Kabul Edilebilirlik İncelemesi

(Değiştirilen Madde, 13 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilen 14 No.lu protokolün

10’ncumaddesi ile değiştirilmesi).

Mahkeme, ulusal hukuk yollarının tamamen tüketildiği tarih itibariyle altı aylık bir süre içine yapılan başvuru dosyalarını inceleme yetkisine sahiptir. AİHM bireysel başvuru adı altında 34’üncü madde kapsamında bakamayacağı durumları şu şekilde kısaca özetlenebilir;

Yapılan başvurunun imzasız olması, yapılmış başvurunun daha önce mahkeme tarafından incelenen bir konuyla aynı içeriğe sahip olması, uluslararası soruşturma, uzlaştırma vb. yargı makamına konu olması ve yeni bir bilgi içermemesi gibi durumunda mahkeme tarafından dikkate alınmamaktadır.

Mahkeme 34’üncü maddeye aykırı bulduğu şu hallerde de başvuruyu reddetmektedir;

386 _{GÖZLER, s.532-533.} 387 _{GÖZLER, s.546.}

142

Sözleşme ve protokollerinde bulunan hak ve özgürlüklerin kapsamına girmeyen, temelden yoksun olma, bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması, başvurunun ana konusunu teşkil eden sorunun (insan hakları bağlamında) daha fazla inlemeyi gerektirmemesi, ulusal yargı mekanizmasında gereği gibi incelenmemesi mahkeme tarafından redde yol açmaktadır. Mahkeme tarafından yapılan reddin başvuran için dezavantaj oluşturacak hak kayıplarına neden olmaması önemlidir.

Diğer taraftan kabul edip yargılama başlatılan bir davanın herhangi bir aşamasında da mahkemede bu yönde bir kanaatin oluşması durumunda da aynı karar verilebilmektedir.388

Dolayısıyla Mahkeme önüne gelen başvuruları yukarıda belirtilen ölçütler çerçevesinde; Tek Hâkimli oluşum, Komite, Daire, Panel/Kurul (5 yargıç) ve Büyük Daire vasıtasıyla inceleyerek kabul edilmesine ya da kabul edilmemesine karar verebilmektedir.

2.12.1.1.Tek Hâkim’in Yaptığı Kabul Edilebilirlik İncelemesi

(Eklenen Madde, 13 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilen 14 No.lu Protokolün 7’incimaddesi 27’inci madde olarak eklenmiştir.)

Mahkeme Sözleşmeci devlet tarafından mağdur edildiğini beyanında bulunan kişilerin, hükümet harici oluşumların ve birey guruplarının başvurularını iç tüzüğün 34’üncü maddesi ışığında değerlendirmek üzere kabul eder. Sözleşmeye taraf olan devletler bu hakkın bireysel kullanımını kabul ve taahhüt etmektedirler.

Tek yargıç önüne gelen bir davayla ilgili şikâyetler, kabul koşullarını taşımıyorsa aleyhine başvuru yapılan hükümete bilgi verilmeden tek hâkim (Singl eJudge

Formation) konunun daha fazla incelenmesine gerek olmadığı kanaatiyle başvuruyu

düşürür ve kararları kesindir. Ancak davanın görülme aşaması incelendiğinde mahkemenin bir bakıma ön inceleme yaptığı görülmektedir. Çünkü mahkemede Yazı İşleri bünyesinde çalışan tecrübesiz hukukçular, yapılan başvurular için küçük dipnotlar hazırlayarak kıdemli hukukçu sayılan ancak yargılama döngüsünde yer almayan raportöre iletirler. Raportör bu hazırlanan notları düzenleyerek rapor haline getirir ve yetkili hâkime (Single Judge) gönderir. Hâkimin onaylarsa dava reddedilmiş olur. Onaylamaz ise dava kabul edilmiş olur.389 _{Diğer taraftan yine yargıcın davanın kabulüne}

388 _{TANRIKULU, s.150-151.} 389 _{DURMAZ / EKİNCİ, s.21.}

143

veya düşmesine ilişkin bir karar verememiş yani çekimser kalması da söz konusu olabilmektedir. Bu durumda yapılan müracaat daha detaylı incelemenin yapılabilmesi maksadıyla bir Daireye veya Komiteye gönderebilmektedir.390

Aslında bir bakıma Türkiye’de bulunan ilk derece mahkemelerine benzediği söylenebilir.

