İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın Uluslar Arası Piyasadaki Yer

Ekonomide menkul kıymet borsalarının ülke ekonomisindeki ağırlığını belirleyebilmek için menkul kıymet stoklarının, Gayri Safi Milli Hasıla’ya (GSMH)

oranı incelenmektedir. Ülkemizdeki menkul kıymet stoklarının GSMH’ye oranları incelendiğinde yıllar itibariyle bir artış gözlenmektedir. 1994 yılında %19 olan bu oran 2000 yılına gelindiğinde %35’e ulaşmıştır. Ancak menkul kıymet stoklarının içindeki kamu ağırlığı da dikkate alındığında söz konusu oranın yurt dışı piyasalara göre düşük olduğu görülmektedir (Güngör, 2001:1).

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın uluslar arası piyasadaki yerini tespit edebilmek amacıyla Uluslar Arası Borsalar Federasyonu (International Federation Of Stock Exchange) üye borsalarına ilişkin istatistiklere bakmak gereklidir. Buna göre İMKB, 2007 yılı sonu itibariyle piyasa kapitilizasyonu açısından dünya borsaları arasında 10’uncu, işlem hacmi bakımından ise 37’inci sırada olduğu görülmektedir (WFE, 2007: 4).

Bütün bu bilgiler ışığında İMKB; gerek teknik alt yapısı, gerek elektronik alım satım işlemi, gerekse piyasanın işleyişine ilişkin kurallar açısından dünya standartlarını yakalaması bakımından uluslar arası standartlarda bir borsa olduğu söylenebilir. Bunun sonucunda İMKB’nin dünya genelinde orta ölçekli bir borsa olduğu, gelişmekte olan piyasalar açısından önemli bir yere ve potansiyele sahip olduğu söylenebilir.

2.4.1 Tanınmalar ve Üyelikler

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Ekim 1993’de “US Securities and Exchange Commission” (SEC) tarafından “yatırım yapılabilir yabancı borsa” olarak tanınmıştır. 9 Mayıs 1995 tarihinde “Japan Securities Dealers Association” (JSDA) tarafından “Japon yatırımcıları için yatırım yapılabilir yabancı borsa” olarak tanınmıştır.

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası “The World Federation Of Exchange” (WFE), “Federation Of Euro-Asia Stock Exchange” (FEAS), “International Capital Market Association” (ICMA), “European Capital Markets Institute” (ECMI)’nin tam üyesi, “International Organization Of Securities Commissions” (IOSCO)’nun gözlemci üyesidir. Ayrıca İMKB, Birleşmiş Milletler aracılığıyla yürütülen Güneydoğu Avrupa

İşbirliği Girişimi (Southeast European Cooperation Initiative-SECI) projesinin resmi koordinatörüdür.

Merkezi Paris’te bulunan “The World Federation Of Exchange” (WFE)’nin amacı; üye borsaların ulusal pazarlarının etkin, adil ve güvenilir gelişimini sağlayıcı fonksiyonel standartların oluşturulması ve geliştirilmesine ilave olarak ihraçlarda, işlemlerde ve takas işlemlerinde yeterli standartların oluşturulması amacıyla işbirliğini sağlamaktır. WFE üyeleri, WFE Genel Kurulu’nda kabul edilen “Menkul Kıymetlerin İşlem Görmesi İle İlgili Genel Olarak Kabul Edilen Kurallara” uymakla yükümlüdürler.

Federation Of Euro-Asian Stock Exchange (FEAS), AB üyeleri haricindeki Avrupa ve Asya ülkelerinin borsalarını kapsayan ve kar amacı gütmeyen bölgesel bir federasyondur. Merkezi İstanbul’da bulunan federasyon, 16 Mayıs 1995 tarihinde İMKB’nin öncülüğünde kurulmuştur. Kuruluş aşamasında 12 olan üye borsa sayısı daha sonra 22’ye ulaşmıştır. Üyelik, federasyonun en üst karar organı olan ve 22 üyenin temsilcilerinden oluşan genel kurul tarafından onaylanmak kaydıyla Avrupa ve Asya’da bulunan diğer borsalara da açıktır. Federasyonun amacı; üye ülkelerin adil, etkin ve şeffaf piyasa yapılarına sahip olmaları ve üye ülkeler arasında yapılan alım satım işlemlerindeki engellerin asgari düzeye indirilmesi olarak belirlenmiştir. Federasyon üyesi ülkeler arasında alım satım işlemlerine ilişkin düzenlemelerin uyumlaştırılması, kullanılan teknolojilerin geliştirilmesi ve çapraz kotasyon imkanları sağlanması hedeflenmektedir.

