Kısa Vadeli Sermaye Hareketlerinin Boyutu

Kısa vadeli sermaye hareketleri daha önce de ifade edildiği gibi, 1990 sonrasında önem kazanmış ve spekülatif kazanç potansiyeli çerçevesinde gelişmekte olan ülkelere yönelmiştir. Bu kısımda gelişmekte olan ülkeler Dünya Bankası sınıflaması esas alınarak Tablo 2 ve Şekil 14-17’de de belirtildiği gibi, düşük gelirli ülkeler, düşük orta gelirli ülkeler, yüksek orta gelirli ülkeler ve orta gelirli ülkeler olmak üzere dört gruba ayrılmışlardır. Düşük gelir kategorisine dahil olan ülkeler, kişi başına düşen GSYH büyüklüğü 1045 $ ve altında olan ülkelerdir. Düşük orta gelirli ülkelerde kişi başına düşen GSYH büyüklüğü 1046 $ ile 4125 $, yüksek orta gelirli ülkelerde ise kişi başına düşen GSYH büyüklüğü 4126 $ ile 12735 $’dır. Kişi başına düşen GSYH büyüklüğü 12736 $ ve üzerinde olan ülkeler ise yüksek gelirli ülkeler sınıfında yer almaktadır.

Tablo 2’de 1990-2014 yılları arasında, Dünya Bankası sınıflamasının esas alındığı ülke gruplarına yönelik kısa vadeli sermaye akımları gösterilmektedir. Düşük gelirli ülkeler büyük ölçüde Afrika ve Güney Asya ülkeleridir. Bu ülkelere orta gelirli ülkelere kıyasla, kısa vadeli sermaye akımlarının daha az yöneldiği göze çarpmaktadır. Kısa vadeli sermaye hareketlerinin spekülatif doğası ve kâr arayan yönü dikkate alındığında, bu grupta yer alan ülkelerin gelişmiş ülke eksenli kısa vadeli sermaye hareketlerine gereken kazancı sağlamayacağı söylenebilir. Aynı zamanda, diğer ülke gruplarına kıyasla düşük gelirli ülkelerden daha yoğun biçimde net kısa vadeli sermaye çıkışı yaşanmıştır. Tablo 2’deki negatif rakamlar ilgili ülke gruplarından net kısa vadeli sermaye çıkışını ifade etmektedir. Veri setine ilişkin son gözlem yılı olan 2014 yılında da, düşük gelirli ülkeler sınıfından 272 milyon $ net kısa vadeli sermaye çıkışı yaşandığı göze çarpmaktadır.

121

Tablo 2. Ülke Gruplarına Yönelik Kısa Vadeli Sermaye Akımları (1990-2014, ABD Doları Cinsinden)

Yıllar Düşük Gelirli Ülkeler Düşük Orta Gelirli Ülkeler Yüksek Orta Gelirli Ülkeler Orta Gelirli Ülkeler 1990 703.203.000 5.393.012.000 18.030.195.000 23.423.207.000 1991 -516.801.000 2.966.000.000 15.852.330.000 18.818.330.000 1992 -74.915.000 5.247.778.000 22.518.195.000 27.765.973.000 1993 -465.040.000 -5.460.026.000 41.366.045.000 35.906.019.000 1994 -353.710.000 1.863.834.000 20.662.921.000 22.526.755.000 1995 328.560.000 10.399.737.000 30.492.911.000 40.892.648.000 1996 26.710.000 13.057.713.000 13.639.350.000 26.697.063.000 1997 1.400.830.000 6.281.429.000 1.188.752.000 7.470.181.000 1998 -467.010.000 -16.553.915.000 -31.591.989.000 -48.145.904.000 1999 598.990.000 -1.916.822.000 -16.475.339.000 -18.392.161.000 2000 -461.838.000 -786.741.000 -9.003.496.000 -9.790.237.000 2001 -199.381.000 479.117.000 25.003.354.000 25.482.471.000 2002 116.784.000 -3.268.875.000 18.287.206.000 15.018.331.000 2003 -498.033.000 2.402.385.000 33.496.184.000 35.898.569.000 2004 494.538.000 3.773.696.000 54.571.794.000 58.345.490.000 2005 -552.850.000 840.061.000 62.812.627.000 63.652.688.000 2006 1.094.800.000 22.425.234.000 56.036.407.000 78.461.641.000 2007 1.558.079.000 33.944.510.000 96.709.165.000 130.653.675.000 2008 878.919.000 9.339.289.000 4.851.943.000 14.191.232.000 2009 -652.501.000 2.041.285.000 56.370.000.000 58.411.285.000 2010 1.445.555.000 39.965.930.000 212.635.736.000 252.601.666.000 2011 280.955.000 43.345.931.000 131.490.759.000 174.836.690.000 2012 638.430.000 31.919.520.000 103.845.888.000 135.765.408.000 2013 4.004.206.000 9.057.732.000 174.743.223.000 183.800.955.000 2014 -272.011.000 -16.583.761.000 88.502.445.000 71.918.684.000 Kaynak: World Bank, World Development Indicators, Net Flows on External Debt, Short- term (NFL, Current US$), Erişim Tarihi 11 Nisan 2016, http://databank.worldbank.org/data.

