KÜRESEL REKABET ENDEKSİNDE ALT ENDEKSLER VE BAŞLIKLAR

Üretkenliği ve rekabetçiliği belirleyen pek çok faktör bulunmaktadır. Küresel Rekabetçilik Endeksi de yaklaşık 114 adet küresel göstergeyi bir araya getirmekte ve birçok farklı unsurun ağırlıklı ortalaması çerçevesinde 3 alt endeks bünyesinde 12 başlıkla rekabet edebilirliği ölçümlemektedir. Bu kısımda, Raporda belirtilen rekabetçiliğin oniki başlığı açıklanmaya çalışılacaktır.

Rekabet edebilirliğin 12 başlığı, alt endeksler çerçevesinde aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:

177 https://lean.org.tr/global-rekabet-gucu-ve-turkiye-2/ (Erişim Tarihi: 15.03.2018)

178 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 6.

179 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 6.  

Tablo 48. Küresel Rekabet Endeksinde Alt Endeksler Ve Başlıklar

Temel Gereksinimler Etkinliği Arttırıcılar Yenilikçilik ve

Gelişmişlik Faktörleri 1) Kurumlar 5) Yüksek Eğitim ve Öğretim 11) İş Gelişmişliği 2) Altyapı 6) Mal Piyasası Etkinliği 12) Yenilikçilik 3) Makroekonomik Çevre 7) İşgücü Piyasası Etkinliği

4) Sağlık ve Temel Eğitim 8) Finansal Piyasa Gelişimi 9) Teknolojik Hazırlık 10) Piyasa Büyüklüğü

Faktör Ekonomileri Etkinlik Ekonomileri İnovasyon Ekonomileri Kaynak: The Global Competitiveness Report 2016-2017.

Küresel rekabet endeksinin üç alt endeksinden ilki temel gereksinimlerdir. Bu alt endeks altında dört başlık bulunmaktadır ve adından da anlaşılabileceği gibi küresel rekabet gücü için gerekli olan temel unsurları içermektedir. Küresel rekabet endeksinde, ülkeler düzeylere ayrılmış ve göstergelerin ağırlıkları bu düzeylere göre farklılaştırılmıştır. Küresel rekabet raporları incelendiğinde, ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça temel gereksinimler başlığı altında incelenen göstergelerin ağırlıklarının, hesaplamalarda azaldığı görülmektedir.

Temel gereksinimler alt endeksinin ilk başlığı kurumlardır. Bir ülkenin kurumsal ortamı kamu ve özel sektör paydaşlarının davranışlarına göre şekillenmektedir.

Bireylerin, firmaların ve hükümetlerin etkileşim içinde bulunduğu yasal ve idari çerçeve, ülkelerdeki kamu kurumlarının kalitesini belirler ve rekabet gücü konusunda güçlü bir yere sahiptir. Bu çerçeve, yatırım kararlarını ve üretim örgütlenmesini etkilemekte ve toplumların fayda dağıtma ile kalkınma stratejilerinin ve politikalarının maliyetine katlanma şekillerinde önemli rol oynamaktadır. Özel kurumların gelişmişliği de bir ülke ekonomisinde kalkınmanın sürdürülebilirliği bakımından önemlidir.

Örneğin, 2007-2008 Küresel Mali Krizi, sayısız kurumsal skandalla birlikte, muhasebe ve raporlama standartlarının önemi, yolsuzluk ve kötü idarenin önlenmesi, iyi yönetişimin sağlanması, yatırımcı ve tüketici güveninin sürdürülmesi konularına dikkat çekmiştir¹⁸⁰.

180 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 9-10.

Bu alt endeksin ikinci başlığı altyapıdır. Kapsamlı ve etkin bir altyapı, ekonominin verimli işlemesi için kritik bir öneme sahiptir. Yüksek kaliteli yollar, demiryolları, limanlar ve hava taşımacılığını içeren etkin ulaşım modları, girişimcilerin mallarını ve hizmetlerini güvenli ve zamanında almalarını sağlamakta ve işçilerin en uygun işlere yerleştirilmesini kolaylaştırmaktadır. Ekonomilerin, aynı zamanda işyerlerinin ve fabrikaların engelsiz şekilde çalışmasını sağlayacak olan enerjiyi temin etmesi de hayati önemdedir. Bunlara ilave olarak, bütünleşik ve yaygın telekomünikasyon ağı, iş dünyasına hızlı ve ucuz bilgi akışını sağlayarak sahip olunabilecek tüm bilginin elde edilmesini mümkün kılarak ekonomik etkinliği arttıracaktır¹⁸¹.

