İznik 1.Murad Hamamı

sıra no : 21 envanter kodu : İZN01 Bursa ili İznik ilçesi merkezi, Beyler Mahallesi, Atatürk Bulvarı’nda çifte hamamdır. Uzun yıllar metruk kaldıktan sonra bugünlerde restorasyon çalışmalarına başlanmıştır. S.Eyice, Otto-Dorn ve A.S.Ülgen yapıya ilişkin çalışmalarında yapılış tarihine ilişkin çeşitli varsayımlarda bulunmuşlardır (Eyice, 1960). Yapı 1362-1450 yılları arasına tarihlenebilir (Yalman, tarihsiz). Meydan Hamamı, Eski Hammam ve Tekke gibi isimlerle de anılır.

Bazı kısımların örtüleri yıkık olsa da,

yapıdaki restorasyon çalışmalarıyla hamam içindeki toprak ve diğer malzeme kaldırıldığından, yapının tümü incelenebilmiştir. Erkekler ve kadınlar kısmı sırtsırta, simetrik ve

Şekil 4.141. İznik 1.Murad Hamamı kadınlar kısmı girişi

Şekil 4.142. İznik 1.Murad Hamamı çatısı (Bursa KTVKK, 2006)

Şekil 4.144. İznik 1.Murad Hamamı çatısı Şekil 4.143. İznik 1.Murad Hamamı dış

hemen hemen aynı boyutlarda inşa edilmiştir. Erkekler kısmı girişi cadde tarafındandır ve önünde sütunlu bir yarı açık mekan olduğu anlaşılmaktadır. Burada bazı devşirme mermer sütun malzemeleri de göze çarpmaktadır. Kadınlar kısmı girişi ise binanın arka tarafındadır.

Erkekler kısmı camekanı (C11), dilimli tromplarla geçilmiş basit kubbeyle örtülüdür. Kubbe merkezinde sekizgen tepe açıklığı bulunur. C11 çok sayıda pencere ile de aydınlatılmaktadır. Giriş kapısının solundaki dar bir kapıdan ılıklığa (I11) geçilir; I11

örtüsü büyük ölçüde yıkık olmakla birlikte aynalı tonoz olduğu ve üzerinde filgözleri bulunduğu anlaşılmaktadır. Ilıklıkta karşıdaki iki kapıdan aralığa (A11) veya traşlık (D12) olmaı muhtemel bir mekana geçilir. Aralıktan da helaların olduğu D11 kısmına geçiş vardır. A11, beşik tonoz ile örtülü dar uzun bir hacimdir; doğrusal yerleştirilmiş sekiz tane altıgen filgözünden ışık alır. D11’den aralığa iki kapı vardır ve bu hacim de aynalı tonozla örtülmüş; ortada doğrusal dizilmiş üç, etrafında halka halinde on altıgen filgözüne sahiptir. D12 kısmı pandantifle geçilmiş basit kubbe ile örtülüdür. Kubbe merkezindeki yuvarlak göbekte, ortada bir, etrafında altı tane altı köşeli yıldız şeklinde filgözü, göbeğin etrafında da dairesel dizilmiş sekiz tane altıgen filgözü bulunur.

Sıcaklık (S11) ortada kubbe ile örtülü göbektaşı kısmı ve iki yanda düz çatılı iki eyvandan oluşur. Sekizgen tabanlı kubbe yıkıktır; fakat ayrıtlı pandantif geçiş elemanları sağlam durumdadır. Eyvanlarda ise merkezde dörtgen göbek içinde, ortada bir, etrafında altı taneli altı köşeli yıldız şeklinde filgöz ü ile göbeğin iki ucun Şekil 4.145. İznik 1.Murad Hamamı planı (Eyice, 1960)

simetrik ve doğrusal yerleştirilmiş ikişer tane altıgen şekilli filgözü aydınlık sağlar. Soldaki halvetin (H11) dilimli tromplarla geçilmiş basit kubbesi yıkıktır. Sağdaki halvette ( H12) ise ortadaki sekizgen tepe açıklığı hariç basit kubbe sağlamdır; o da dilimli tromplarla geçilmiştir.

