KABAHATLER KANUNU’NA GÖRE ĐDÂRÎ PARA CEZALARININ

CEZALARININ BELĐRLENMESĐ

Kabahatler Kanunu’nun 17. maddesinde idârî para cezalarına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.

“Đdarî para cezası

Madde 17- (1) Đdarî para cezası, maktu veya nispi olabilir.

(2) Đdarî para cezası, kanunda alt ve üst sınırı gösterilmek suretiyle de belirlenebilir. Bu durumda, idarî para cezasının miktarı belirlenirken işlenen kabahatin haksızlık içeriği ile failin kusuru ve ekonomik durumu birlikte göz önünde bulundurulur.

Maddenin 1. fıkrasında idârî para cezasının maktu veya nispi olabileceği kabul edilmiştir. Maktu idârî para cezası, idârî suçlar karşılığında kanunlarda yer alan sabit bir miktar olarak gösterilen para cezalarıdır. KK’nda nispi para cezalarının tanımı yapılmamıştır. Nispi idârî para cezası kanunlarda yer alan her suçun özelliğine göre belirlenen sabit olmayan, miktarı belli bir oran dahilinde azalıp çoğalan para cezalarıdır212_{. Yargıtay 1984 tarihli bir ĐBK’nda nispi para cezaları ile ilgili şu} ölçütlere yer vermiştir: “Nisbi para cezaları ise, Mer'iyet Kanununun 20.

maddesinde tarif edildiği gibi, miktarı muayyen bir nispet dairesinde ve hadiseye göre azalıp çoğalabilir mahiyette bulunan para cezalarıdır. Kanun, bazı hallerde, para cezasının miktarının önceden maktu bir biçimde tayini yoluna gitmemekte; bu miktarı, ya suç nedeniyle verilen zararla veya failin suçtan elde ettiği kazançla orantılı olarak tesbit etmektedir. Kanun koyucu, bu tür para cezasını düzenlerken, bazı amaçları gözönünde tutmaktadır. Birincisi, TCK. nun 278 madde gerekçesinde de belirtildiği gibi, sadece asgari ve azami hadlerin tesbiti halinde para cezasının yeterli şekilde yüksek olmama eksikliğini göstermesidir. 2. ise, paranın değerini

211 _{KUNTER, Nurullah – YENĐSEY, Feridun – NUHOĞLU, Ayşe, Muhakeme Hukuku Dalı} Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, Đstanbul 2006, s.1050.

kaybetmesi halinde etkili bir müeyyide olmamasıdır. Nisbi para cezaları konusunda belirtilmelidir ki, asgari ve azami hadleri kanunda gösterilen cezalar için uygulanabilecek olan ferdileştirme kuralı, yani temel cezanın tayini, nisbi para cezaları için uygulanamaz.”213

KK’nun 17. maddesinin ikinci fıkrasında ise, idârî para cezasının kanunda alt ve üst sınırı gösterilmek suretiyle de belirlenebileceği öngörülmüştür.

KK’nda yer alan kabahatlerin karşılığı olarak öngörülen idârî para cezalarının birçoğu maktu olarak belirlenmiştir. Örneğin, KK’nun 32. maddesinde yetkili makamlar tarafından adlî işlemler nedeniyle ya da kamu güvenliği, kamu düzeni veya genel sağlığın korunması amacıyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykırı hareket eden kişinin yüz Türk Lirası idarî para cezası ile; KK’nun 33. maddesinde dilencilik yapan kişinin elli Türk Lirası idârî para cezası ile; KK’nun 34. maddesinde kumar oynayan kişinin yüz Türk Lirası idârî para cezası ile cezalandırılacağı öngörülmüştür.

KK’nda yer alan kabahatlerin karşılığı olarak öngörülen idârî para cezalarının hiçbiri nispi olarak belirlenmemiş olmakla birlikte; bu nitelikteki idârî para cezalarına örnek vermek gerekirse 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 239. maddesi uyarınca ithalat veya ihracat vergilerinden muaf eşyayı 33. madde hükümleri gereğince belirlenen gümrük kapıları dışında başka yerlerden izinsiz olarak ithal veya ihraç veya bunlara teşebbüs edenlerle, bu tür eşyayı gümrük işlemlerini yaptırmaksızın yurda sokanlar veya çıkaranlar ile buna teşebbüs edenlerden, söz konusu eşyanın ithalata konu olması halinde, CIF değerinin, ihracata konu olması halinde ise FOB değerinin onda biri oranında para cezası alınacağı öngörülmüştür. 3468 sayılı Pul ve Kıymetli Kağıtların Bayiler ve Memurlar Vasıtasıyla Sattırılmasına ve Bunlara Satış Aidatı Verilmesine Dair Kanun’un 5. maddesinde ruhsat tezkeresi almaksızın pul ve kıymetli kâğıt satanlara, almakla yükümlü oldukları ruhsat tezkeresi resminin beş misli idarî para cezası verileceği öngörülmüştür.

