Kırık Çanak Çömlek Mezarlar

Bu tür mezarların duvarları kırık çanak- çömlek parçalarıyla yapılmıĢtır. Duvarların yüksekliği sadece 15 cm.‟dir. Bu mezar türünün boyutları oldukça küçük olduğundan cesetler mezara sanki tıkılmıĢ bir vaziyette gömülmüĢtür. Mezarın üzeri mezar duvarları gibi kırık çanak- çömlek parçalarıyla kapatılmıĢtır.282

Bu örnek yalnızca Abu Salabikh‟te açığa çıkarılmıĢtır. Abu Salabikh‟te 57 nolu mezarın boyu 1 m. en geniĢ yeri ise 40 cm.dir. YetiĢkine ait iskelet bozulmamıĢ bir durumda açığa çıkarılmıĢtır. Mezar çok dar olduğu için cesedin dizleri mezar duvarına değecek Ģekilde kıvrılmıĢtır.283

1.2.2.5 Sandık Mezarlar

Mezarlar dikdörtgen ve sandık Ģeklinde ana malzemesi olarak kerpiç, ahĢap veya piĢmiĢ topraktan yapılmıĢtır. Bu mezar türü kullanıldığı malzemeye göre alt bölümlere ayrılır. Bunlar kerpiç sandık mezar, ahĢap sandık mezar ve hasır sandık mezarlardır.284

Mezopotamya‟da açığa çıkarılan sandık mezarlarda kuzeyin etkisi olduğu düĢünülmektedir.285

Girnevaz‟da 1988 yılı kazı çalıĢmalarında kerpiçten yapılmıĢ sandık mezar dikdörtgen yapıdadır. Mezarın zemininde ve duvarlarında kırmızı kerpiç tuğla kullanılmıĢtır. Mezarın üstünün kapandığına dair elimizde bir bilgi yoktur. Mezar tek gömü içermektedir.286

1989‟daki çalıĢmalarda açığa çıkarılan 5 adet kerpiç sandık mezarlar tek sıra kırmızı kerpiçle örülmüĢtür. Kerpiçler 34x20x8 cm boyutlarındadır. Mezarların üst kısımlarının kapandığına dair bir iz bulunamamıĢtır. Mezarlardan sadece biri iki kez 282 _{Atan 1999: 49- 50.} 283 Atan 1999: 50. 284 _{Atan 1999: 51- 54.} 285 _{Ensert 1995: 254.} 286 _{Erkanal 1989: 264.}

kullanılmıĢtır. Cesetlerde yanık izlerine rastlanmıĢtır. Bir mezarda cesedin sandığın dıĢına taĢması yani iskeletin duvar içine girmesi sandıkların yapımının gömme iĢleminden sonra olduğunu göstermektedir.287

Kerpiç sandık mezardan baĢka ahĢap sandık mezar ve hasır sandık mezarlarda yerleĢimlerde açığa çıkarılmıĢtır. Bu tür mezarlar en fazla Ur yerleĢmesinde açığa çıkarılmıĢtır.288

AĢağı Salat höyüğünde açığa çıkarılan ve M–3, M- 4 ve M- 5 olarak isimlendirilen mezarlar taĢtan yapılmıĢ sandık mezarlardır. Mezarların alt kısımları yeĢile benzer çakıl taĢlarıyla döĢenmiĢ, dört tarafı yekpare kireçtaĢı levhalarla çevrilmiĢtir. Üzerlerinde yer yer kırılmıĢ geniĢ kapak taĢları vardır.289

TaĢ sandık mezarların derinlikleri 45- 65cm arasında değiĢmektedir.290

Tepe Gawra‟da sandık mezarlar IX, X ve XI. Tabakada bulunmuĢ ve en büyüğü 1.15x0.80 ile 1.10x0.90 m boyutlarında olduğu tespit edilmiĢtir. Bu mezarlar kuzeybatı-güneydoğu yönünde yerleĢtirilmiĢlerdir. Bu tür mezarlar bir ya da iki taĢ dilimiyle çevrelenmiĢ ve aynı tür malzemeyle de üzerleri kapatılmıĢtır. Tabanları ise hasırla kaplanmıĢtır.291

1.2.2.6 Oda Mezarlar

Mezopotamya‟da Er Hanedanlar döneminden itibaren ortaya çıkan bir mezar geleneğidir. Bu mezar “Ölü Evi” düĢüncesinin bir yansıması olarak görülmektedir.292

