Kültürel Faktörlerin !nançlara Etkisi

!nanç ve tutumların ortaya çıkmasında algısal ve zihinsel organizasyonu meydana getiren birçok faktör etkilidir. Ki"inin içinde ya"adı#ı kültürel çevre de bu faktörlerdendir. Özellikle Batı toplumlarında, bazı inanç ve tutumların varlı#ı ile bireyin e#itim düzeyi, dindarlı#ı, sosyo-ekonomik durumu, ebeveynlerin, arkada"ların ve ö#retmenlerin inanç ve tutumları arasındaki ili"ki üzerine hem sosyologlar hem de psikologlar birçok ara"tırma yapmı"tır. !nsanların olu"turdu#u inanç ve tutumlarda o insanın üyesi bulundu#u kültürün rolü bu çalı"malarla do#rulandı#ı gibi, bu fikir birtakım teorik dü"üncelerle de desteklenmi"tir. Örne#in e"ler arası geçimsizlik durumunda kendilerine büyü yapıldı#ını dü"ünen e", bunu çözmek için bir büyücüye ba"vurmaya karar verirse, çevresi de onu desteklerse ve büyücüye ba"vurduktan bir süre sonra geçimsizlik ortadan kalkarsa, bireyin büyüye olan inancı peki"ir. Bu olay i"lemsel peki"tirmeye örnektir. Batıl inanı"ların ortaya çıkı"ında kültürün etkisini sosyal ö#renme kuramı ile de açıklamak mümkündür. Bu kurama göre bireyler belli bir grubun i"levsel üyeleri haline geldiklerinde gruba dâhil di#er üyelerin de#er, davranı" ve inançlarını kazandıkları sosyalle"me sürecinde taklit ederek ö#renir. Çocukların anne-babalarından davranı" ö#renmeleri bu duruma örnektir. Bu süreçte çocu#un zihinsel yapısı, çevresi tarafından büyük ölçüde etkilenir. Çevredeki di#er insanların tutum ve inançları bir süre sonra bireyin kendi tutum ve inancına dönü"ür. Böylece insanların benzer davranı"ları genellikle erken dönemlerde ba"layan “ortak ö#renme” ile olu"ur. Batıl inanı"lar da bu ö#renme sonucunda ki"ilerin problemlerinin bir çözümü haline gelir.²⁸⁵

Büyü, nazar ve fal çerçevesinde gerçekle"tirilen batıl inanı"ların toplumlarda devam etmesi, onların toplumsal sistemde gizli veya açık bir i"levinin olması

284 Mustafa Arslan, s. 120

285 Mustafa Do#an, “Halk Arasında Batıl Olarak Nitelendirilen ve Kutsal Mekânlarda Uygulanan !nanç ve Davranı"ların Sosyal Psikolojik Olarak !ncelenmesi”, (Yayınlanmamı# Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 2006), ss. 13-14

sonucudur. Toplumun hiçbir olgu ve de#erinin bo" ve anlamsız olmayaca#ı dü"ünülünce, batıl inanı"ların da gizli veya açık bir i"levinin olaca#ı açıktır. Bu i"levler gündelik ya"amın çe"itli yerlerinde i"lerlik kazanarak, bilhassa geçi" dönemlerinde (do#um- evlilik- ölüm) daha belirgin bir hal alır. Bu sebepledir ki kitle ileti"im araçları ve e#itimdeki batıl inanı"lara kar"ı yapılan birçok çalı"maya ra#men bu inanç ve uygulamalar varlı#ını devam ettirir.286 Sahte hoca olarak nitelendirilen büyücülere basın ve yayın organlarında açılan sava"a ra#men insanların bu ki"ilere ba"vurmaya devam etmesi buna örnek olarak verilebilir.

