Haksız fiil ile suç arasındaki ilişkinin ve dolayısıyla, medeni yargı ile ceza yargısı arasındaki etkileşimin belirlenmesi amacıyla, bu başlık altında, “haksız fiil ile suç arasındaki farklar” ile “haksız fiil ve suç oluşmalarına göre hukuka aykırı fiiller” konularını ele almaya çalışacağız.
300
Bakıcı, Sedat, Taksir ve Bilinçli Taksir, Adana Barosu Dergisi, Yıl 2007, S. 3, s. 8.
301
Koca/Üzülmez, s. 194.
302 Özgenç, Genel Hükümler, s. 246-247. 303
Önder, s. 315.
304
1. Haksız Fiil ve Suç Arasındaki Farklar
Doktrinde, haksız fiil ile suç arasındaki farkların neler olduğu konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Doktrinde, haksız fiil ile suç arasında; hukuka aykırılık bakımından,305 kusurluluk açından,306 uygulanan yaptırım açısından,307 yaptırımların amacı bakımından,308 zararın niteliği açısından,309 ve zararın meydana gelip gelmemesi açısından310 farklılık olduğu kabul edilmektedir.
Kanaatimizce, suç ile haksız fiiller arasında hukuka aykırılık bakımından bir farkın olduğu kabul edilemez. Çünkü bir fiilin hukuka aykırı olması, onun bütün hukuk sistemine göre hukuka aykırı olması anlamına gelir. Ceza hukuku açısından hukuka aykırı olan bir fiil, özel hukuk açısından da hukuka aykırıdır.311
Hukuka aykırılık unsuru dışında, suç ile haksız fiil arasında kusurluluk açısından da bir fark vardır.312 Zira, suçlar, kural olarak kasten işlenebilirken,313 haksız fiiller, failin en küçük ihmali davranışıyla dahi işlenebilir.314 Yani, borçlar hukuku açısından, taksir, kastla birlikte sorumluluğun asli kaynağı iken, ceza hukuku açısından, taksir, sadece kanunlarda belirtilen istisnai hallerde sorumluluğun asli kaynağıdır.315 Öyle ki; bazı hallerde, haksız fiil sorumluluğu bakımından, failin kusurunun olmasına bile gerek yoktur.316 Örneğin, Borçlar Kanununa göre, hiç bir kusuru bulunmasa dahi, bazı hallerde aile başkanı, gözetimindeki küçüğün verdiği zarardan sorumlu tutulabilmektedir.
Suç ile haksız fiil arasındaki diğer bir fark, haksız fiile uygulanan yaptırımla suça uygulanan yaptırım arasında ortaya çıkmaktadır. Suçun yaptırımı, genelde adli para cezası, hapis cezası, eşya müsaderesi ya da güvenlik tedbiri şeklinde ortaya
305 Kunter, s. 117-118. 306 Đçel/Donay, s. 28. 307 Dönmezer/Erman, C.I, s.338-339, 568-576. 308 Đçel/Donay, s. 30. 309 Dönmezer/Erman, C.I, s. 336. 310
Berki, Şakir, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, Ankara 1962, s. 185.
311
Đçel/Evik, s. 90; Özgenç, Đzzet, Gazi Şerhi, s. 244; Kunter, s. 77, 86.
312 Đçel/Donay, s. 28. 313 Ersoy, s. 100. 314 Đnan, s. 277. 315
Đçel, Kayıhan, Ceza Hukukunda Taksirden Doğan Subjektif Sorumluluk, Đstanbul 1967, s. 117- 118.