Duvarları çeĢitli malzemeler (kerpiç tuğla, taĢ) kullanılarak örülen toprağın altına oda Ģeklinde yapılan mezar türüdür. Bu mezarların üzeri bir çatı örtü sistemi ile kapatılmıĢtır. Mezarların çatıları ahĢap dikmelerle kapatıldığı gibi kerpiç tuğlalarla kubbe biçimi de oluĢturularak kapatılmıĢtır. Mezarlar dikdörtgen bir plana sahiptir. Ancak yine de her mezarın mimarisi kendine özgüdür. Bu mezarlara giriĢler

287 _{Erkanal 1990: 282- 283.} 288 _{Atan 1999: 54- 55.} 289

Harmankaya 2002l: AĢağı Salat

290 _{Akçay 2005: 24- 25.} 291 _{Ensert 1995: 202.} 292 _{Ökse 2002: 58.}

merdiven ya da rampayla sağlanmaktadır. Bu tür mezarlar en fazla Ur‟da açığa çıkarılmıĢtır.293

Tepe Gawra‟da açığa çıkarılan oda mezarlar kerpiçten veya taĢ ve kerpiçle inĢa edilmiĢlerdir. Mezar odaları çoğunlukla dikdörtgen planlıdır. Az sayıda da olsa yarı dairesel planlı oda mezarlarda açığa çıkarılmıĢtır. Yarı dairesel oda mezarlar dikdörtgen oda mezarlara oranla daha küçüktür. Dikdörtgen mezarların boyutları 3.25x 2.65 ile 3.20x 2.30 m‟dir. Yarı dairesel ve elipsoidal mezarlar ise 0.70x 0.55 ile 0.75x 0.50 m‟dir. Mezar odalarının üzerleri kerpiçle, tek veya birkaç taĢ dilimiyle ve ağaçla örtülmüĢtür. Ölü sayısı bir ile sekiz arasında değiĢen oda mezarların yüksek ve büyük olanlarına yetiĢkinler, daha küçük ve sığ olanlara çocuklar gömülmüĢtür.

Kish‟te Y yerleĢiminde açığa çıkarılan kerpiçten oda mezarlar tonozludur. Er Hanedanlar dönemine tarihlenen 294

bu mezarlar evlerin içinde taĢırma tekniğiyle ve tuğladan yapılmıĢ sahte kemerli mezarlardır. Bu mezarların teknik ve biçimleri Ur‟da açığa çıkarılan mezarlardan farksızdır ve daha eski olabilir.295

Ur Kral Mezarları: Woolley, Mallowan‟ın da yardımıyla 1922 yılından 1932 yılına kadar sürdürdüğü düzenli kazılar sonucunda bir mezarlık açığa çıkarmıĢtır. (Resim 25) Bu mezarlıkla Sümer Uygarlığının gerçek niteliği aydınlatılmıĢ oldu. Woolley, 1850 adet mezar açtı. Bu mezarlardaki mezar hediyelerinin türü bakımından çoğunun tarihini belirlemek mümkün olmuĢtur. Ancak 751 mezarda kesin bir tarih sağlanabilecek hiçbir eĢyaya rastlanamamıĢtır.296

Mezar hediyeleri açısından oldukça zengin olan bu mezarlardan 17 tanesine kral mezarı adı verilmiĢtir. Bu mezarlar, Er Hanedanlar dönemine (M.Ö 2600- 2400) aittir. Kral mezarlarından üçünün Kraliçe Puabi, Akalamdug ve Keskalamdur‟a ait olduğu belirtilmiĢtir. Diğer

293 Atan 1999: 57. 294 _{Ensert 1995: 170.} 295 _{Özgüç 1948: 103.} 296 _{Lıssner 2008: 13.}

mezarlar ve hükümdar mezarı ve Büyük Ölüm Çukuru gibi adlarla ya da kazıyı yapan arkeologların verdiği numaralarla bilinmektedir. 297

Ur yerleĢmesinde oda mezar çok fazla açığa çıkarılmıĢtır. Buradaki oda mezarlar temenos kutsal alanının güneyinde yer alan mabet duvarının hemen yanında olduğu tespit edilmiĢtir.298

(Resim 24) Yeraltına kazılan Ur Kral Mezarlarının tavanları kemer Ģeklinde ve tuğladan yapılmıĢtır. (Resim 20) Mezar odaları dikdörtgen formdadır. Bu mezarlara yine toprak altına kazılmıĢ olan ve mezar odalarına hafif eğimli geniĢ bir tünelle ulaĢılmaktadır.299

