amacı kadınların siyasal katılım ve temsillerini artırmaktır. Kota sisteminin başarılı olabilmesi için siyasi partilerin etkili ve kaliteli kadın adaylar belirleyip, bu adayları karar alma süreçlerine dahil etmeleri gerekmektedir. Çünkü kadınların siyasette deneyim kazanıp, yönetime katılmaları yalnızca siyasette etkin olarak görev yapmalarıyla mümkün olacaktır. Bu durumun gerçekleşebilmesi için gerekli alt yapının hazırlanıp, kota uygulamalarının siyasal partiler tarafından kabul görmesi için birtakım tedbirler alınmalıdır.

156_{http://www.bianet.org/biamag/bianet/102129-kota-niteligi-dusurmez-niceligi-dengeler ( E.T.}

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YEREL YÖNETİMLERDE KADIN: TEMSİL VE KATILIM DÜZLEMİNDE CİNSİYET SORUNSALI ( 2009 MART SEÇİMLERİ SONRASI ANALİTİK

BİR İNCELEME)  

Çalışmamızın uygulama kısmı iki aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada, Türkiye’de kadınların siyaset içerisindeki temsil oranının ne olduğunu öğrenebilmek için Türkiye’de ki kadın belediye başkanları ile görüşmeler yapılmıştır. İkinci aşamada ise, Türkiye’de kadınların siyasal katılımının hangi düzeyde olduğunu araştırmak için bayan belediye başkanına sahip olan Aydın merkez ilinin yerel halkına yönelik olarak bir anket uygulaması yapılmıştır.

3.1. 2009 Mart Yerel Seçimleri Sonrası Kadın Belediye Başkanları Üzerine Bir İnceleme