2.12.1.2.Komite’nin Yaptığı Kabul Edilebilirlik İncelemesi

(Değiştirilen madde, 13 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilen 14 No.lu protokolün 8’nci maddesi ile değiştirilmiştir.)

Mahkeme’nin Daireleri, geçici süreler için Komiteler oluşturmaktadır. Komiteler 3 asil ve 1 yedek üye ile Bölüm (Daire) düzeyinde görev yapmaktadırlar.391

Bir yıllık süreyle Bölüm (Daire) yargıçları arasından seçilen yargıçlar dönüşümlü olarak görev yaparlar. Her bölümde ne kadar Komite’nin kurulacağına Bölüm Başkanının görüşü ve tavsiyesi ile Mahkeme Başkanı karar vermektedir. Komitenin aldığı kararlarda ise oybirliği ilkesinin geçerli olduğu görülmektedir.392

Sözleşmede yer alan 34’üncü madde gereğince; Süreci devam eden yargılamada daha fazla inceleme yapmadan bir karar alınması halinde komite yargılamanın düşmesine veya yargılamanın reddine karar verebilir.393

Komite, söz konusu davayla ilgili sorunun mahkeme içtihatlarına konu olması, yani, örnek kararların bulunması durumunda esası hakkında karar da verebilmektedir. Komite’nin verdiği bu kararlar, ilgili Daire Başkanı tarafından yine ilgili hükümete bildirilir. Bu bildirimde davalı hükümete davayla ilgili isterse görüş bildirebileceği iletilir. Herhangi bir zorunluluk bulunmaz.

Bildirimden sonra hükümetler genellikle tek taraflı bildiri yayınlayarak, şikâyetin konusunu olan mağduriyetin giderileceği konusunda açıklama yaparlar. Diğer taraftan Komite tarafından dostane çözüm de önerebilmektedir. Bahsedilen şeklilerde sorun giderilemezse Mahkeme başvurunun usul ve esas açısından (şeklen) birlikte yeniden incelemesini yaparak yeni bir karar ile sonuca bağlar. Mahkeme tarafından

390 _{TANRIKULU, s.148-149.} 391 _{ANAYURT, s.260.} 392 _{ÖZBEY, s.86-87.} 393 _{ÖZBEY, s.87.}

144

kararlar oybirliği ile alınır ve kesindir.394_{Yani bir daha verilen kararlar Büyük Daire’ye}

kesinlikle taşınamaz.

İlgili Sözleşmeci Taraf olan yani sözleşmeye taraf olan davalı ülke bakımından yargıç, komitenin üyesi değilse, mahkeme içtihatlarına itiraz edilip edilmediği de dikkate alınarak söz konusu davanın her aşamasında komite üyelerinden birisinin yerine davet edilebilmektedir.395

2.12.1.3.Daire’nin Yaptığı Kabul Edilebilirlik İncelemesi

(Değiştirilen Madde, 13 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilen 14 no.lu protokolün 9’uncu maddesi ile değiştirilmesi)

Sözleşmenin 34’ncü maddesinde yapılan bireysel başvuru hakkında 27 ile 28’inci maddesi dâhilinde kabul ya da 28’inci maddesi kapsamında kesin hüküm verilmemişse kabul ya da davanın esası hakkında karar verme işlemi bir Daire tarafından yerine getirilmektedir.

Madde 33’e göre devletlerarası başvuruların kabulü ve esasa ilişkin son hükmün verilmesi Daire tarafından yapılabilmektedir. Bununla birlikte mahkeme özel durumlarda aksi olmadıkça davanın kabulüne ilişkin kararı ayrı olarak verebilmektedir.396