3.4. Yükseköğretim
3.6.2. Kütüphaneler İstatistiği
Müze-i Hümayun, Yıldız ve Umumi olarak üç kütüphane istatistiği ile ilgili Levha 45, 46 ve 47 oluşturulmuştur.
Levha 45, Müzeyi Hümayun Kütüphanesi ile ilgilidir. Üç farklı levhada, tek levha numarasıyla gösterilmiştir. İlk ikisinde “1329 Senesine Kadar Müzeyi Hümayun’da Mevcud Kitab ve Resailin Mikdarı” başlığı, Üçüncüsünde ise “1329 Senesine Kadar Müzeyi Hümayun Kütübhanesinde Mevcud Kitab ve Resailin Mikdarı” başlığı bulunmaktadır. Ayrım noktası ilk iki levha, “Kitab-ı Şarkiyye” ve üçüncü levha “Kitab-ı Garbiyye” olarak alt başlıkta gösterilmiştir426.
Müzeyi Hümayun Kütüphanesi’nde Kitab-ı Şarkiyye olarak 2.804, Kitab-ı Garbiyyeolarak 13.462 kitap ve risale bulunmaktadır. Toplamda 16.266 kitabın bulunduğu görülmektedir. Müze-i Hümayun Kütüphanesi’nde 1911 yılında 15.260 kitap mevcuttur 427 . 1911-1913 arası 1.006 kitap ve risalenin kazandırıldığı anlaşılmaktadır. 1914’de ise 16.574 kitap ve risale olduğu görülmektedir ki bir yıl içerisinde de 308 kitap ve risale eklenmiştir. Bu kitapların 40’ı yabancı, 368’i şark kitap ve risaleleridir428.
4261328-1329 M.U.N.İhs.M.,s.44.
4271323-1324 kısmen 1325-1326 İst.M.,s.39. 4281329-1330 M.U.N.İhs.M., s.95
Tablo 45. 1913 Yılında Müze-i Hümayun Kütüphanesi’nde Bulunan Şark
Kitaplarının Dağılımı429
Kitap Dili Kitap Sayısı Yüzdesi
Yazma Kitaplar Türkçe 357 43,97 Arabi 378 46,55 Farisi 77 9,48 Yekün 812 100,00 Matbu Kitaplar Türkçe 1368 68,67 Arabi 567 28,46 Farisi 57 2,86 Yekün 1992 100,00
Kitab-ı Şarkiyye 2.804 kitap, yazma ve matbu sütun başlıklarında Türkçe, Arabi, Farisi ve Yekun alt başlıklarıyla 46 tür kitap ve risale, ayrı ayrı gösterilmiştir.
Yazma ve Matbû kitap ve risalelerin 1625’i Türkçe, 945’i Arapça ve 134’ü farsça yazılmıştır. Türkçe yazma kitaplardan en çok olan kitap türleri; tevarih (95 adet), edebiyat ve eşar (51 adet) ve devaün (80 adet)’dür. Türkçe matbu kitaplardan en çok kitap türleri ise; Kitab-ı Metenevvia (389 adet), tevarih (263 adet) ve hukuk (107 adet)’dur.
Arapça yazma kitaplardan en çok olan kitap türleri: fıkıh (50 adet), mushaf-ı şerife (28 adet) ve nahv (33 adet)’dır. Arapça matbu kitaplardan en çok kitap türleri ise; tevarih (117 adet), edebiyat ve eşar (64 adet), tıb ve teşrih (68 adet)’dir.
Farsça yazma kitaplardan en çok olan kitap türleri; edebiyat ve eşar (30 adet), heyet ve nücum (15 adet) ve tasavvuf (12 adet)’dur. Farsça matbu kitaplardan en çok kitap türleri ise: edebiyat ve eşar (20 adet), tevarih (18 adet), seyahatname ve teracim-i ahval (6 adet)’dir.
Kütüphanede en fazla bulunan kitap türü “Tevarih” adıyla bilinen tarih kitaplarıdır. Sayısı 508’dir. Kitab-ı Mütenevvia türü kitaplar ise 389 adettir. 219 kitap ise edebiyat ve eşar türündedir. Taabir kitap türünde hiçbir kitap yoktur. Tefsir Haşiyeler türü kitaplardan ise sadece 1 adet mevcuttur. Fen türü kitaplardan 2 adet, Kıtab-ı Mukaddes, Kıraat ve Tecvid kitaplarından da sadece 3’er tane vardır.
Kitab-ı Garbiyye olarak ifade edilen yabancı 13.462 kitap, 18 tür halinde yazılmıştır. Tarih ve Şabanî türü kitaplar 2.608 adet olarak en çok bulunan türdür. Kitab-ı Mevkuta (2.160 adet), Arkeoloji “Usul Asar-ı Atika” (1.322 adet) ve Seyahat
(1.235 adet) türleri en çok kitap ve risale bulunan türlerdendir. Felsefe (48 adet) ve Epigrafi (91 adet) türü kitaplar ise en az bulunan kitap ve risale türüdür.
