18. yüzyılın tamamında Kıbrıs İngiliz konsoloslarının yanında çoğunlukla bir ya da iki ve çok kısa bir süre ise üç tercüman görev yapmıştır. Bu yüzyılda adada görev yapan en eski tercüman Adam veled-i Selimati’dir. Selimati, 21 Kasım 1691 tarihinde tercüman Mihal’in ölmesi üzerine beratla tercüman olarak atanmıştır.28 Selimati, görevini yaklaşık 11 yıl sürdürdükten sonra 30 Kasım-9 Aralık 1702 tarihinde ölmüş ve yerine Konstantin Diloberti’ye tercümanlık beratı
verilmiştir.29
Konstantin Diloberti, 3 Haziran 1731 yılına kadar İngiltere konsoloslarının tercümanlığı görevini yürütmüş ve bu tarihte azledilmiştir. Ancak Konstantin, azledildikten sonra yeni tercümana, ailesine ve adadaki İngiliz tüccarlara karşı çeşitli rahatsız edici tutumlara girişmişti. Bu durum “İngiltere tüccârının ol havalilerden intifa‘ına bâdi ve mâl-ı mîriye noksan teredtübüne” sebep olduğu için elçinin arzuhaliyle Avret Adası’na sürülmüş ve adada yaklaşık 7 ay kaldıktan sonra, yine elçinin arzıyla serbest bırakılmıştır.30
Tablo 1: 18. Yüzyılın En Eski Tercümanlık Kadrosu
Tercüman Görev Süresi Atanma Nedeni
Adam veled-i Selimati 21 Kasım 1691-9 Aralık 1702 Selefinin ölmesi Konstantin
Diloberti/Hristofi
9 Aralık 1702- 3 Haziran 1731 Selefinin ölmesi Anceli veled-i Senti 3 Haziran 1731-1739 Selefinin
azledilmesi
Konstantin’in yerine atanan Anceli veled-i Senti, öldüğü tarih olan 1739 yılına kadar yaklaşık 8 yıl tercümanlık görevini yürütmüştür.31 Ancak Anceli veled-i Senti’nin yerine Kıbrıs’a başka bir tercüman atanmamış, beratı 1741 yılında Atnas veled-i Dimitraki’ye verilerek tercümanlık kadrosu İstanbul’da ikamet eden İngiliz elçisinin yanına nakledilmiştir.32 10 Ağustos 1747 tarihinde Dimitraki öldüğünde ise, bu kadroya ait berat Dimitri veled-i Papa Anastas’a verilmiş ve kendisi Draç İngiliz konsolosu yanına tercüman olarak atanmıştır.33
Tablo 2: Yeni İhdas Edilen Tercümanlık Kadrosu
Tercüman Görev Süresi Atanma Nedeni
Dimitri veled-i Konstantin 29 Ocak 1720- 13 Kasım 1755 Yeni atama Aleksandri veled-i Palyoliko 13 Kasım 1755- 28 Haziran 1772 Selefinin ölmesi Yorgi veled-i Nikolo 28 Haziran 1772 -23 Mayıs
1799
Selefinin ölmesi Kirkor veled-i Serkis 30 Mayıs 1799-23 Eylül/2
Ekim 1806
Selefinin ölmesi Kıbrıs İngiliz konsolosunun işlerini görmek için 1720 yılında ihdas edilen tercümanlık kadrosu yukarıda ele alınandan biraz farklıdır. İlk örnekteki kadro öteden beri kullanılmakta olup bir tercüman öldüğünde veya görevden alındığında beratı başka bir isme verilmek suretiyle yenilenirken Dimitri veled-i Konstantin’e 1720 yılında berat verilerek tercüman atanması suretiyle daha önce bulunmayan bir tercümanlık kadrosu oluşturulmuştur. Dimitri veled-i Konstantin’in tercüman atanması konusunda İngiliz elçisinin, Osmanlı sultanına
sunduğu arzuhalde “Kıbrıs iskelelerine mürur ve ubur iden İngiltere sefâyini ricâlinin umurlarını görmek içün bir tercümana muhtaç olunduğunu” belirtmekte ve Dimitri veled-i Konstantin’in “tercüman nasb ü tâ‘yin” olunması için “ahidname-i hümayun ve olup-geldiği üzere” berat talep etmiş ve isteği doğrultusunda yeni atanan tercüman için nişan-ı hümayun yazılmıştır.34