Temel gereksinimler alt endeksi altında incelenen üçüncü başlık makroekonomik çevredir. Makroekonomik istikrar, iş dünyası için önemli olduğu gibi ülkenin rekabetçilik gücü açısından da önemlidir. Makroekonomik istikrarın sağlanması tek başına bir ülkenin performansının iyileşmesi için yeterli olmasa da son yıllarda Avrupa’da da benzerlerine rastlandığı üzere makroekonomik istikrarın sağlanamaması ekonomiye ciddi zararlar verebilmektedir. Hükümetler borçlarına yüksek faizli ödemeler yapmak zorunda kaldığında hizmetleri verimli biçimde sunamamaktadır.

Enflasyon yükseldiğinde firmalar etkin çalışamamaktadır. Sonuç olarak, makroekonomik ortam istikrarlı olmadığı süreçte ekonomide sürdürülebilir büyüme gerçekleşememektedir¹⁸².

Temel gereksinimler alt endeksinin son başlığı sağlık ve temel eğitimdir.

Sağlıklı işgücü, bir ülkenin rekabetçiliği ve üretkenliği için hayati derecede önemlidir.

Hastalığı olan çalışanlar potansiyellerine göre verimsiz çalışmaktadır. Çalışanların sağlık durumunun zayıf olması, işletmeler için bir maliyet unsurudur. İlave olarak bu alt endekste, ülke insanına sağlanan temel eğitimin niceliği ve niteliği de dikkate alınmıştır.

Zira temel eğitim bireylerin verimliliğini yükseltmektedir¹⁸³.

Küresel rekabet endeksinin ikinci alt endeksi etkinlik arttırıcılardır. Bu alt endeks altında altı başlık bulunmaktadır ve söz konusu başlıklar küresel rekabet bakımından etkinliği arttırıcı nitelikte göstergelerden oluşmaktadır. Küresel rekabet       

181 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 10.

182 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 10.

183 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 10-11.  

bağlamında gelişmişlik düzeyi düşük ülkelerde temel gereksinimler alt endeksinin ağırlığı yüksekken, orta düzey ülkelerde etkinliği arttırıcıların ağırlığı daha yüksektir.

Dolayısıyla bu alt endeks altında incelenen başlıklardaki ve göstergelerdeki iyileşmeler, orta düzey ülkelerin küresel rekabet gücünün artmasına daha fazla katkı sağlayacaktır.

Etkinlik arttırıcılar alt endeksinin ilk başlığı yüksek eğitim ve öğretimdir.

Kaliteli yüksek eğitim ve öğretim, değer zincirini basit üretim işlemlerinin ve ürünlerinin ötesine taşımak isteyen ekonomiler için oldukça önemlidir. Küreselleşen dünya, değişen şartlara ve üretim sisteminin artan ihtiyaçlarına hızlı bir şekilde uyum gösteren çalışanlara ihtiyaç duymaktadır. Söz konusu alt endekste, ortaöğretime ve yükseköğretime kayıt oranlarıyla verilen eğitimin iş dünyası tarafından değerlendirilmesine yer verilmiştir. Pek çok ülkede göz ardı edilen sürdürülebilir mesleki eğitim de çalışanların niteliğini arttırma bakımından bu alt endekste göz önünde bulundurulmuştur¹⁸⁴.

Bu alt endeksin ikinci başlığı mal piyasası etkinliğidir. Etkin mal piyasasına sahip ülkeler, doğru ürün grubunu üretme ve özel arz ve talep koşullarında hizmet verme alanında başarılıdır. Sağlıklı bir piyasa rekabeti, piyasa etkinliğini ilerletme ve iş verimliliğini arttırma açısından önem taşımaktadır. Bu durum, piyasa tarafından talep edilen ürünleri üreten en etkin firmaların varlığı sayesinde mümkündür. Piyasa etkinliği aynı zamanda müşteri odaklılık ve alıcı sofistikasyonu gibi talep koşullarına bağlıdır.

Kültürel ve tarihi nedenlerden dolayı bazı ülkelerde talep potansiyeli diğer ülkelere göre daha yüksektir. Söz konusu durum, firmaları daha yaratıcı ve müşteri odaklı olmaya zorlayarak piyasada etkin konuma getirmekte ve böylece rekabetçi bir üstünlük yaratmaktadır¹⁸⁵.

Etkinlik arttırıcılar alt endeksinin üçüncü başlığı emek piyasası etkinliğidir.

İşgücü piyasasının etkinliği ve esnekliği, işçileri en verimli oldukları alanlara sevk etmek açısından önemlidir. İşgücü piyasaları, işçilerin bir ekonomik faaliyetten diğerine daha hızlı ve düşük maliyetle kaydırılabilmesini sağlayacak esnekliğe sahip olmalıdır.

Başarılı bir işgücü piyasasında; işçi-işveren ilişkisinin sağlıklı olması, kişilerin

184 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 11.

185 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 11.  

yeteneklerine uygun alanlarda çalıştırılması, iş ortamında kadın erkek eşitliğinin sağlanması gibi faktörler de önem kazanmaktadır¹⁸⁶.