Düşük orta gelirli ülkeler, kısa vadeli sermaye yatırımı yönünden düşük gelirli ülkelere kıyasla daha fazla tercih edilmektedir. Ancak, 1990’lı yıllarda yaşanan finansal krizler neticesinde kısa vadeli sermaye hareketlerinin bu ülkeleri yoğun biçimde terk ettiği görülmektedir. Özellikle 1993 ve 1998 yıllarında kısa vadeli sermaye çıkışı sırasıyla yaklaşık 5 milyar $ ve 16 milyar $’dır. 1993 yılı Meksika Krizinin hemen öncesindeki yıl olması ve 1998 yılı da Doğu Asya Krizi sonrasındaki yıl olması bakımından önem arz etmektedir. 1999 ve 2000 yıllarında da sermaye kaçışı devam etmiştir. Düşük orta gelirli ülkeler 2006, 2007 ve 2008 Küresel Finans Krizi sonrasında 2010, 2011 ve 2012 yıllarında önemli ölçüde kısa

122

vadeli fon çekmişlerdir. 2014 yılında ise FED tarafından faiz artırım sinyali ve gelişmekte olan ülkelerdeki diğer ekonomik sorunlara bağlı olarak yaklaşık 16,5 milyar $ sermaye çıkışı yaşanmıştır.

Yüksek orta gelirli ülkeler ise, kısa vadeli sermayenin yoğun olarak yöneldiği ülkeler grubudur. Bu ülke grubu yüksek gelir grubuna dahil olmayan, ancak büyüme hızı açısından gelişmiş ülkelerin üzerinde büyüme kaydeden, beşeri sermaye düzeyi açısından iyi konumda bulunan ve uyguladıkları neoliberal politikalara paralel olarak gelişmiş ülke fonlarına ciddi getiriler vadeden yükselen piyasaların içerisinde bulunduğu gelir kategorisini ifade etmektedir. Yüksek orta gelirli ülkelere yönelik kısa vadeli sermaye hareketleri incelendiğinde yalnızca 1998, 1999 ve 2000 yıllarında bu ülkelerden kısa vadeli sermaye çıkışı yaşandığı göze çarpmaktadır. Bu dönem, 1997 Doğu Asya krizine paralel olarak, Rusya, Brezilya, Arjantin ve Türkiye’nin de finansal krize sürüklendiği dönemdir. 2008 Küresel Finans Krizinin ardından yüksek orta gelirli ülkeler sınıfında yer alan ekonomilere yoğun kısa vadeli sermaye girişi yaşanmıştır. Bu durumun en önemli sebebi ise, ABD ve Avrupa Birliği gibi gelişmiş ekonomilerin krizde olması ve kısa vadeli sermayenin faiz oranlarının görece yüksek olduğu yükselen piyasaları tercih etmesidir. Bu tercih neticesinde yüksek orta gelirli ülkelere 2010 yılında yaklaşık 212 milyar $ kısa vadeli sermaye girişi yaşanmıştır. Daha sonraki yıllarda kısa vadeli sermaye girişleri azalarak, 2014 yılında 88,5 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.

Aşağıda yer alan Şekil 10, Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13, Tablo 2’deki verilere dayalı olarak hazırlanmıştır.

123

Şekil 10. Düşük Gelirli Ülkelere Yönelik Kısa Vadeli Sermaye Akımları (1970- 2014)

Şekil 10’da 1970 yılından 2014 yılına kadar geçen sürede, düşük gelirli ülkelere yönelik kısa vadeli sermaye akımları gösterilmektedir. Diğer ülke gruplarına kıyasla kısa vadeli sermayenin düşük gelirli ülkeleri tercih etmediği söylenebilir. Şekil 10’da da görüldüğü gibi, bu ülke grubuna yönelik kısa vadeli sermaye akımları oldukça dalgalı bir seyir izlemekte ve çok kısa aralıklarla ülkelere giriş çıkış yapmaktadır. Bu durum, halihazırda istikrarsız bir ekonomiye sahip olan bu gruptaki ülkelerin istikrarsızlığını daha da arttırmaktadır. Düşük gelirli ülkeler grubuna 1997 Doğu Asya Krizi öncesinde, 2006-2008 yılları arasında ve 2012 yılıyla birlikte ciddi miktarda kısa vadeli sermaye girişinin de yaşandığı görülmektedir.