286 Mustafa Arslan, s. 4

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YÖNTEM

YÖNTEM

Bir ara"tırma yapılırken kullanılan yöntem ve tekniklerin çe"itlendirilmesi ara"tırmada güvenilir ve geçerli sonuçlara ula"ılmasında son derece önemlidir. “Genel anlamıyla bir amaca ula"mak için izlenen en kısa yol anlamına gelen yöntem, bilimsel anlamda belli bir sonuca ula"mak ve düzenli bilgi edinmek üzere, bir plana göre izlenen yol ve usulü anlatmak için kullanılır.” Denebilir ki bir ara"tırmanın güvenilir olup olmadı#ı kullanılan yöntemle birebir ilgilidir. Din psikolojisinde kullanılan bilgi toplama teknikleri gözlem, deney, anket, mülakat ve "ahsi dokümanlardan yararlanma olarak sıralamak mümkündür. Her ara"tırmacı konusuna göre bu tekniklerden kendisine en uygun olanı kullanır.

14- 18 ya" arası gençlerde büyü, sihir, nazar, fal gibi inançlarla ilgili tutumların ölçüldü#ü ara"tırmada literatür taraması ve alan ara"tırması olmak üzere iki yöntem kullanılmı"tır. !lk bölümde, kaynak taraması, ilgili verilerin toplanması, sınırların tespiti ile bilgi birikiminin ortaya konması için literatür taranmı"tır. Bunun için konu ile ilgili yüksek lisans tezleri, doktora tezleri, dergiler, makaleler, akademik kitaplar, sempozyumlar, paneller, internet veri tabanları gözden geçirilmi"tir. !kinci bölümde ki"ilerin dini tutum ve davranı"larını ölçmede en uygun yollardan biri olan survey metodu ve anket tekni#i tercih edilmi"tir.

Yöntem bölümünde sırası ile ara"tırma modeli, evren ve örneklem, ara"tırmaya katılanların nitelikleri, ölçme araçları, verilerin analizi ile ilgili bilgiler yer almaktadır.

1. ARA"TIRMANIN MODEL!

Metodolojik anlamda ara"tırma modeli, “belli bir konunun belli metot ve tekniklerle ara"tırılması sonucunda ortaya çıkan tip” ya da “bir bütün meydana getiren ve çe"itli olay ve olguları açıklamakta kullanılan, aralarında sistematik ba#lantı bulunan soyutlanmı" ilkeler ve kurallar bütünü” "eklinde tanımlanabilir.

14- 18 ya" arası gençlerin büyü, sihir, nazar vb. ilgili tutumlarını ölçmek amacı ile yapılan bu ara"tırmanın teorik bölümündeki modeli dokümantasyon yöntem ve

teknikleri; uygulamalı ara"tırmanın modeli ise, tarama (survey) yöntemi ve anket tekni#i ile kurulmu"tur.

Tarama modelinde amaç, herhangi bir durumu kendi do#al "artları içerisinde tasvir etmektir. Ara"tırmanın konusunu olu"turan birey, olay veya obje kendi "artları de#i"tirilmeden incelenmelidir.

Ara"tırma modeline uygun olarak bazı ba#ımsız de#i"kenlerle büyü, nazar ve fala ili"kin tutumlar arasındaki ili"kilerin analizi yapılmı"tır. Bu amaçla tarama modellerinden ili"kisel tarama modeli kullanılmı"tır. !li"kisel tarama modeli, “iki veya daha çok sayıdaki de#i"ken arasında birlikte de#i"im varlı#ını belirlemek” "eklinde tanımlanabilir. Bu ba#ımsız de#i"kenleri; cinsiyet, ya", anne- baba ö#renim durumu ve mesle#i, ailenin aylık geliri, aile ve dene#in dindarlık düzeyi, dini bilgilerin ö#renildi#i kaynaklar "eklinde sıralamak mümkündür. Ara"tırma modeli, grafik olarak a"a#ıda gösterilmi"tir.

"ekil 1: Ara#tırma Modeli Demografik Özellikler

Cinsiyet Ya"

Anne- Baba Ö#renim Durumu Anne- Baba Mesle#i

Ailenin Aylık Geliri Ailenin Dindarlık Düzeyi Dini Bilgi Ö#renme Kayna#ı Dindarlık Düzeyi

BÜYÜ

NAZAR