316
çıkmakta iken, (TCK. md. 45, 52, 53, 54), haksız fiilin yaptırımı kural olarak, tazminat gibi parasal bir yükümlülük şeklinde ortaya çıkmaktadır.317
Suç ile haksız fiil arasındaki bir başka fark da, uygulanan yaptırımların amacı bakımından ortaya çıkmaktadır. Haksız fiil nedeniyle hükmedilen tazminatın amacı, sadece zarar görenin zararını karşılamak iken, suçtan dolayı hükmedilen ceza yaptırımının amacı, bireysel olarak suç işlenmesinin önüne geçmek ve böylece toplumsal huzurun gerçekleşmesini sağlamaktır.318
Suç ile haksız fiil arasındaki bir diğer fark da, zararın niteliği ile haksız fiilin meydana getirdiği zararın niteliği bakımından ortaya çıkmaktadır. Zira, suçun oluşturduğu zarar, genel ve sosyal bir zarar olduğu halde, haksız fiil sonucunda meydana gelen zarar, bireysel ve özel bir zarardır. Bu nedenle, suçlardan doğan zararların karşılanabilmesi pek mümkün değil iken, haksız fiillerden doğan zararların tazmin, aynen iade ve buna benzer bir başka şekilde karşılanabilmesi mümkündür.319
Suç ile haksız fiil ile suç arasındaki son bir fark da, zararın meydana gelip gelmemesi bakımından ortaya çıkar. Zira, haksız fiilin işlendiğinden bahsedilebilmesi için, her şeyden önce işlenen hukuka aykırı fiille birlikte mutlaka bir zararın da meydana gelmiş olması gerekirken, bir suçun işlendiğinden bahsedilebilmesi için, işlenen hukuka aykırı fiil sonucunda mutlaka bir zararın da meydana gelmiş olmasına gerek yoktur.320 Bu nedenle, haksız fiilin unsurlarından birisi de zarardır. Haksız fiilin bir unsuru olarak zarar konusunu yukarıda anlatmıştık.321
2. Haksız Fiil ve Suç Oluşturmalarına Göre Hukuka Aykırı Fiiller Cezai ve hukuki sorumluluk açısından, hukuka aykırı fiilleri üçe ayırarak inceleyebiliriz. -Sadece suç oluşturan hukuka aykırı fiiller, -Sadece haksız fiil oluşturan hukuka aykırı fiiller ve -Hem suç hem de haksız fiil teşkil eden hukuka aykırı fiiller. 317 Dönmezer/Erman, C.I, s.338-339, 568-576. 318 Đçel/Donay, s. 30. 319 Dönmezer/Erman, C.I, s. 336. 320 Berki, s. 185. 321 Bkz. yuk. s. 43-44.
a. Sadece Suç Oluşturan Hukuka Aykırı Fiiller
Bu tür hukuka aykırı fiillerin aynı zamanda haksız fiil olmamasının nedeni, hukuka aykırı fiilin gerçekleşmesinden sonra, netice olarak herhangi bir zararın meydana gelmemiş olmasıdır. Yani, hukuka aykırı fiilin işlenmesi sonucunda hiçbir zarar meydana gelmemişse ve fiil kanunda suç olarak tanımlanmışsa, bu durumda sadece suç olan bir hukuka aykırı fiil işlenmiş olmaktadır.322 Zaten, ceza hukuku açısından, işlenen her suç sonucunda mutlaka bir zararın ortaya çıkmış olması gibi bir zorunluluk yoktur.323 Örneğin, TCK.´da düzenlenen tehlike suçlarının tamamı bu özellikte olup, TCK.´nun 170.maddesinde düzenlenen “genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması” suçu ile TCK.´nun 179. “trafik güvenliğini tehlikeye sokma” suçu da, zarar sonucu doğurmayan bu suçlara örnek olarak verilebilir. Đşte bu tür bir suçun işlenmiş olması halinde, herhangi bir zararın meydana gelmesi söz konusu olamayacağından, bu tür bir suçu işleyen failin, sadece, ceza hukuku bakımından sorumluluğu söz konusu olabilecek, borçlar hukuku açısından ise herhangi bir sorumluluğu olmayacaktır.324 Hatta, doktrinde zarar suçu olarak ifade edilen ve işlenmesi halinde bir zararın meydana geldiği suçların teşebbüs aşamasında kalacak şekilde işlenmesi halinde dahi, failin, sadece, ceza hukuku bakımından sorumluluğu söz konusu olabilecektir.325 Örneğin, zarar suçlarından olan, kasten yaralama suçunun teşebbüs aşamasında kalacak şekilde işlenmesi durumunda, fail, sadece kasten yaralamaya teşebbüs suçundan dolayı sorumlu olacaktır.
b. Sadece Haksız Fiil Oluşturan Hukuka Aykırı Fiiller
Bu tür hukuka aykırı fiiller, borçlar hukuku açısından, birer haksız fiil olarak kabul edildiği halde, ceza hukuku açısından, suç olarak kabul edilmemişlerdir. Böyle bir hukuka aykırı hukuka aykırı fiilin işlenmesi durumunda, işlenen bu fiil, aslında,
322
Türker, Erhan, Ceza Mahkemesi Kararlarının Haksız Fiiller Konusunda Hukuk Hakiminin Ka- Kararlarına Etkisi, Eskişehir Đktisadi ve Ticari Đlimler Akademisi Dergisi, Yıl 1980, C. 16, S. 1, s. 311.
323
Bağatur, Ege, Medeni Hukuk ile Ceza Hukuku Arasındaki Đlişki BK. 53. Maddenin Đncelenmesi, Ankara Barosu Dergisi, Yıl 1965, S. 5, s. 579.
