Kaçakçılık Suçları ve Cezaları

Kaçakçılık kavramı, vergi hukukunun önemli kavramlarından biridir. Bu önem, toplum içerisinde “kaçakçılık” kavramına verilen önemden gelmektedir. Toplumun

“kaçırma” terimini algılayıĢını irdelediğimizde çok ciddi hasarlar meydana getiren, diğer birtakım suçlara göre daha çok utanma hissi yaratan bir suç olarak kabul edildiğini

134 A. Burçin Yereli, “Adli Yargının Görev Alanına Giren Vergi Suç ve Cezaları”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 237, Mayıs 2001, s.114.

135 Nedim Tolga Süer, “Vergi Usul Kanunun’da Yer Alan Hürriyeti Bağlayıcı Ceza ile Cezalandırılacak Suçlar ve Cezaları ile 5237 Sayılı TCK’nın Bu Suçlarla Ġlgili Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 308, Nisan 2007, s.168.

136 Bilici, a.g.e., s.95.

görmekteyiz. Zira bu suç, bünyesinde hile, aldatma, sahtecilik, gizleme vb. gibi unsurlar barındırmaktadır. Vergi ceza hukukunda kaçakçılık suçu, vergi ziyaı Ģartı aranmaksızın, objektif olarak kasıtla iĢlenebileceği kanunda yazılı fiillerle, devletin vergi alanında koymuĢ olduğu kamu düzenini bozucu ve hukuk düzeninin kabul etmediği fiiller olarak açıklanabilmektedir.¹³⁷

Kaçakçılık suçu ve bu suça iliĢkin cezalar VUK’un 359’uncu maddesinde açıklanmaktadır. VUK’un 359 ila 363’üncü maddeleri ile 367’inci maddelerinde, 5237 sayılı TCK’ya uygun olarak¹³⁸ 2008 ve 2009 yıllarında gerekli düzenlemeler ve değiĢiklikler yapılmıĢtır. 359’uncu maddede kaçakçılık suçu üç ayrı gruba ayrılmıĢ ve her üç grup suç için farklı cezalar öngörülmüĢtür.

Birinci grup vergi kaçakçılığı suçunun ve cezasının tarifi VUK’da; “Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan;

- Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapanlar, gerçek olmayan veya kayda konu işlemlerle ilgisi bulunmayan kişiler adına hesap açanlar veya defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak şekilde tamamen veya kısmen başka defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydedenler,

- Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, hakkında onsekiz aydan üç yıla kadar¹³⁹ hapis cezasına hükmolunur. Varlığı noter tasdik kayıtları veya sair suretlerle sabit olduğu halde, inceleme sırasında vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi, bu fıkra hükmünün uygulanmasında gizleme olarak kabul edilir. Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu

137 Bayraklı, a.g.e., s.241.

138 Hapis cezaları 5237 sayılı TCK’nın 45’inci maddesinde düzenlenmiĢtir. Maddede hapis cezaları üç baĢlıkta belirtilmiĢ olup, bu cezalar; ağırlaĢtırılmıĢ müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezası olarak belirlenmiĢtir. 5237 sayılı TCK ile 765 sayılı TCK’da yer alan hapis cezası müeyyidesi ortadan kaldırılmıĢ bulunmaktadır. 5237 sayılı TCK’nın “Süreli Hapis Cezası” baĢlıklı 49’uncu maddesi; “(1) Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. (2) Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.”

Ģeklindedir. Ayrıca 5237 sayılı TCK’nın 50’inci maddesinde aynı Kanunun 49’uncu maddesinde kısa süreli hapis cezası olarak belirlenen, hükmedilmiĢ olan bir yıl veya daha az süreli hapis cezasının adli para cezasına çevrilebileceği belirtilmiĢtir. Yine 5237 sayılı TCK’nın 51’inci maddesinde iĢlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkum edilen kiĢinin cezasının yine Kanunun aynı maddesinde belirlenmiĢ Ģartlar dahilinde ertelenebileceği belirtilmiĢtir. (Süer, a.g.m., s.169.)

139 16/06/2009 tarihli 5904 sayılı Kanun ile yapılan değiĢiklik öncesinde; birinci grupta yer alan suçlar için hükmolunacak cezalar para cezasına çevrilebileceği gibi 5237 sayılı TCK’nın 51’inci maddesi uyarınca hükmolunacak süreli hapis cezası ertelenebilmekteydi. Para cezasına çevirme söz konusu olduğunda erteleme mümkün olmayacaktır.

muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgedir.” Ģeklindedir.

Ġkinci grup vergi kaçakçılığı suçunun ve cezasının tarifi VUK’da; “Vergi kanunları uyarınca tutulan veya düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti bulunan defter, kayıt ve belgeleri yok edenler veya defter sahifelerini yok ederek yerine başka yapraklar koyanlar veya hiç yaprak koymayanlar veya belgelerin asıl veya suretlerini tamamen veya kısmen sahte olarak düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası¹⁴⁰ ile cezalandırılır. Gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış gibi düzenlenen belge, sahte belgedir.” Ģeklindedir.

Üçüncü grup vergi kaçakçılığı suçunun ve cezasının tarifi VUK’da; “Bu Kanun hükümlerine göre ancak Maliye Bakanlığı ile anlaşması bulunan kişilerin basabileceği belgeleri, Bakanlık ile anlaşması olmadığı halde basanlar veya bilerek kullananlar iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Ģeklindedir.