Cezanın sabit olarak ya da nispi olarak belirlendiği hallerde idârî para cezasına karar verecek mercii kanunda yazılı olanı uygulamak zorundadır. Cezayı bireyselleştirmesi imkanı yoktur. Ancak kanunda cezanın alt ve üst sınırlarının gösterilmesi durumunda; KK’nun 17. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen kabahatin haksızlık içeriği, failin kusuru ve ekonomik durumu hususları dikkate alınmak suretiyle cezayı veren merci tarafından cezanın bireyselleştirilmesi gerekir214. Bu kural “fiille orantılı ceza” ilkesinin uygulanması amacıyla konulmuş olup215, idârî para cezasına karar verecek makam takdir yetkisini keyfi olarak kullanamayacaktır216.

Ancak bu bireyselleştirme adlî cezalardaki bireyselleştirmeyi tam olarak karşılamaktan uzaktır. Zaten, cezayı belirleyecek idârî mercilerden cezanın bireyselleştirilmesi için tam bir yargısal çalışmada bulunmaları da beklenemez217_.

Đdârî para cezasının belirlenmesiyle ilgili olarak, sık rastlanmamakla birlikte bazı özel kanunlarda bireyselleştirme ile ilgili hükümlere yer verilmiştir. Örneğin 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunu’nun 16. maddesinde “idarî para

cezasına karar verirken, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin ikinci fıkrası bağlamında, ihlalin tekerrürü, süresi, teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü, ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi, verilen taahhütlere uyup uymaması, incelemeye yardımcı olup olmaması, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı gibi hususları dikkate alır” ifadesi yer almaktadır218_{. Danıştay 10. Dairesi 2003 tarihli bir kararında} Rekabet Kurulu’nca takdir edilen idârî para cezasının AB Komisyonu uygulamalarına ve Avrupa Topluluğu Adalet Divanı içtihatlarına ve Avrupa Birliği

214 _{ERDOĞAN, O, s.482.} 215

GÖKCAN, Hasan Tahsin, “Kabahatler Kanununa Göre Đdari Para Cezalarının Uygulanması”,

Türk Hukuk Dergisi, S.104, Kasım 2005, s.18. Çalışmanın bundan sonraki bölümünde bu eser,

“Đdari Para Cezalarının Uygulanması” olarak geçecektir.

216

YALÇIN, s.88.

217 _{ERDOĞAN, O, s.482-483.} 218 _{YALÇIN, s.88.}

rekabet hukukunda para cezalarının uygulanması hakkında rehberle getirilen ölçütlere uygun olduğuna karar vermiştir219_.

KK’na göre failin ekonomik durumuna göre para cezasının taksitlendirilmesi imkanı da bulunmaktadır.

Đdârî para cezası miktarlarının enflasyondan etkilenmemesi için KK’nun 17/7. maddesi gereğince, idârî para cezaları, her yıl artırılmaktadır. Bu artırım, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında yapılır. Bu maddeye göre idârî para cezasının hesabında bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınmaz. Ayrıca, nispi nitelikteki idârî para cezaları açısından yeniden değerleme oranında artırım yapılamaz.

KK’nun yürürlüğe girdiği 2005 yılı için idârî para cezalarının yeniden değerleme oranında artırımı söz konusu değildir. Aynı şekilde KK’nun yürürlüğe girdiği 2005 yılında önceki yıllar bakımından da yeniden değerleme oranında artırım yapılmayacaktır. 01.01.2006 ve sonraki tarihlerde, para cezaları yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle tespit edilecektir. KK’nda bu konuda bir açıklık mevcut olmamakla birlikte artırım, bir önceki yıl uygulanan mutlak ceza tutarları üzerinden yapılacaktır220.

Yıllara göre yeniden değerleme oranları; 2006 yılı için 7,8; 2007 yılı için 7,2 ve 2008 yılı için ise 12 olarak belirlenmiştir221.

5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Para Birimi Hakkındaki Kanun’un 1. maddesi gereğince idârî mercilerce para cezasının Türk Lirası cinsinden verilmesi gerekir222_{. 5083 sayılı Kanun’un 2. maddesinin 3. fıkrasına göre ise idârî} para cezalarının hesaplanmasında ve ödenmesinde, bir Yeni Türk Lirası’nın altında kalan tutarlar dikkate alınmaz.

219 _{Danıştay 10.D Kararı, 18.11.2003, E. 2001/1441E, K.2003/4468.}

http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp 08.02.2008.

220 _{GÖKCAN, Hasan Tahsin – KAYMAZ, Seydi, Karayolları Trafik Kanunu’na Göre Hukuki} Sorumluluk, Tazminat-Sigorta Rücu Davaları ve Trafik Suç ve Kabahatleri, 5. Baskı,

Ankara 2008, s.1110.

221 _{http://www.ivdb.gov.tr/pratik/oranlar/kirk.htm 09.01.2009.} 222 _{ERDOĞAN, O, s.484.}

IV. KABAHATLER KANUNU’NA GÖRE ĐDÂRÎ PARA CEZASI