Şekil 4.146. İznik 1.Murad Hamamı camekanlardan geçen kesit (Bursa KTVKK, 2006)

Şekil 4.147. İznik 1.Murad Hamamı erkekler kısmı camekan ve sıcaklıktan geçen kesit (Bursa KTVKK, 2006)

Kadınlar kısmı camekanının (C21) basit kubbesi, tromplarla geçilmiştir; sekizgen tepe açıklığı vardır. C21’de duvarda ve geçiş öğesi kotunda pencereler de ışık sağlamaktadır. Ilıklık (I21) aynalı tonozla örtülü olup ortada doğrusal simetrik bir düzen içinde, merkezde sekizgen tepe açıklığı ve iki ucunda ikişer altıgen filgözü, etrafında dairesel düzende sekiz tane altıgen filgözü yeralır. Ilıklık girişinin karşısında traşlık olması mümkün D21 hücresine giriş vardır. D21, pandantifle geçilen basit kubbe ile örtülüdür, tepedeki yuvarlak açıklığın etrafında dairesel dizilmiş sekiz tane altıgen filgözü yeralır. Ilıklık girişinin sağındaki kapıdan tahminen hela ve temilik hücresi olan birbirine geçişli D22 ve D23 mekanlarına geçilir. D22 beşik tonozla örtülüdür ve doğrusal dizilmiş üç yuvarlak filgözü vardır.

D23 ise aynalı tonozla örtülüdür; örtünün merkezinde tek etrfaında dört altıgen filgözü bulunur.

Kadınlar kısmı sıcaklığı (S21), tıpkı S11 gibi ayrıtlı pandantifle geçilmiş sekizgen tabanlı kubbe ile örtülü merkezi mekan ve iki yanda düz çatıyla örtülü iki eyvandan oluşur. Kubbe üstünde sekizgen tepe açıklığı çevresinde iki halka halinde sekizer tane altıgen filgözü sıralanmıştır. Eyvanlar ise S11 eyvanlarının düzeninde filgözlerine sahiptir. Halvetler ( H21 ve H22 ) birbirinin eşidir; trompla geçilen basit kubbelerin ortasında sekizgen tepe açıklığı ve bunun etrafında halka halinde dizilmiş sekiz tane altıgen filgözü yer alır.

Genelde erken dönemde Osmanlı hamamlarında kadınlar kısmı, erkekler kısmına göre daha ufak ve sade inşa edilirken, bu hamamda her iki kısmın da yaklaşık aynı büyüklük ve tezyinata sahip olduğu söylenebilir. Yapıda, beden duvarları genelde kaba yonu taş-tuğla almaşıktır. Fakat sıcaklık ve halvet ksıımlarında kaba yonu taş ile başlanıp tuğla ile devam edilen bölümler de vardır. Örtüler ve örtüye geçiş elemanları ise tuğladır. Her iki kısmın camekanı da yüksektir ve yapı, yol kotunun altında kaldığı günümüzde bile anıtsal etkiye sahiptir. Oldukça fazla tahribata uğramış olsa da duvarlarda malakari bezemeler, yıldız motifleri ve palmet dizileri dikkati çekmektedir. Geçiş ögelerinde ise en çok dilimli tromp ve ayrıtlı pandantif kullanımına rastlanır. Buna bağlı olarak da basit kubbelerin yanısra çokgen tabanlı kubbeler de az değildir. Ilıklık ve ikincil mekanlarda aynalı ve beşik tonoz da oldukça fazladır. Filgözlerinin de, özellikle değişik şekillerde kullanımlarıyla dikkati çeker.

Şekil 4.148. İZN01'de FC11-08 Şekil 4.149. İZN01'de FC11-09

Şekil 4.150. İZN01'de FC11-19 Şekil 4.151. İZN01'de FI11-10

Şekil 4.152. İZN01'de FA11-01 Şekil 4.153. İZN01'de FD11-03

Şekil 4.156. İZN01'de FS11-01 Şekil 4.157. İZN01'de FS11-03

Şekil 4.158. İZN01'de FH11-01 Şekil 4.159. İZN01'de FH12-05

Şekil 4.160. İZN01'de FC21-02 Şekil 4.161. İZN01'de FI21-08

Şekil 4.164. İZN01'de FD23-01 Şekil 4.165. İZN01'de FS21-15

Şekil 4.166. İZN01'de FS21-21 Şekil 4.167. İZN01'de FH21-01