124

Şekil 11. Düşük Orta Gelirli Ülkelere Yönelik Kısa Vadeli Sermaye Akımları (1970-2014)

Şekil 11, aynı zaman dilimi içerisinde düşük orta gelirli ülkelere yönelik kısa vadeli sermaye akımlarını göstermektedir. 1990 yıllara kadar kısa vadeli sermaye akımları istikrarlı bir seyir izlemiştir. Kısa vadeli sermaye akımlarının seyri açısından 1994 Meksika Krizi ve 1997 Doğu Asya Krizinin etkileri net olarak izlenebilmektedir. Bu ülke grubuna yönelik en ciddi kısa vadeli sermaye girişleri 1994-1997, 2006-2008 ve 2010-2012 dönemlerinde yaşanmıştır. İlk alt dönem 1997 Doğu Asya Krizinin, ikinci alt dönem ise 2008 Küresel Finans Krizinin öncesindeki dönemler olması itibariyle önemlidir. 2013 yılından itibaren de bu ülke grubundan önemli miktarda kısa vadeli sermaye kaçışı başlamıştır. Önceki dönemdeki krizlerle karşılaştırıldığında düşük orta gelirli ülkeler açısından 2013 yılından itibaren ortaya çıkan sermaye kaçışının dikkatle izlenmesi gerekmektedir.

125

Şekil 12. Yüksek Orta Gelirli Ülkelere Yönelik Kısa Vadeli Sermaye Akımları (1970-2014)

Yüksek orta gelirli ülkelere yönelik kısa vadeli sermaye akımlarının gösterildiği Şekil 12 incelendiğinde, yüksek orta gelirli ülkelerde düşük gelirli ve düşük orta gelirli ülkelerden farklı bir eğilimin yaşandığı gözlenmektedir. 1982 yılında Meksika’da ortaya çıkan ve gelişmekte olan ülkelerin önemli bir bölümünü içine alan dış borç krizi, yüksek orta gelirli ülkelerden büyük miktarda olmasa da belirli bir kısa vadeli sermaye kaçışını tetiklemiştir. 1990’lı yıllar incelendiğinde, 1994 yılında Meksika’da ortaya çıkan finansal kriz neticesinde yüksek orta gelirli ülkelerden fon kaçışının tersine önemli bir fon girişi yaşanmıştır. Bunun en önemli nedeni, kısa vadeli sermayenin krizin etkisine bağlı olarak düşük gelirli ve düşük orta gelirli ülkeler grubunu terk etmesi, bu duruma paralel olarak sermayenin getirisinin yüksek olduğu ve daha istikrarlı bir ekonomik yapıya sahip Doğu Asya ekonomilerini tercih etmesidir. Ancak bu ülke grubu üzerinde de 1997 Doğu Asya Krizi ve 1998 yılında başlayan Rusya Krizinin önemli etkileri olmuş ve kısa vadeli sermaye çıkışı yaşanmıştır. 2008 Küresel Finans Krizine kadar kısa vadeli sermaye girişleri artmış, krizle birlikte sermaye girişleri miktar olarak azalmış ve krizi takip eden yıl olan 2009’da tekrar artmıştır. Son yıllarda ise kısa vadeli sermaye akımları pozitif yönlü olsa da, dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir.

126

Şekil 13. Orta Gelirli Ülkelere Yönelik Kısa Vadeli Sermaye Akımları (1970- 2014)

Son olarak Şekil 13 ise, düşük orta gelirli ve yüksek orta gelirli ülkelere yönelik kısa vadeli sermaye girişlerinin toplam sonuçlarını yansıtmaktadır. Burada da yüksek orta gelirli ülkelerin yaşadıkları tecrübeye paralel olarak, kısa vadeli sermaye akımlarının 1982 Dış Borç Krizi, 1997 Doğu Asya Krizi ve 1998 Rusya Krizi dönemlerinde negatif değerleri aldıkları gözlenmektedir. Orta gelirli ülkelerde 2010 yılında en yüksek düzeylere çıkan bu akımlar, dünya ekonomisindeki son dönemde yaşanan gelişmeler çerçevesinde dalgalı bir seyir izlemektedir.

Genel olarak kısa vadeli sermaye akımları daha önce de bahsedildiği gibi, faiz oranı ve risk açısından göreceli avantajlı ekonomileri tercih etmektedir. Şekiller incelendiğinde 1990’lı yıllardan itibaren gözlemlenen finansal krizlerin hemen öncesinde gelişmekte olan ülke gruplarına yönelik kısa vadeli sermaye akımlarında ciddi bir artış olduğu, kriz dönemi ve sonrasında ise kısa vadeli sermaye girişlerinin azaldığı hatta negatif değer aldığı gözlemlenmiştir. İçinde bulunduğumuz dönemin öncesinde de, özellikle 2010 yılını takip eden dönemde, gelişmekte olan ülkelere

127

yönelik önemli miktarda kısa vadeli sermaye girişi yaşanmıştır. FED’in faiz politikasının geleceği, Ortadoğu’daki savaş ortamı, Çin ekonomisindeki yavaşlama gibi küresel ekonomik olgular kısa vadeli sermaye akımlarının yönünü ve miktarını etkileyerek, gelişmekte olan ülkeler açısından kriz potansiyelini her zaman taşımaktadır.

3.3.3.4. Kısa Vadeli Sermaye Hareketlerinin Gelişmekte Olan Ülkelere Etkisi: