3.3. Ortaöğretim
3.3.2. Öğretmen Yetiştiren Ortaöğretim Kurumları Darulmualliminler
3.3.2.3. Darulmuallimin Çalışan İstatistiği
Darulmualliminlerde mevcut olan memur, öğretmen ve müstahdemlerle ilgili istatistikî bilgiler Levha 9’da bulunmaktadır. Memur, öğretmen ve müstahdem sayıları, öğretmenlerin yaş aralıkları, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerinin maaşları ayrı ayrı gösterilmiştir. 2 darulmualliminden malumat alınamamış, 15 darulmualliminden malumat alınmış olduğu açıklama sütununda gösterilmiştir. 15
262Hasan Alî Yücel, age, s.524. 2631328-1329M.U.N.İhs.M.s.13.
264 Herhangi bir tarih yazmamaktadır. Bkz. 1328-1329M.U.N.İhs.M.s.13.
265 Talip Mert, Sivas Darulmuallimini’nin 1298/1882’de açıldığından bahsetmektedir. Ayrıca 1325-1326/1909-1910ders yılında üç yllık bir okul haline getirilmiştir. Üç yıllık bir okul haline getirilme tarihi ile 1325 tarihi uyumludur. Bkz. http://hayatagacidergisi.com/sivas-ogretmen-okulu/#, 30.03.2019, 15.03.
darulmualliminde 296 çalışanın olduğu, bunlardan 52’sinin okul yöneticileri, 116’sının öğretmenler, 6’sının müstahdemler, 122’sinin hademeler olduğu yazmaktadır. Malumat alınmış bütün darulmualliminlerde okul yöneticisi, öğretmen ve hademe bulunmaktadır. 6 müstahdemin 5 farklı darulmualliminde bulunduğu, diğer darulmuallimlerde bulunmadığı görülmektedir. Müstahdemin bulunduğu okullar; İzmir (2), Beyrut (1), Hüdavendigar (1), Diyarbekir (1) ve Konya Darulmuallimini’dir.
Darulmualliminler ortalama 3,47 oranında “Heyeti İdare” olarak adlandırılan okul idarecisine sahiptir. Toplam 11 darulmualliminde dörder idare heyeti bulunmaktadır. 4 okulda da ikişer Heyeti İdare vardır. Levha’nın 1 numaralı dipnotunda yer alan “Darulmualliminlerde heyeti idare müdir, müdir muavini, katib ve anbar memurinden ibaretdir.” ifadesi kâtip ile anbar memurununu idare heyetinden göstermektedir.
Darulmualliminler ortalama 7,73 ile “Heyeti Tedrisiye” olarak adlandırılan, öğretmene sahiptir. En fazla öğretmene 14 öğretmenle Ankara Darulmuallimini sahiptir. Bağdad Darulmuallimini 12, Sivas Darulmuallimini 10 öğretmene sahiptir. Geri kalan okullar ise 5 ile 9 arasında değişen öğretmene sahiptir.
Darulmuallimlerde 8,13 ortalama “Hademe” çalıştırılmaktadır. En çok hademesi olan darulmuallimin, Bağdad Darulmuallimini’nin 14 hademesi vardır. Hüdavendigar ve Diyarbekir Darulmuallimini 12; Adana, Ankara, Beyrut Kastamonu ve Konya Darulmuallimini 10; Sivas Darulmuallimini 8, Adana ve Şam Darulmuallimini 7 hademeye sahiptir. Haleb, Trabzon, Mamuratülaziz ve Musul Darulmuallimini 3’er hademeye sahiptir266.
Darulmualliminlerin bütün çalışanlarının toplamına baktığımızda 11-30 aralığında çalışanı mevcuttur. Bağdad Darulmuallimini 30 çalışanıyla en kalabalık okul konumundadır. Haleb Darulmuallimini ise 11 çalışanıyla en az çalışanı olan okul konumundadır. Her okulda ortalama 19,73 çalışan vardır.
“Mualliminlerin Seneleri” başlığı altında 5 farklı yaş grubuna göre istatistik verilmiştir. Bu beş yaş aralığı; 20-25, 25-30, 30-40, 40-50 ve 50-60 olarak gruplandırılmıştır. 25-30 yaş aralığında 31, 25-30 yaş aralığında 48, 30-40 yaş
aralığında 38, 40-50 yaş aralığında 15 ve 50-60 yaş aralığında 9 öğretmenin olduğu görülmektedir.
Şekil 23. Darulmuallimin Öğretmenlerinin Yaş Aralıklarına göre Dağılımı267
Toplam öğretmen sayısı 141’dir. Bu sayı 15 darulmuallimine göre bir sayıdır. “Heyeti Tedrisiye” olarak tanımlanan öğretmenlerin 116 olduğu yazmaktadır. Bu sayı da 15 darulmuallimine ait sayıdır. Levha’nın 2 numaralı dipnotu “Muallimliği olan müdir ve müdir muavinleri heyeti tedrisiye sütununda dâhil değildirler fakat muallim olmak itibariyle son sütunlarında gösterilmişlerdir.” olarak yazmaktadır. Bu cümleden de anlaşılacağı gibi idare heyetinde gösterilen 25 kişinin öğretmenliğinin de olduğu anlaşılmaktadır. İdare Heyetinin sayısı 52 yazmaktadır ki 25 kişinin (% 48,08) muallimliği olan kişiler olduğu sonucu çıkmaktadır.
