Çavuşbaşı Mahmut Ağa Cami – Sütlüce/Beyoğlu

Konumu:Çavuşbaşı Mahmud Ağa Cami; İstanbul İli, Beyoğlu İlçesi, Sütlüce Mahallesi, Damar Sokakta bulunmaktadır (Şekil 3.1).

Şekil 3.1 : Çavuşbaşı Mahmut Ağa Cami fotoğrafı ve konumu (Ö.E.a., Url-9).

7 Abtullah Kuran’ın Mimar Sinan kitabı s.34

8 Baha Tanman.Ebul-Fazl Efendi Cami, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3 s.120-121. 9 Baha Tanman.Muhsine Hatun Mescidi ve Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.5 s.495.

Tarihçesi:Caminin ilk banisi Abdi Subaşı’dır (Dişören, 1994). Cami Kızlarağası Mahmud Ağa tarafından 945/1538 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Mimar Sinan Divan-ı Hümayun’un, çavuşbaşı, tercüman (dragoman), veziriazam kethudaları gibi alt düzey görevlileri için Yenibahçe, Balat gibi Sur içinin kenar mahallelerinde ve Sur dışında sakıflı camiler tasarlamıştır vebu camilerden biri de Sütlüce’deki Çavuşbaşı Mahmut Ağa Camisidir (Necipoğlu, 2013). Duvarları kesme taş ve tuğladan olan caminin çatısı ahşaptır ve minaresi soldadır (Öz, 1997). Caminin adı Mimar Sinan’ın eserlerinin dökümünü içeren tezkirelerden Tezkiret’ül-Bünyan’da Sütlüce’de Çavuşbaşı Camii olarak geçmektedir (Sönmez, 1988). Tuffetül Mi’marin’de “Camii Mahmud Çavuşbaşı der Südlüce’’ olarak bahsedilmektedir (Meriç, 1965). Hadika’da ‘‘Sütlüce Cami’’olarak zikredilmektedir (Ayvansarayi ve diğ, 2001). Evliya Çelebi’ye göre, Cami, Sütlüce’nin önde gelen mabedlerinden olup caminin üst örtüsü içinde ahşap kubbesi olan ahşap çatı üzerinde kurşun kaplıdır ve bir şerefeli ölçülü taş minaresi vardır (Kahraman ve Dağlı, 2004). Çatı arasında ahşap kubbe Mimar Sinan’ın hafif binalarda uyguladığı bir özelliktir (Konyalı, 1950). 1291/1876 yılında “93 harbi” olarakta bilinen Osmanlı–Rus savaşında diğer bazı camiler gibi, caminin kurşunları alınarak mermi yapmak için kullanılmış, çatı14 yıl kadar kiremit örtülü kaldıktan sonra Tophane Nazırı Seyit Paşa Caminin sakfını yeniden kurşun ile kaplatmış, minaresini ve hazirenin istinad duvarını tamir ettirmiştir. Bütün bu gelişmeler harim girişi üzerinde bulunan 1307/1889 tarihli ta’lik hatlı manzum kitabede belirtilmiştir (Yüksel,2004). Kitabenin konduğu yıl caminin çatısı tekrar kurşun ile kaplansa da son onarımda kurşunlar alınarak, çatı kiremit ile kaplanmıştır (Şekil 3.2).

Şekil 3.2 : Çavuşbaşı Mahmut Ağa Cami Alman Mavileri (1913-1914) haritası (Dağdelen, 2006).

Minaresinin taştan olan kürsü ve pabuç bölümleri eski olmakla birlikte gövde kısmı ve şerefesi yıkıkken 19. yüzyılda yenilenerek tuğladan yapılmıştır (Dişören, 1994).

Son cemaat yerinin ebadları da değiştirilerek, dört betonarme kolonla ve sağ sol duvarların uzatılmasıyla oluşturulmuştur (Yüksel, 2004). 19. yüzyıldan sonra geçirdiği onarımlar sonucunda özgünlüğünü kaybetmiş olan caminin iki sıra pencereli beden duvarları, dönem özelliklerini günümüze taşıyan elemanlarıdır (Saatçi, 2015). Konyalı’nın (1950) belirtiği üzere Cami’nin banisi Mahmud Ağa’nın mezarı Cami avlusunda bulunmaktadır. Mezar taşındaki yazıya göre Abdullah oğlu Mahmud 957/1550 yılının Şaban ayında caminin yapımından on iki yıl sonra vefat etmiştir (Konyalı, 1950).