324
Selçuk, R. Nurettin,Ceza Kararlarının Hukuk Hakimine Etkisi, Ankara Barosu Dergisi, Yıl 1975, S. 5, s. 721.
325
bir haksızlık oluşturmaktadır. Fakat, haksızlık oluşturan bu fiil, kanunda açıkça suç olarak tanımlanmamış olduğu için, işlenen bu hukuka aykırı fiilin, suç olarak kabul edilmemektedir.326
Bu tür fiillere, örnek olarak, taksirle işlenen mala zarar verme fiillerini ve haksız rekabet fiillerini gösterebiliriz. Yukarıda da327 anlatmaya çalıştığımız üzere, ceza hukukunda kural olarak, suçlar sadece kasten işlenebilir. Taksirle işlenen bir haksız fiilin, aynı zamanda suç olarak kabul edilebilmesi için, bu haksız fiilin kanunda açıkça suç olarak tanımlanmış olması gerekmektedir. Đşte, taksirle işlenen ve kanunda da suç olarak tanımlanmamış böyle bir haksız fiilin işlenmesi durumunda, sadece haksız fiil oluşturan bir hukuka aykırı fiilin işlenmiş olduğundan bahsedilebilir.328 Böyle bir fiilin işlenmiş olması durumunda, her ne kadar, failin, ceza hukuku açısından bir sorumluluğu söz konusu olmamakta ise de, işlenen fiilin bir haksız fiil oluşu nedeniyle, failin, borçlar hukuku açısından tazminat sorumluluğu söz konusu olabilecektir.329
c. Hem Suç Hem Haksız Fiil Oluşturan Hukuka Aykırı Fiiller Bu grupta yer alan hukuka aykırı fiiller, diğer grupta yer alan hukuka aykırı fiillere göre çoğunluğu teşkil ederler. Çünkü, ceza hukukuna göre suç teşkil eden bir hukuka aykırı fiil, genel olarak, özel hukuk açısından da bir haksız fiil teşkil etmektedir.330 Örneğin; hırsızlık, yağma, hakaret, kasten yaralama suçları gibi zarar suçlarının tamamı, hem bir suç hem de haksız fiildir, yani bu tür suçların işlenmesiyle birlikte, failin hem cezai sorumluluğu hem de hukuki (tazminat) sorumluluğu söz konusu olabilecektir. Bu tür hukuka aykırı fiillerin işlenmesi durumunda fail, işlediği suç nedeniyle, bir cezai yaptırımla karşı karşıya kalabileceği gibi, bu suçun aynı zamanda bir haksız teşkil etmesi nedeniyle, borçlar hukuku açısından da, bir tazminat yaptırımı ile karşı karşıya kalabilecektir.331
326
Kılıçoğlu, Ahmet M., Haksız Fiillerden Sorumlulukta Ceza Hukuku ile Medeni Hukuk Arasında- ki Đlişki, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 1973, C. 29, S. 3-4, s. 185; Hakeri, s. 106. 327 Bkz. yuk. s. 55-56. 328 Selçuk,s. 720. 329 Selçuk, s. 720-721. 330
Kılıçoğlu, Haksız Fiiller, s. 186.
331
Çalışmamızın büyük bir kısmını da asıl olarak bu tür hukuka aykırı fiiller, yani, hem suç hem de haksız fiil teşkil eden hukuka aykırı fiiller oluşturmaktadır. Zira, ceza yargısının, hukuk mahkemelerini etkileyebildiği davaya konu fiiller genel de hem suç hem de haksız fiil teşkil eden hukuka aykırı fiillerdir.
Hem suç hem de haksız fiil teşkil eden hukuka aykırı fiillerle ilgili olarak, hem ceza soruşturması hem de hukuk davası açılmış ya da hem ceza davasına hem de hukuk davasına başlanmış ise, acaba, ceza soruşturması ya da yargılaması sırasında verilecek karar ya da elde edilecek deliller, hukuk davasını yürüten hukuk hâkimini etkileyecek midir? Yani, ceza soruşturması ya da yargılaması sırasında verilen karar veya elde edilen delillerin, hukuk hâkimini bağlaması mümkün müdür? Yoksa, hukuk hâkimi, yürüttüğü davanın konusu olan fiille ilgili olarak bir ceza soruşturması ya da ceza davası bulunsa dahi, bu soruşturma ya da davayı dikkate almaksızın serbestçe karar verebilecek midir?
Đşte, çalışmamızın ikinci bölümünde, bu sorulara cevap bulunmaya çalışılacaktır.
ĐKĐNCĐ BÖ LÜM
CE ZA YARGISINI N H UKUK MAH KE MELERĐ ÜZERĐ NDEKĐ