VUK’un 359. maddesinde sayılan kaçakçılık fiillerini, kaçakçılık suçu için öngörülen cezalar açısından bir değerlendirmeye tabi tutarsak; Kanunun a) bendinde sayılan kaçakçılık fiilleri için ikinci derece kaçakçılık fiilleri, b) bendinde sayılanlar için ise birinci derece kaçakçılık fiilleri Ģeklinde bir tasnif yapabiliriz. Daha önce de belirtildiği üzere kanun koyucu, kaçakçılık suçu için hem maddi cezalar, hem de hürriyeti bağlayıcı cezalar öngörmüĢtür. Maddi cezalar idari nitelikte olup idari yargı organları tarafından, hürriyeti bağlayıcı cezalar ise adli yargı organları tarafından hüküm altına alınmaktadır. Hapis cezasını gerektirir kaçakçılık suçları ve bunlara uygulanacak cezalar, para cezasına çevrilip çevrilmemesine göre iki gruba ayrılabilir.

Buna göre, hapis cezasını gerektiren fiiller ile uygulanacak cezalar aĢağıdaki gibidir.

a) Para Cezasına Çevrilebilen veya Ertenebilen Hapis Cezasını Gerektirir Suçlar

Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen, saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan;

- Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapanlar,

140 Mevcut yasa hükmüyle erteleme imkanı bulunmayan ikinci ve üçüncü grup vergi kaçakçılığı suçu için hükmolunacak ceza 5237 sayılı TCK’nın 51’inci maddesi hükmü uyarınca maddede belirtilmiĢ Ģartlara göre ertelenebilecektir.

- Gerçek olmayan veya kayda konu iĢlemlerle ilgisi bulunmayan kiĢiler adına hesap açanlar,

- Defterlere kaydı gereken hesap ve iĢlemleri vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak Ģekilde tamamen veya kısmen baĢka defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydedenler,

- Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler (varlığı noter tasdik kayıtları veya sair suretlerle sabit olduğu halde, inceleme sırasında vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi gizleme demektir)

- Muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar (muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge, gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı Ģekilde yansıtan belgedir) hakkında 2009 yılında yapılan değiĢiklik öncesinde bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunmakta idi. Hükmolunan hapis cezasının para cezasına çevrilmesinde, hapis cezasının her bir günü için, sanayi sektöründe çalıĢan 16 yaĢından büyük iĢçiler için hüküm tarihinde yürürlükte bulunan asgari ücretin bir aylık brüt tutarının yarısı esas alınmakta, hükmolunan para cezası ertelenememekte idi.

Ancak, açılan bir davanın görüĢülmesinde Anayasa Mahkemesi, “... hüküm tarihinde...” ifadesinin Anayasaya aykırı olduğuna ve iptaline oybirliği ile karar vermiĢtir. (E: 1999/10 K: 1999/22 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı, 12.10.2000 tarih ve 24198 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıĢtır.)

Bu durumda, söz konusu hapis cezalarının para cezasına çevrilmesinde, sanayi sektöründe çalıĢan 16 yaĢından büyük iĢçiler için hapis cezasını gerektiren fiilin iĢlendiği tarihte yürürlükte bulunan asgari ücretin bir aylık brüt tutarının yarısı esas alınması gerekmektedir.¹⁴¹

b) Para Cezasına Çevrilemeyen Hapis Cezasını Gerektirir Suçlar

Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen, saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan;

- Defter, kayıt ve belgeleri yok edenler,

- Defter sahifelerini yok ederek yerine baĢka yapraklar koyanlar veya hiç yaprak koymayanlar,

141 Yafes Pehlivan, “Vergi Cezaları, Cezayı Gerektiren Olayın Tespiti ve Cezaları Ortadan Kaldıran Haller”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 193, Ekim 2004, s.130.

- Belgelerin asıl veya suretlerini tamamen veya kısmen sahte olarak düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar (sahte belge, gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmıĢ gibi düzenlenen belgedir),

- Belgeleri Maliye Bakanlığı ile anlaĢması olmadığı halde basanlar ile sahte olarak basanlar veya bu belgeleri kullananlar,

hakkında iki yıldan beĢ yıla kadar süreli hapis cezası hükmolunur.¹⁴²

c) Kaçakçılığa ĠĢtirak Suçu ve Cezası

VUK’un, 360. maddesinde; birden fazla kiĢi 359 uncu maddede sayılan fiillerin icrasına iĢtirak ettiği takdirde fiili irtikap edenlerden veya doğrudan doğruya beraber iĢlemiĢ olanlardan her birinin bundan ayrı ayrı maddi menfaat gözetmek Ģartıyla o fiile mahsus ceza ile cezalandırılacağı belirtilmiĢtir. Söz konusu fiilleri iĢlemeye azmettirenlere de aynı cezalar hükmolunmaktadır. Bu fiillere maddi menfaat gözetmeksizin iĢtirak edenlere fiile mahsus cezanın dörtte biri hükmolunmaktadır.

Bu durumda, 359’uncu maddede sayılan hapis cezasını gerektirir fiillere iĢtirak edenler ile azmettirenler, bu fiilleri iĢleyenlerle aynı hapis cezalarına çarptırılacaklardır.

Ancak, bu fiillerin iĢlenmesine iĢtirak edenlerin, fiili iĢleyenlerle aynı cezaya çarptırılabilmesi için, bunların ayrı ayrı maddi menfaat gözetmeleri Ģarttır. Aksi takdirde, fiilin iĢlenmesine iĢtirak edenlere, fiile iliĢkin hapis cezasının yarısı hükmolunmaktadır.