Mimari özellikleri:Camiye kuzeybatı yönünde bulunan hazire ve avlu duvarı arasındaki taş merdivenden ulaşılmaktadır. Harim kısmı enlemesine dikdörtgen planlıdır. İç ölçüleri 11.40x8.20 m. beden duvarı kalınlıkları 95 cm civarındadır (Yüksel, 2004). Beden duvarları, bir sıra kesme taş ve iki sıra tuğla ile almaşık olarak örülmüştür.Son cemaat yerinin ahşap direk yerleri ile ilgili herhangi bir belirtiye rastlanmamakta olup, son cemaat yeri öne doğru genişletilmiş kısmıyla birlikte duvar ile kapatılmıştır (Şekil 3.3).

Şekil 3.3 : Çavuşbaşı Mahmut Ağa Cami planı (Yüksel, 2004).

Zemin kat seviyesinde kuzeybatı duvarı üzerinde, giriş kapısı ortada olup her iki yanında ikişerden toplam dört adet dikdörtgen formlu pencere bulunmaktadır. Pencereler arasında da mukarnaslı son cemaat yeri mihrapları bulunur (Şekil 3.4). Mahfil katı seviyesinde de alt kat pencere hizalarına denk gelen dört adet pencere bulunmaktadır. Fakat bu pencereler iç mekanda görülmekte, dış cephede son cemaat yeri çatı arasında kaldığından görülmemektedir (Şekil 3.5).

Şekil 3.5 : Çavuşbaşı Mahmut Ağa Camisi mahfil katı fotoğrafı (Ö.E.a.). Güneybatı duvarında zemin kat seviyesinde üç adet dikdörtgen formlu pencere bulunmaktadır. Üst kat seviyesinde zemin kat ile hizalı üç adet pencere bulunmaktadır. Kuzeydoğu duvarında zemin seviyesinde iki adet dolap,üst kat hizalarında ise iki adet pencere bulunmaktadır. Güneydoğu duvarında mihrabın iki yanında hem zemin kat seviyesinde hem de üst katta birer adet pencere bulunmaktadır. Zemin kat seviyesindeki pencereler, tuğladan sivri hafifletme kemerli ve dikdörtgen çerçevelidirler. Ahşap doğramaları, köfeki taşından söveleri ve demir lokma parmaklıkları vardır. Bu pencerelerin iç mekandaki zemin ve duvar yüzeyleri çini kaplıdır. Üst kat seviyesinde iç mekandayuvarlak kemerli alçı revzenli içlik pencereleri ve sivri kemerli yuvarlak şebekeli dışlık pencereleri bulunmaktadır. Harime giriş kapısı basık kemerli ahşap kapıdır. Kapının üzerinde kitabe bulunmaktadır. Harim mekanına girilince sağda ve solda mahfil hizasına denk gelen ahşap korkuluklar ile ayrılmış birer kısım vardır. Bu kısımların üst hizasında kare kesitli sekiz adet ahşap dikme tarafından taşınan mahfil katı bulunmaktadır. Mahfil katına harimin kuzey köşesinde yer alan merdiven ile ulaşılmaktadır. Dikdörtgen formundaki mahfil katının orta aksı dairesel formlu bir çıkıntı yapmaktadır. Harim

mekanı iç duvarları zemin kat pencereleri üst hizalarına kadar çini ile kaplıdır. Mihrap yarım daire niş şeklinde olup, iç yüzeyi çini kaplıdır. Minberi birbirine geçmeli çeşitli sekizgenler süslü ve boyalı ahşaptır. Üslup olarak eskidir, fakat son onarımlarda yapıldığı düşünülmektedir (Şekil 3.6).

Şekil 3.6 : Çavuşbaşı Mahmut Ağa Camisi harim fotoğrafı (Ö.E.a.).

Tavanı dikdörtgen bölmeli ahşap çıtalıdır. Ana mekanın ortası yıldız şeklinde göbek yapılmıştır. Son cemaat yeri tavanı kare taksimatlı çıtalı ahşap kaplıdır. Caminin ahşap çatısı kiremit ile örtülüdür. Minarenin kaidesi ve kürsüsü taştandır. Gövdesi çokgen olup, kırmızı tuğlalarla renkli bir görünüm verilmiştir. Minarenin taş serefesi taş konsollar üzerine oturtulmuştur. Külahı yoktur, alem ile sonlanmaktadır (Şekil 3.7).