Dimitri veled-i Konstantin, ölüm yılı olan 1755’e kadar tercümanlık görevini sürdürmüş ve bu tarihte yerine Aleksandri veled-i Palyoliko’ya berat verilmiştir. Palyoliko’nun beratı 1759 ve 1762 yıllarında padişah değişiklikleri dolayısıyla yenilenmiştir. Palyoliko, 1772 yılında öldüğünde ise beratı Yorgi veled-i Nikolo’ya verilmiştir.35 Nikolo, 18. yüzyılda Kıbrıs adasında görevini en uzun süre yürüten İngiltere tercümanıdır. 1774 ve 1790 yıllarında iki kez beratının yenilenmiş olması kendisinin bu görevi aralıksız olarak yürüttüğüne işaret etmektedir. Nikolo, 1799 yılında öldüğünde, yaklaşık 37 yıldır adadaki İngiliz konsolosları adına tercümanlık yapmaktaydı. Nikolo’dan boşalan tercümanlık kadrosuna 23 Mayıs 1799 tarihinde Kirkor veled-i Serkis’e berat verilmiştir.36
Ancak Serkis’in başka bir mahalde ikamet edip Kıbrıs’la ilişiğinin olmadığı anlaşılınca 23 Eylül/2 Ekim 1806 tarihinde beratı iptal olunmuş ve yeniden başka bir kişiye verilmemiştir.37 Netice itibariyle 1720 yılında ihdas edilen bu tercümanlık kadrosu, Dimitri veled-i Konstantin’in ardından silsile halinde 3 kişiye daha verilmiş ve son olarak 1806 yılında Osmanlı yöneticileri tarafından iptal edilmiştir.
Yukarıda sözü edilen iki tercümanlık kadrosu haricinde Kıbrıs İngiltere konsoloslarının tercümanlığı hizmetinde bulunduğu anlaşılan üç isim daha vardır. Bunlardan ilki 1742-1746 yılları arasında görev yapmış olan Hristofaki veled-i Konstantin’dir. Konstantin bu göreve elçi yanındaki bir tercüman, Atnas veled-i İstilandi’nin azledilmesi sonucunda getirilmiş ve kadrosu İstanbul’dan Kıbrıs’a nakledilmiştir. Ancak Konstantin’in Kıbrıs’taki ikameti uzun süreli olmamış ve 1746 yılında görevden azledilmiş, beratı ise Yanaki Pondika’ya verilerek tercümanlık kadrosu Selanik’e nakledilmiştir.38
Hemen hemen aynı tarihlerde tercümanlık yaptığı anlaşılan bir diğer isim Krona’dır. Kendisinden bahsedilen Nisan 1744 tarihli ilk kayıtta, konsolos George Wakeman’ın baş tercümanı olduğu ve İngiltereli müstemen taifesinden iki kişinin evlerinde öldürülmesi sonucu ortaya çıkan davada İngiltere konsolosunu temsil ettiği görülmektedir.39 Benzer şekilde, 1750 yılında Kıbrıs Şeriyye Sicilleri’ne yansıyan bir başka olayda kendisinden konsolos Wakeman’ın vekili ve tercümanı olarak bahsedilmektedir. Krona/Karuda, eski tercümanlardan olup, öldüğünde mirası borçlarını kapatmaya yetmeyen Hristofaki veled-i Konstantin’in evinin satılmasında konsolos Wakeman’ın vekili ve tercümanı konumundadır.40 Krona’nın kaç yıl bu görevi sürdürdüğü kesin olmamakla beraber 1753 yılında ölmüş olması olasıdır.
Tablo 3: Diğer Tercümanlar
Tercüman Görev Süresi Atanma Nedeni
Hristofaki veled-i Konstantin
26 Mayıs/4 Haziran 1742 -13 Temmuz 1746
Elçi yanında tercüman Atnas İstilandi’nin azledilmesi Krona/Zevani
Karuda?
