Jeopolitik Analiz Metodu

Jeopolitik ve kardeş kavramları olan strateji ve jeostrateji disiplinleri hakkında çok özet bilgiler verdikten sonra, jeopolitik teorinin “hedef nesnesi”ni nasıl analiz ettiğini açıklama girişimine geçebiliriz.

273 _{Tirben 2009, 217-219.}

274_{http://merichrd.wordpress.com/2007/05/19/impratorlugun-yeni-jeopolitigi/}

275

123

Jeopolitik: Siyasi bir birimi “dünya/bölge kalıpları” içinde inceleyerek, siyasi davranışlarda coğrafi etkenlerin rolünü değerlendiren dinamik bir bilimdir276

. Jeopolitik, öncelikle ve en genel planda hedef nesnesine ya da analiz birimine yaklaşım teşebbüsünde bulunurken (burada Kıbrıs) hedef nesnesini kendine ait üç alt disiplinin ilkelerinin kesişim noktasına oturtup, hedef nesnesinin jeopolitik haritasını kurma girişimini başlatır. Bu alt disiplinler şunlardır:

1. Jeostrateji: Coğrafi etmenlerin ülkelerin askerî stratejileri üzerindeki etkilerini inceler.

2. Jeoekonomi: Yeryüzünde bulunan ülkelerin ekonomilerini inceleyen ve coğrafyası ile ekonomik gücü arasında bağlantı kuran bir bilimdir.

3. Jeokültür: Yeryüzünde bulunan kültür çevrelerinin oluşturduğu kültür coğrafyalarının değerlendirmelerini, kültür unsurları ve kültür çevrelerinin ilişkilerini inceler.

Burada jeopolitik ve alt birimlerinin tamamı coğrafya tabanlıdır277

. Jeopolitiğin bu anlamı çerçevesinde yapılacak jeopolitik bir inceleme;

1. Bölgenin coğrafi bir tasvirini, çevre bölgelerle olan ilişkisini içermeli. 2. Bölgenin tabiî kaynaklarını ve bölge içindeki politik birimlerini belirtmeli. 3. Bölgeyi politik olarak şekillendiren olayların tarihî bir hikâyesini içermeli. 4. Bölgede hegemon olan devletin jeopolitik çıkarlarının kapsamlı bir incelemesini

vermeli.

5. İncelemeyi yapan ülke için açık, belirgin dış politika hareket tarzları önermelidir. (Hedef nesnemiz Kıbrıs Eskiçağ tarihi olduğu için, dış politika hareket tarzları önerme ilkesi geçerli olmamaktadır.)

Jeopolitik teori, “büyük strateji (great strategy)” anlamında ele alındığı taktirde, hedef nesnesine yaklaşımı şu noktalarda yoğunlaşmaktadır:

1. Halkların ve devletlerin teritoryal (ülkesel) genişlemesi/ yayılması. 2. Sınırların yeniden belirlenmesi.

276 _{İzzeti 2005, 243.} 277

124

3. Devletlerin karasuları dışındaki deniz bölgelerinde toprak talepleri. 4. İdeolojilerin, dinin ve kültürün teritoryal yayılması.

5. Enerji ve hammadde kaynakları konusunda giderek artan çatışmalar. 6. Halkların millî bağımsızlıkları.

7. Çok taraflı organizasyonlarda devletlerin işbirliği çabaları. 8. Devletlerin ittifaklar ve federasyonlarla bir araya gelmeleri.

9. Millî devlet stratejisi olarak ekonomik ve siyasi bölgeselleşme278.

Jeopolitik, tüm bu araştırma konularının soruşturmasını, jeopolitik yapıyı oluşturan bileşenlerin daha özel ve spesifik düzlemine çekerek yapar. Jeopolitiğin yapısal bileşenleri daha önce ifade edildiği gibi;