Levha 46’da “1329 Senesine Kadar Yıldız Kütübhanesinde Mevcud Kitab ve Resailin Mikdarı” başlığı bulunmaktadır. 41 farklı kitap çeşidine dair istatistikî veri sunmaktadır. Yazma ve Matbu Kitaplar sütun başlıkları altında Türkçe, Arapça, Farsça ve Yekün alt başlıkları altında hiçbir bilgi yazılmamışken, sadece “Mecmû” başlığı altında sayılar verilmiştir430.
Yıldız Kütüphanesi’nde 1913 yılı itibariyle 31.319 kitap ve risale mevcuttur. 1882’de kurulduğu kabul edilen, binasının 1893’de tamamlandığı Yıldız Sarayı Kütüphanesi, binasına taşındığında büyük boy 22 ciltlik kataloğa sahipken, II.Abdulhamid’in tahttan indirilmesi ile Maarif-i Umumiye Nezareti’ne geçen Yıldız Sarayı Kütüphanesi’nde tekrar kitap sayımı yoluna gidilmiştir431. 20.535 yazma ve basma kitabın adları, konuları, numaraları, cilt ve sayfa sayısı, basım yılı, telif tarihi, dili, mütercimi ve açıklamalar şeklinde 1911’de düzenlenen dört defterde (toplam 1118 yaprak) kayıt altına alınmıştır432. 1911 yılında çıkan istatistik mecmuasında 22.766 kitaptan bahsedilmektedir433. 1914 yılında kitap sayısı 31.319 olarak görülmektedir. 1913 ile 1914 arasında hiçbir fark görülmemektedir. 1914’de yeni bir sayım yapılmadığı, mevcut kitap sayısının aynı şekilde yazıldığı anlaşılmaktadır434.
Yıldız Kütüphanesi’nde 1913 yılı itibariyle bulunan 31.319 kitap ve risalenin 7129’u yazma, 24.190’ı matbu kitaptır. Kütüphanede en fazla bulunan kitap türü “Kitab-ı Ecnebiye” adıyla bilinen yabancı kitaplardır. Sayısı 8.858’dir. Derdest Tasnif Kitab-ı İslamiyye türü kitaplar ise 4.051 adettir. 1962 kitap ise roman türündedir. En az kitap türü ise “Cehriye” olarak adlandırılan türdür. Sadece 11 kitap mevcuttur. Kitab-ı Mukaddes’de en az bulunan kitap türlerindendir. 27 adettir.
4301328-1329 M.U.N.İhs.M., s.45.
431 Yıldız Sarayı Kütüphanesi hakkında Abdurrahman Şeref Bey’in vakanüvis ve ayan üyesi sıfatıyla 18 kasım 1909 tarihinde sadaret makamına bir takrir yazarak Yıldız Sarayı Kütüphanesi hakkında görüşme ve önerileri doğrultusunda çalışmalar yapılmıştır. Dış Kütüphane ve Hususi Kütüphane için bir komisyon oluşturularak sayım yapılmış ve Maarif Nezareti’ne devri gerçekleştirilmiştir. Bkz.Murat Candemir, Yıldız Sarayı Kütüphanesi; Saray’da Üniversite’ye, Tarih Dergisi, Sayı 45, İstanbul 2008,s.123-153.
432 Tuba Çavdar Karatepe, “Yıldız Sarayı Kütüphanesi”, TDV İslam Ansliklopedisi, 43.C., İstanbul, 2013, s.544-545.
4331323-1324 kısmen 1325-1326 İst.M.,s.39.
Levha 47, “1329 Senesine Kadar Kütübhane-i Umumi435’de Mevcud Kitab ve Resailin Mikdarı” başlığıyladır. 42 farklı kitap çeşidine dair istatistikî veri sunmaktadır. Yazma ve Matbu Kitaplar sütun başlıkları altında Türkçe, Arapça, Farsça ve Yekün alt başlıkları altında hiçbir bilgi yazılmamışken, sadece “Mecmû” başlığı altında sayılar verilmiştir.
Kütübhane-i Umumi’de 1913 yılı itibariyle 23.320 kitap ve risale mevcuttur. 27 Eylül 1882’de tesis edilen, 25 Haziran 1884’de devlet erkânının katılımıyla açılan bu ilk devlet kütüphanesi kitap sayısı açısından; kuruluşunun üçüncü yılında 4.164’e, dördüncü yılında 4.764’e, 1888 tarihinde 7.768’e ulaşmıştır436. 1895’de 8.054437, 1911’de 34.500438 kitap bulunmaktadır439. 1911’e kadar düzenli bir artış varken, 2 sene içerisinde 11.180 kitap eksikmiş görülmektedir. 1914 yılı itibariyle de 23.320 kitap sayısından bahsedilmektedir440.
Kütübhane-i Umumi’de en fazla kitap türü “Kitab-ı Ecnebiye” adıyla bilinen yabancı kitaplardır. Sayısı 8.200’dür. Bu sayı % 35,16’lık bir orana denk gelmektedir. “Roman ve Risaili Mevkuta” türü ise 3.500 kitaptan oluşmaktadır. Bu kitaplar da % 15,01’lik bir orana denk gelmektedir. Tevarih-i Seyahatname ve Teracim-i Ahval türü kitaplar ise 1.200 kadardır.
Kitap varlığı açısından Taabir türü kitaplardan sadece 18 adet, Resim ve Hüsn-i Hat türü kitaplar 20 adet, Ziraat ve Sanayi türü kitaplar 30 adettir441.