“Heyeti İdare ve Tedrisiyenin Maaşatı” başlığı altında 500’den az, 500-1000, 1000-1500 olarak 3 sütunda maaş aralığı verilmiştir. İdare Heyeti ve öğretmenlerin toplam sayısı 168’dir. 78’i 500 kuruştan daha az maaş almaktadır. 74’ü 500-1000 kuruş aralığında maaş almaktadır. 1000-1500 kuruş aralığında 16 çalışan vardır. İdare Heyeti ve öğretmenlerin hangi maaş aralığında maaş aldıkları Şekil 24’de gösterilmiştir.
2671328-1329M.U.N.İhs.M.s.13. 20-25 21,99% 25-30 34,04% 30-40 26,95% 40-50 10,64% 50-60 6,38% Öğretmenlerin Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı
Şekil 24. Darulmuallimin İdare Heyeti ve Öğretmenlerinin Maaş Aralıklarına Göre
Dağılımı
Görüldüğü gibi idare heyeti ve öğretmenlerin % 44.05’i 500 kuruşun altında maaş almaktadır. % 90,48’i 1000 kuruşun altında maaş almaktadır. Sadece % 9,52’si 1000-1500 kuruş aralığında maaş almaktadır. Burada okul müdür ve muavinlerinin maaşları, öğretmen maaşlarından daha yüksektir. Yüksek maaş alanların önemli bir kısmı idare heyetine mensuptur268.
Haleb Darulmuallimini hariç bütün darulmualliminlerde en az 1 öğretmen 1000-1500 kuruş aralığında maaş almaktadır. Bağdad ve Musul Darulmuallimini’nde bu sayı 2’dir. 500-1000 kuruş maaş alan öğretmenler en fazla 9 kişi ile Ankara Darulmualliminidir. Musul Darulmuallimini öğretmenlerinden ise sadece 2 kişi böyledir. 500’den az maaş alan öğretmenler en fazla Ankara ve Bağdad Darulmuallimlerindedir. Bu sayı 8’dir. 500’den az maaş alan öğretmenlerin sayısı en az Konya ve Mamuratülaziz Darulmualliminlerindedir ki sadece 2’şer çalışandır.
Levha 10 darulmualliminlerde mevcut öğretmenlerin hangi okul kökenli olduğuna dair istatistikî veri sunmaktadır. Burada 15 okul hakkında veri olduğu, 2 okul hakkında veri olmadığı anlaşılmaktadır. 17 farklı okul, sütun başlıklarında sıralanmıştır. Darulfünun’un 6 şubesi, bu sütunlara dâhildir. Ayrıca İzmir
268 Öğretmen maaşları 1913’de asgari 1000 kuruş olarak yazmaktadır. Tedrisat-ı İbtidaiye Kanunu’na göre beşinci sınıf darulmuallimin ve darulmuallimat öğretmeni 500 kuruş, birinci sınıf öğretmeni 1000 kuruş maaş alacaktır. Her sınıf yükseldikçe 100 kuruş artacaktır. Muavinler derecesine göre 750-1100 kuruş,müdürler derecesine göre 1200-1400 kuruş maaş aacaklardır. Değerlendirilen veriler Tedrisat-ı İbtidaiye Kanunu çıkmadan oluşan verilerdir. Bkz. 1328-1329 M.U.N.İhs.M. s.13; Reşat Özalp, age, 95-96. 500 den dûn 46,43% 500-1000 44,05% 1000-1500 9,52% İdare Heyeti ve Öğretmenlerin Hangi Maaş
Darulmuallimini öğretmenlerinden bir kişi Mekteb-i Mülkiye’den, Sivas Darulmuallimini öğretmenlerinden bir kişi de Sanayi-i Nefise Mektebi’ndendir. Tablo 23’de 19 farklı okul türünün adları ve öğretmen menşeileri verilmiştir269.
Tablo 23. Darulmuallimin Öğretmenlerinin Menşei Olan Okullar ve Sayıları
Öğretmenin Menşei Olan Okul
Adı Öğretmen Sayısı
Öğretmenin Menşei Olan
Okul Adı Öğretmen Sayısı Darulfünun Ulum-ı Şeriye Şubesi 1 Darulmuallimini Aliye 14 Darulfünun Ulum-ı Edebiye
Şubesi 7 Darulmuallimini Rüşdiye 32
Darulfünun Riyaziyat Şubesi 1 Darulmuallimini İbtidaiye 16
Darulfünun Tabiyat Şubesi 1 Dersten Mücaz 4
Darulfünun Hukuk Şubesi 0 Mekatib-i İdadiye 25
Darulfünun Tıp Fakültesi 1 Mekatib-i Rüşdiye 5
Mektebi Harbiye 3 Mekatib-i Hususiye 2
Mektebi Mülkiye 1 Hususi Tahsil Gören 3
Sanayi-i Nefise Mektebi 1 Mekatibi Saire 20
Halkalı Ziraat Mektebi 4
Darulmualliminlerde çalışan öğretmenlerin 62’si öğretmen yetiştiren bir okuldan geldiği anlaşılmaktadır. Bu sayının öğretmenlerin % 43.97’sine denk geldiğini düşünürsek öğretmen yetiştiren okullarda, öğretmen yetiştiren okul kökenlilerin yarıyı bile oluşturamaması, dönem açısından önemli bir sorun teşkil etmiş olabileceğidüşünülebilir270.