Gazi İskender Paşa Cami – Kanlıca/Beykoz

Konumu:İstanbul İli, Beykoz İlçesi, Kanlıca Mahallesinde, Barış Manço Caddesinde, Kanlıca İskelesinin önündeki küçük meydanda bulunmaktadır (Şekil 3.54).

Şekil 3.54 : Gazi İskender Paşa Cami fotoğrafı ve konumu (Ö.E.a., Url-9). Tarihçesi:Kanuni Sultan Süleyman döneminde, devletin ileri gelenlerinden ‘‘Magosa Fatihi’’ olarak da bilinen Gazi İskender Paşa tarafından 978/1570 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Caminin duvarları kargir,çatısı ahşaptır. Önünde İskerder Paşa Türbesi ve muvakkithanesi vardır. Hamamı yola geldiğinden dolayı yıkılmıştır (Öz, 1997). Konyalı’ya göre Caminin tahta söveli kapısının üzerindeki mermer kitabesinde 967/1559 yapım tarihi olarak verilmektedir17

(Konyalı, 1950). Tezkiret’ül-Bünyan’da Kanlıca’da Merhum İskender Paşa Cami olarak adı geçmektedir (Sönmez, 1988). Tuffetül Mi’marin’de “Camii İskender Paşa der Kanlıca” şeklinde zikredilmektedir (Meriç,1965). Hadika’da Kanlıca Cami olarak bahsedilirken, medrese, mektep ve türbesi olduğu belirtilmektedir (Ayvansarayi ve diğ, 2001). Caminin banisi Hıristiyan asıllı bostancıbaşı İskender Paşa’dır (Necipoğlu, 2013). Vaktiyle küçük bir külliye olan yapı topluluğundan caminin ve medresenin adı Tezkiretu’l-Bünyan ve Tezkiretu’l- Ebniye’de, hamamın adı ise yalnızca Tezkiretu’l-Ebniye’de geçmektedir (Kuran, 1988). Cami, türbe, medrese ve hamamdan oluşan külliyeye 19. Yüzyılda türbeye bitişik bir muvakithane ve mektep binası eklenmiştir (Tanman, 1994). Evliya Çelebi bahçeli yalılarla çevrili Kanlıca’daki, kurşun kaplı kırma çatısı altında ahşap kubbe gizli olan Bostancıbaşı

17 İ.A.Yüksel’in Osmanlı Mimarisinde Kanuni Devri kitabında kitabe verilmiş, Caminin yapım tarihi 967/1559 olarak belirtilmiştir.

İskerder Paşa Camisini ve çevresindeki yapıları şu şekilde betimlemiştir. “Dört köşe duvar üzerine kırma çatı altında kubbeli ve kurşunlu ve tek minareli camidir. Avlusunda ulu ağaçları vardır. Mimar Sinan Ağa eseridir. (Kanlıca’da) bu camiden başka (diğer mabedler) mescidlerdir ve iki sıbyan mektebi var. Bunun dışında medrese ve darülhadis ve han ve darülkurra ve yemek yenecek imaret yoktur. Yalnız bir hamamı var ama o da gayet küçüktür. Fakat hamamın içinde bir kurnasının üzerinde, hünerli bir mermer yontucu marifet arz edip, beyaz bir mermere fil tasvir etmiş ki, her gören maharetli üstad hayretten parmağını ısırır. Öyle acayip ve garip bir fil suretidir ki sanki canlı gibidir. (Necipoğlu, 2013). Cami 1895, 1910, 1926 ve 1942 yıllarında çeşitli onarımlar geçirmiştir. 1925 yılında yol çalışması sırasında Külliyenin Cami, türbe ve muvakkithane dışındaki hamam, mektep gibi yapıları ortadan kaldırılmıştır (Yüksel, 2004).

Mimari özellikleri: Harim kısmı enine dikdörtgen planlıdır.Harim duvarları dış ölçüleri 11.25x15.70 m. ebadında,son cemaat yeri derinliği 4.50 m. ölçüsündedir (Yüksel, 2004). Beden duvarları moloz köfeki taşı ile farklı yüksekliklerde bulunan iki sıra tuğla hatıllardan oluşmaktadır. Son cemaat yeri ahşap dikmelerinin arası, ahşap duvarlar ile kapatılmış ve kat ilavesiyle iki katlı olarak yapılmıştır (Şekil 3.55).