1. Dinamik yapı bileşenleri,

2. Statik yapı bileşenleri olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Jeopolitiğin dinamik ve statik yapı bileşenleri eşit kapasitede yapıya katılmazlar. Statik bileşenler, zaman içerisinde az çok istikrar ve değişmezlik gösterirken, dinamik bileşenler sürekli değişim içindedir. Alana, duruma ve zamana göre yeni bileşenler sisteme girebilir; sistemde kimi bileşenleri etkisizleştirebilir ya da sistem bileşenleri üzerinde çarpan etkisi yaparak bileşenleri ve onların etkileşimlerini dönüştürebilir. Jeopolitik tüm bu bileşenleri, bunların etkilerini, etkileşimlerini küresel, bölgesel ve yerel alanlarda gözlemleyip kendi ilkeleri çerçevesinde yorumlamaya çalışır. Birim alan üzerindeki gücü, bu gücün sınırlarını, bu sınırların başka sınırlarla etkileşimini, alan üzerindeki güç kaymalarını, güç hiyerarşilerini, güç koalisyonlarını ve bu koalisyonların birbirlerini dönüştürme biçimlerini, yerel ve bölgesel güç beliriş ve yok oluşlarının ve tüm bunların jeopolitik konumlama haritasını çıkararak, bu haritanın gerisindeki coğrafi yapıyı ana kurucu olarak betimleyip, analiz biriminin tanımını yapar.

Jeopolitik, hedef nesnesinin kapsamlı bir değerlendirmesini aşağıdaki dinamik ve statik bileşenleri dikkate alarak yapar:

a) Jeopolitik Konum Ülkenin tipi (kıta içi, kıyı, ada devleti)

278

125 Komşularının sayısı

Komşuları ile olan anlaşmazlıkları

Komşuları ile olan ortak özellikleri (din, dil, ırk, kültür ...vb.) Ülkedeki etnik yapı ve azınlıklar

Uluslararası boğaz, su yolu, kara yolu, demir yolu, petrol ve doğalgaz hatları Komşuları ve bölge ülkeleri ile olan etkileşim konuları ve derecesi (kültürel, ticari... vb.)

Önemli bölge ve dünya ülkeleri halkı ile akrabalık veya ırkdaşlık Bölge ve dünya güç merkezlerinin etkisi

b) Coğrafi konum Savunma ve güvenliğe olan etkisi İklim çeşitliliği

Toprakların tarım ve hayvancılığa elverişliliği Doğal kaynakların durumu

c) Sosyo-kültürel unsurlar Din, ırk (etnik yapı)

Nüfus

Okuma yazma oranı Yüksek eğitim durumu Zorunlu eğitim

Millî karakter Millî moral

Aile yapısı ve dayanışma

Sanat ve sanatçı olarak dünyadaki yeri d) Ekonomik unsurlar Hammadde zenginliği

Endüstriyel kapasite

126 Ticaret hacmi (dış alım, satım)

Toplam millî gelir

Kişi başına düşen millî gelir Turizm potansiyeli

Yabancı yatırımlar ve sektör e) Askerî unsurlar Askerî ittifaka üyelik

Silahların modernizasyonu Personelin kalitesi

Personelin sayısı

Yerli askerî teknolojiye sahip olup olmadığı f) Bilimsel teknolojik unsurlar Teknoloji üretimi

Uluslararası başarısı olan bilimadamı sayısı Bilim ve teknoloji eğitim kurumlarının durumu Araştırma geliştirme faliyetleri

Teknik personelin kapasitesi g) Politik unsurlar Rejimin şekli

Anayasal durum ve halkın temsil kabiliyeti Hükümete olan halk desteği

Hükümetin yapısı (tek parti, koalisyon, askerî dikta) Uluslararası saygınlık

Önemli uluslararası kuruluşlara üyelik durumu İnsan haklarına saygı ve âdil hukuk düzeni Politikacıların özgeçmişleri (biyografi)279

279

127

Jeopolitik yapı bileşenlerinin yukarıda verdiğimiz listesine yeni bileşenler eklenebilir ya da çıkarılabilir. Bileşenlerden kimi ön plana çıkabilir, kimi hiçbir tarihsel anlam ifade etmeyebilir. Hangi bileşenin politik birim içerisinde ne tür bir jeopolitik anlam ifade ettiği, politik birimin özgül yapısı belirlenerek anlaşılabilir. Bu kapsamda, Kıbrıs Eskiçağı ve Jeopolitiği adlı çalışmamız, Kıbrıs‟ın coğrafi yapısını (statik unsur) tasvir ettikten sonra, Eskiçağ‟da Kıbrıs‟ın özgül kimliği, etnik ve kültürel yapısı, ekonomik ve politik karakteri, bölgesel ilişkileri, bölgesel güç hiyerarşisinde ve güç kaymalarında aldığı farklı pozisyonlar vb. gibi jeopolitik olguları (dinamik unsurlar) irdelemektedir.

128

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

KIBRIS’IN COĞRAFĠ YAPISI