Alt endeksin diğer bir başlığı finansal piyasaların gelişimidir. Etkin bir finans sektörü, bir ulus tarafından biriktirilen kaynakların en üretken biçimde kullanımını ve dışarıdan sağlanan kaynakların en verimli alanlara yönlendirilmesini sağlamaktadır. İş yatırımları verimlilik açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle ekonomilerin sağlam bankacılık sistemi kredileri, iyi düzenlenmiş menkul kıymet borsaları, risk sermayesi ve diğer finansal ürünler gibi kaynaklardan özel sektör yatırımları için sermayeyi kullanılabilir hale getirebilen sofistike finansal piyasalara ihtiyacı vardır. Tüm bu fonksiyonları yerine getirmek için, bankacılık sektörünün güvenilir ve şeffaf olması, finansal piyasaların yatırımcılar ile diğer aktörleri koruyacak uygun düzenlemeleri yapması önem taşımaktadır¹⁸⁷.

Etkinlik arttırıcılar alt endeksinin diğer başlığı teknolojik hazırlıktır. Bu başlık, bir ekonominin kendi sanayisinin verimliliğini arttırmak için mevcut teknolojileri benimseme becerisini ölçmektedir. Bu ölçüm esnasında, günlük etkinliklerde bilgiyi ve bilgi iletişim teknolojilerinin, verimlilik artışı için üretim süreçlerinin ve rekabetçilik için yeniliğin tam olarak kullanılabilme kapasitesinin üzerinde durulmaktadır.

Verimliliği arttırmak için kullanılan teknolojinin ulusal sınırlar içinde geliştirilmesi ya da tersi önem taşımamaktadır. Asıl önemli nokta, söz konusu ülkede iş yapan firmaların gelişmiş ürünlere ve planlara erişim imkanının bulunması ve bunları kullanma becerisine sahip olmalarının gerekliliğidir. Yabancı teknolojinin başlıca kaynakları arasında, doğrudan yabancı yatırımlar, teknolojik gelişmenin daha düşük düzeyindeki ülkeler için genellikle kilit rol oynamaktadır¹⁸⁸.

Bu alt endeksin son başlığı piyasa büyüklüğüdür. Piyasaların büyük olması, firmaların ölçek ekonomisinden yararlanmasına izin verdiği için üretkenliği etkilemektedir. Küreselleşme çağında uluslararası piyasalar, özellikle de küçük ülkeler için, yerel piyasaların ikamesi haline gelmiştir. Piyasa büyüklüğünün ölçümünde hem içi hem de dış talebe yer verilmiştir¹⁸⁹.

186 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 11.

187 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 12.

188 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 12.  

189 Küresel Rekabetçilik Raporu 2016-2017, s. 13.

Küresel rekabet endeksinin son alt endeksi yenilikçilik ve gelişmişlik faktörleri alt endeksidir. Bu başlık iki başlıktan oluşur ve başlıktaki göstergeler daha çok inovasyonla ilgilidir. Özellikle küresel rekabet gücü yüksek ülkelerin küresel rekabet gücü hesaplanırken, bu alt endeks altında incelenen göstergelerin ağırlığı daha yüksektir.

Yenilikçilik ve gelişmişlik faktörleri alt endeksinin ilk başlığı iş gelişmişliğidir.

İş dünyası gelişmişliği birbiri ile ilişkili iki kavram ile ilgilenir: ülkenin tüm iş ağlarının kalitesi ve tek tek firmaların faaliyetleri ve stratejileri. Bu faktörler, ileri düzeyde gelişmiş ülkelerde özellikle önem taşımaktadır. Yerel tedarikçilerin miktarı ve kalitesi ile etkileşimlerinin kapsamı tarafından ölçülen ülkenin işletme ağlarının kalitesi ve destekleyici sanayiler çeşitli nedenlerle önemlidir. Belirli bir sektöre ait şirketlerin ve tedarikçilerin coğrafi olarak en yakın gruplarla birbirine bağlı olduğu durumda verimlilik artmakta, süreçler ve ürünler konusunda yenilik fırsatları yaratılmakta ve yeni firmaların piyasaya girişini engelleyen bariyerler azaltılmaktadır¹⁹⁰.

Alt endeksin ikinci başlığı yenilikçilik yani inovasyondur. Kurumların iyileştirilmesi, altyapının yapılması, makroekonomik istikrarsızlığın azaltılması ya da beşeri sermayenin iyileştirilmesi sayesinde önemli kazanımlar elde edilebilir, ancak tüm bu faktörler sonuç olarak azalan bir verim sağlayacaktır. Uzun vadede yaşam kalitesi sadece teknolojik inovasyon sayesinde arttırılabilir. Özellikle son endeksler yenilikçiliğe odaklanmaktadır¹⁹¹.

1.2. KÜRESEL REKABET ENDEKSİNİN YAPISI VE HESAPLANMASI