Şekil 3.55 : Gazi İskender Paşa Cami son cemaat yeri dış ve iç görünümü (Ö.E.a.). Son cemaat yerinin giriş aksının her iki tarafında bir basamak yüksekliğinde sekiler vardır. Son cemaat yerinde mihrap görülmemektedir. Yan tarafı da bölünerek imam odası olarak kullanılmıştır.Ali Saim Ülgen’in 1944 yılına ait çizimlerinde avlu duvarı, üç adet avlu kapısı olduğu, harimin içinde kuzey batı yönünde duvar boyunca

devam eden mahfil katı bulunduğu ve ahşap direkli olarak son cemaat yeri görülmektedir (Şekil 3.56-3.57).

Şekil 3.56 : Gazi İskender Paşa Cami plan çizimi (Ülgen, 1989)

Şekil 3.57 : Gazi İskender Paşa Cami kesit ve cepheleriçizimleri (Ülgen, 1989). Ayrıca bu çizimlerde görülen son cemaat yerinin dışındaki su deposu ve abdest alma muslukları günümüzde son cemaat yerinin içinde, girişin sağında yer almaktadır. Ahşap olan harim giriş kapısının üzerinde kitabe yer almaktadır. Harimin kuzeybatı duvarında giriş kapısının iki yanında iki adet dikdörtgen formunda köfeki taşı söveli demir lokma parmaklıklı pencere bulunmaktadır. Güneydoğu duvarında mihrabın her iki yanında altta ve üstte birer pencere bulunmaktadır. Mihrabın üzerinde de dikdörtgen formlu bir adet tepe penceresi vardır. Güneybatı ve kuzeydoğu duvarlarında, zemin kat hizasında, iki adet dikdörtgen formlu pencere arasında bir adet dolap nişi bulunmaktadır. Zemin kat pencerelerinin iç zemin yüzeyi mermer ile kaplanmıştır. Pencerelerin üzerinde taç şeklinde kalemişi bezemeleri yer almaktadır.

Üst hizadaki pencereler de yine dikdörtgen formlu alçı revzen şeklindedir. Etrafında kalemişi bezemelerden bir çevçeve bulunmaktadır (Şekil 3.58). Mihrabı beş kenarlı mukarnaslıdır, köşelerinde kumsaati bezemeli ve boyalıdır. Minberi ahşap ve yenidir fakat oldukça özenli bir biçimde yapılmıştır (Şekil 3.59). Son cemaat yerinin ikinci katı aynı zamanda mahfil katı olarak kullanılmıştır ve harim bölümüne bakan köşe kısımlarda konsol şeklinde, dikdörtgen formlu balkonlar bulunmaktadır (Şekil 3.60). Harim bölümü tavanı yatay yönde çıtalarla bölünmüştür ve ahşap kaplıdır. Duvar ve tavan birleşimi iç bükey kavisli olup kalemişi bezemelerle süslenmiştir. Dış cephede zemin kat hizasında yer alan pencereler köfeki söveli, dikdörtgen formlu, ahşap doğramalı ve demir lokma parmaklıklıdır. Bu pencerelerin üzerilerinde tuğladan örülmüş sivri hafifletme kemerleri bulunmaktadır. Kemer aynaları da tuğladandır. Üst kat hizasında ise badem şeklinde şebekeli, sivri kemerli dışlık pencereleri bulunmaktadır. Ahşap olan son cemaat yeri bölümünde dikdörtgen formlu ahşap pencereler vardır. Giriş kapısının bulunduğu yüzeyde üst katta yedi adet alt katta giriş kapısının iki yanında üçer adet olmak üzere altı adet ahşap pencere yer almaktadır. Giriş kapısının dışına yine ahşap duvarlar ile yapılmış olan rüzgarlık bölümü bulunmaktadır. Ahşap çatısı dört yöne eğimli ve marsilya kiremidi ile örtülüdür. Minaresi harim duvarının batı köşesine bitişik ve güneybatı yönünde çıkıntı yapacak şekilde yer almaktadır. Tamamı köfeki taşından olan minare kare bir kaideye oturmaktadır. Gövdesi çokgen, şerefesi mukarnaslıdır. Şerefe korkuluğu geometrik desenli ve sağırdır. Minarenin ahşap külahı kurşun kaplıdır (Şekil 3.61).

Şekil 3.59 : Gazi İskender Paşa Cami harim bölümü görünümü (Ö.E.a.).

Şekil 3.60 : Gazi İskender Paşa Cami mahfil katı görünümü (Ö.E.a.).