?1744-1753? ? Serkis veled-i Ovak 12 Kasım 1798-23 Eylül/2
Ekim 1806
Elçinin baş tercümanının ölmesi
18. yüzyılın sonunda İngiltere konsolosluğu adına tercümanlık yapmış son isim Serkis veled-i Ovak’tır. İstanbul’daki İngiliz elçisinin baş tercümanı öldüğünde, tercümanlık kadrosu Kıbrıs’a nakledilmiştir ve bu suretle 12 Kasım 1798 tarihinden 23 Eylül/2 Ekim 1806’ya kadar elinde tercümanlık beratı bulundurmuştur.41 Serkis veled-i Ovak, Kıbrıslı bir Ermeni ailenin üyesidir. Aile, ticaret sayesinde oldukça zenginleşmişti ve adadaki Avrupalılarla yakın ilişkiler içerisindeydi. Ailenin bir kolu bu tarihlerde Kıbrıs’taki Hollanda konsolosları adına tercümanlık yapıyorlardı.42
Serkiz veled-i Ovak, İngilizlerin hizmetine girmeden önce adadaki Fransız konsolosunun tercümanlığını yürütüyordu. Ancak 1798 yılında Napolyon’un Mısır’a asker çıkarması, Fransızlarla ilişkilerin bozulmasına ve Osmanlı ülkesindeki pek çok Fransız ile Fransa himayesindekilerin mallarına el konulmasına yol açmıştı. Serkiz’in de, Fransa himayesindeki diğer başka kişiler gibi mallarına el konulmuştu. Ancak İngiltere elçisi arzıyla tercümanlık beratı aldıktan sonra durum onun için bir hayli değişmiştir. İngiliz elçisi aracılığıyla Bâb-ı Âli’ye defaten başvurarak mallarının iadesini istemiştir. Serkiz’in başvuruları ve mallarını talebi o denli kuvvetli bir etki yaratmış olsa gerek ki konu, Londra’daki Osmanlı elçisi İsmail Ferruh Efendi’ye kadar ulaşmıştı. Nitekim Bâb-ı Âli memurları, İngiliz elçisinin arzlarından birini sultana sunma kararı almıştı ve sultanın uygun bulmasıyla 3 Haziran 1799’da Serkis’in mallarının iadesine karar verilmişti.43
Fransa ile yaşanan gerginlikten dolayı Serkis’in, Osmanlı ülkesinin en itibarlı müttefiki konumuna gelen İngiltere’ye yakınlaşması ve korumasına girmesi, kendisi için son derece akılcı bir kararmış gibi gözükmektedir. Bununla birlikte kendisinin gerçekten tercümanlık yaptığını düşünmek yanıltıcı olabilir. Serkis, aslında kendi ticari ilişkileriyle meşguldü ve dolayısıyla fahri tercüman olarak adlandırılan, gerçekte tercümanlık yapmayan fakat dragoman beratının kendisine sağladığı avantajları kullanan birisiydi. Nitekim Osmanlı yetkilileri berat satışı yapıldığını tesbit edip 18. yüzyılda ilk defa ahidname verdiği İsveç, Danimarka ve Prusya gibi devletlerin atayabilecekleri konsolos ve tercüman sayılarını sınırlama yoluna gitmişti.44 Ancak bu tedbir çok kesin sonuçlar getirmemiştir.
Osmanlı yetkilileri bir diğer önlem olarak dönem dönem berat sayımları yapmıştır.45 Yüzyılın sonuna gelindiğindeyse daha sert tedbirler alınmış ve bu tür kişilere verilen beratlar uygun fırsatlar yakalandığında iptal edilmiştir. 1806 yılında ülke genelinde bir berat sayımı yapılmış, bunun sonucunda tercümanlık yapmayan veya farklı yerlerde ikamet eden kişilerin berat kayıtları silinmiştir.46
Nitekim Serkis veled-i Ovak’ın beratı da bunlardan biridir. İlgili kayda göre Serkis veled-i Ovak, “şürut-ı beratına mugayir hareket ile aher mahalda sakin olduğu” için “fermân-ı âli mucebince beratı terkîn” olunmuştur.47