Bu mezarlardan bazıları taĢtan bazıları ise kerpiçten yapılmıĢtır. Mezar odaları taĢtan, kemerler tuğladan yapılmıĢtır.300

(Resim 21-22-23) Oda mezarların üzerine inĢa edilen yapılara yiyecek ve içecek kapları bırakılmıĢtır.301

Bu mezarlardan en eskisi olan 779 numaralı mezar, üç odadan oluĢmaktadır. Bu odalarda dört iskelet ve birçok eĢya bulunmuĢtur. 302

Mezarın meyilli olan kısımlarından, bir merdiven ya da rampayla sağlanan giriĢi vardır. Dramosun mezara açılan kapı giriĢlerinde kemerli giriĢler kullanılmıĢtır. Ham kerpiç hamuruyla sıvanan bu mezarın zemininde çamur harcı kullanılmıĢ ve bu harç sonradan sıkıĢtırılmıĢtır.303

789 ve 800 numaralı mezarlardan 789 numaralı olanı bir krala, 800 numaralı mezar ise ġub- ad adını taĢıyan bir kraliçeye aittir. Bu kraliçenin isminin yazılı olduğu ölünün sağ omzu yakınında küçük, yuvarlak bir maden bulunmuĢtur.304

789 numaralı mezarın duvarları da kerpiç ve çamur harçla sıvanmıĢtır. Duvarlar ahĢap direklerle desteklenmiĢtir. Mezarın duvarları ayrıca içten ve dıĢtan plasterlerle kaplanmıĢtır. Ancak 800 numaralı mezarın duvarları iĢlenmiĢ ve içten düzeltilmiĢ kireçtaĢı bloklar kullanılarak inĢa edilmiĢtir.305

Bu mezarın zemini ise hasırla 297 _{Roaf 1996: 92.} 298 Atan 1999: 57. 299 Moscati 1985: 14. 300 _{Roaf 1996: 85.} 301 _{Ökse 2002: 60.} 302 _{Günaltay 1937: 230.} 303 Atan 1999: 57. 304 _{Lıssner 2008: 14; Günaltay 1937: 230.}

305 _{Bu tür blokların 777 nolu mezarda da olduğu açığa çıkarılmıĢtır. Bu mezarın duvar kalınlığı 1}

kaplanmıĢtır. Bu iki mezarın da çatıları plankonveks tuğlalarla inĢa edilmiĢtir. Bu tuğlalarla kemerler oluĢturulmuĢ ve çatının kubbe görünümü kazanması sağlanmıĢtır.306

800 numaralı mezar Ur Kral Mezarları arasında en etkileyici buluntuları olan bir mezardır. Bu mezara yüzeyden eğimli bir rampa ile inilmiĢ ve mezar odasının yanında307

6 erkek ve 64 kadın refakatçi olmak üzere 74 iskelet açığa çıkarılmıĢtır. 6 erkeğin asker olduğu baĢlarındaki bakırdan yapılmıĢ miğfer ile ellerindeki silahlardan anlaĢılmaktadır. Ayrıca altı öküz tarafından çekilen dört tekerlekli iki araba tespit edilmiĢtir. Arabacının iskeleti hayvanların iskeletleri yanında yatmaktadır.308

AnlaĢıldığı kadarıyla kral hizmetçileri, atları ve süslenmiĢ arabalarıyla birlikte gömülmüĢtür. Bu kiĢiler, mezar kapandıktan sonra büyük ihtimalle ellerindeki kaplarda bulunan zehri içerek krallarını yalnız bırakmak istemedikleri için intihar etmiĢtir.309

1054 numaralı mezarın prens Mes-Kalam-Dug‟a ait olduğu düĢünülmektedir.310

Bu mezar iki bölümden oluĢmaktadır. Asıl mezar bölmesi önündeki açıklık alan, sunular yapmak amacıyla kullanılmıĢtır. Bu açıklıkta 3 cesede ait iskelet kalıntıları ele geçmiĢtir. Mezar bölmesinin kuzeydoğusunda, ahĢap bir sandık, kuzeybatısında ise yanmıĢ ağaç külleri ve ahĢap bir sandık açığa çıkarılmıĢtır. Mezar odası kuzeydoğu- güneybatı doğrultusundadır ve 6 m.‟lik bir alanı kaplar. Mezarın duvarı 1 m kalınlıkta ve kerpiçle yapılmıĢtır. Mezarın tabanı önce sıkıĢtırılmıĢ kille daha sonra hasırla kaplanmıĢtır. Mezarın çatısı tamamen yok olmuĢtur.311