Federasyon bünyesinde, üye ülkeler arasında bir veri tabanı oluşturmak ve teknolojik konularda işbirliği yapmak üzere bir Teknoloji Komitesi, mali tablolarda ortak bir standardın oluşturulması, içerden öğrenenlerin ticareti, şirket yönetim ilkeleri ve gözetim konuları üzerinde ortak çalışmalar yürütmek üzere bir Mevzuat Komitesi ve FEAS üyeleri için pazarlama stratejileri geliştirmek ve uygulamak üzere bir Pazarlama Komitesi oluşturulmuştur. Mevzuat Komitesi bünyesinde oluşturulan bir alt komite tarafında yürütülen çalışmalar sonucunda; kotasyon, kamuyu aydınlatma ve menkul kıymet sahipliğinin sağladığı hakların kullanımı konularında FEAS üyeleri için bazı standartlar belirlenmiştir. Ayrıca, alım satım işlemlerinin yürütülmesi sırasında üye ülke

borsaları tarafından uygulanmak üzere borsaların sorumlulukları, alım satım işlemleri, takas ve saklama, veri dağıtımı gibi konularda asgari bazı standartların belirlendiği bir alım satım esasları kitapçığı hazırlanmıştır. Üye borsalarda kote olan şirket sayısı 2000 yılı sonu itibariyle 9548 olup, toplam piyasa kapitalizasyonu 104 milyar ABD Doları, ortalama günlük işlem hacmi ise 974 milyon ABD Doları’dır.

International Securities Services Association (ISSA), İsviçre Kanunları’na göre Zürih’te kurulu uluslar arası bir kuruluştur. Amacı, menkul kıymet yönetimi gelişimini sağlamak, menkul kıymet yöneticileri arasında ortak bir lisan kullanımına katkıda bulunarak ilişkileri artırmak ve birebir temasları geliştirerek profesyonel bilgilerin artmasını sağlamak, ISSA üyeleri bankalar, takas kuruluşları, saklama kuruluşları, borsalar, aracı kurumlar ve portföy yöneticileri gibi kurumlardan oluşmaktadır.

International Capital Market Association (ICMA), uluslar arası piyasaların ticari birliği olan özerk bir kuruluştur. Amacı, piyasaların düzenli çalışmasını gözlemek ve piyasaları etkileyen konularda üyelerinin görüşlerini temsil etmektir. Birlik, Avrupa finansal topluluğu ile ilişkilerde çok önemli bir rol oynamakta ve Yatırım Hizmetleri Yönetmeliği (ISD) ve Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği’nin (CAD) oluşturulmasına yapıcı katkıda bulunmuştur.

European Capital Markets Institute (ECMI), akademisyenler ve uygulamacıların, piyasaların fonksiyonlarına ilişkin düşüncelerinin ve fikirlerinin alış verişinin yapıldığı merkez gibi hizmet vermektedir. Temel amacı; sınırlar arası faaliyetler ve yatırımların yanı sıra Avrupa sermaye piyasalarının çalışmaları ve gelişmeleri ile ilgili araştırmaları yürütmektir. ECMI üyeleri; finans sektöründeki şirketleri kuruluşlar ve enstitülerin yanında önde gelen üniversiteler ve işletme okullarından oluşmaktadır.

IOSCO, etkin ve güvenilir piyasaların oluşmasını sağlamaya yönelik olarak sermaye piyasası düzenlemelerine standartlar getirmek, üyelerin tecrübeleri paylaşarak ulusal piyasalarını geliştirmelerine katkıda bulunmak, uluslar arası işlemlere standart getirmek ve bu işlemlerde gözetim faaliyetlerini etkinleştirmek, piyasaların bütünlüğünü teşvik için standartların doğru olarak uygulanmasını sağlamak ve kuralların ihlaline

karşı etkin yaptırımlar getirmek amacıyla kurulmuş bir organizasyondur. Sermaye Piyasası Kurulu IOSCO’nun tam üyesi, İMKB ise gözlemci üyesidir.

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komitesi’nin öncülüğünde Güneydoğu Avrupa ülkeleri arasında çeşitli konularda işbirliği yapılmasını, birlikte hareket edilmesini ve bölgenin AB ile entegrasyonunu kolaylaştırmayı sağlamaya yönelik olarak oluşturulmuş bulunan Güneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (Southeast European Cooperation Initiative – SECI) Projesi çerçevesinde belirlenmiş alanlar arasında sermaye piyasaları da yer almaktadır. Sermaye Piyasaları Arasında İşbirliği Projesi, İMKB’nin koordinatörlüğünde yürütülmektedir. Söz konusu proje kapsamında Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Macaristan, Romanya, Slovenya, Yunanistan gibi üye ülkelerin temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan Borsalar Alt Grubu ve Düzenleyiciler Alt Grubu olmak üzere iki alt grup bulunmaktadır.

Yürütülen çalışmalar çerçevesinde temel olarak; üye ülkeler arasında merkezi bir ortak işlem platformu oluşturulması ve projeye ivme kazandırılması, ayrıca kurumsal yatırımcıların ilgisini bölgeye çekmek amacıyla bölgedeki potansiyeli yansıtacak gösterge niteliğinde bir SECI Endeksinin oluşturulmasına karar verilmiştir. Projenin gerçekleşmesi ile likidite dışsallıklarından ve ölçek ekonomilerinden faydalanılacak, aynı zamanda kotasyon fonksiyonunun yerel olarak gerçekleştirilmesi sayesinde bu fonksiyonun merkezileştirilmesinin ortaya çıkartabileceği sakıncalar da giderilmiş olacaktır. SECI Projesinin kısa ve orta vadede İMKB tarafından uluslar arası alanda yürütülen en önemli proje olduğu ve dünyadaki örneklerine benzer bir bölgesel entegrasyonun gerçekleştirilmesinin mümkün olduğu söylenebilir (Güngör, 2001:2).

BÖLÜM III