İsim-Fiil Ekleri

–mAk

Banguoğlu (2011: 269) -mAk isim-fiil eki ile türetilen isim-fiillerin, fiilin salt adı, mastar şekilleri olduğunu ifade eder. Kennely (1987: 136-148) –mA ve –dIk isim-fiil ekleriyle kurulu yapıların, derin yapısının sentaktik (cümlesel), yüzey yapısının ise nominal (morfolojik) olduğunu yani derin yapıda cümle, yüzey yapıda ise ismleşmiş şekiller olduğunu ifade eder (akt. Csato, 1990: 76). Ersen ve Rasch (2011: 159) –mAk isim-fiil ekiyle kurulu yapıları tam mastar (Vollinfinitiv) ve –mA isim fiil ekiyle kurulu yapıları ise kısa mastar (Kurzinfinitiv) olarak tanımlar. Tam mastarların Almancadaki zu +

Infinitiv yapısıyla oluşturulan yan cümlelerle denk olduğunu ifade eder ve aşağıdaki

örneği verir:

Hayalim uçmaktır. Mein Traum ist es zu fliegen.

-mAk isim-fiil eki ile türetilen isim-fiiller aşağıdaki görevlerle cümle içerisinde yer

alabilirlirler: İsim Öbeği (Özne)

Spor yapmak sağlık için gereklidir.

Gün boyu yol yürümek bizi bir hayli yormuştu. Düzenli bir şekilde çalışmak insanı başarılı kılar.

158 Eyelem Öbeği (yüklem)

Hedefimiz, bir hafta içerisinde bütün işleri bitirmektir.

Birinci vazifen, Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdefaa etmektir. (Atatürk)

Tümleç

Çalışmaktan yorulmadın mı?

Reçeteyi dikkatlice okumakta yarar var.

Bakmakla (bakmayla) öğrenmek olsa it kasap olurmuş.

-mAk isim-fiil ekiyle türetilen isim-fiiller Almancada iki farklı şekilde ifade edilebilir:

1.Fiillerin mastar (Infinitiv) şeklinden oluşturulan isimlerle: Schwimmen ist eine Sportart.

Yüzmek bir spor dalıdır.

2.Almancadaki zu + Infinitiv yapısıyla: Es ist Sünde, Tiere zu quälen

Hayvanlara eziyet etmek günahtır (Ersen ve Rasch, 2011: 159).

-mAk isim-fiil ekiyle türetilen isim-fiiller Türkçede olduğu gibi Almancada da farklı

görevlerde bulunabilirler:

Es ist nicht so leicht, dieses Problem zu lösen. Bu problemi çözmek o kadar kolay değil.

Zum Schreiben brauchen wir meistens einen Kugelschreiber. Yazmak için genellikle bir tükenmez kaleme ihtiyaç duyarız.

159 Es mangelt dir daran, das Weite zu sehen.

Uzağı görmekten yoksunsun (Ersen ve Rasch, 2011: 160). Mit Weinen kannst du gar nichts erreichen.

Ağlamakla hiçbir şeyi halledemezsin (Ersen ve Rasch, 2011: 160). -mA

-mA isim-fiil eki her fiile getirilebilir. İsim-fiil eklerinde en yaygın olanıdır. İyelik ekleri

ve isim çekim ekleri alabilir. Banguoğlu (2011: 421) mA- adfillerinin –mAk fiillerinden geldiğini ve Yeni Türkçede onlardan daha yaygın bir yer kazandıklarını ve kullanışça farklılaştıklarını ifade eder. Ersen ve Rasch (2011: 159) kısa mastar olarak isimlendindiği

–mA isim-fiil ekiyle oluşturulan yapıların normal bir isim gibi işlem görebildiğini ve

bunların iyelik, çoğul ve hal eklerini alabildiğini, bunların isim-fiil ile somut isim arasında gidip geldiğini ifade eder ve aşağıdaki örnekleri verir:

Hayalim uçmadır. Mein Traum ist fliegen.

Hayvanlara eziyet etme günahtır. Tiere quälen ist Sünde.

Türkçede cümlenin bir öğesi olarak (nesne, tümleç) yer alan -mA isim-fiil ekiyle kurulu yapılar Almancada genellikle dass bağlacı ile kurulu yan cümle yapılarıyla, ya da bu yan cümle yapılarının yerine kurulan zu + Infinitiv yapılarıyla ifade edilir:

Geç kalmanızı istemiyorum.

Ich möchte nicht, dass ihr euch verspätet.

Kızımın içki içmesine izin vermem.

Ich erlaube nicht, dass meine Tochter Alkohol trinkt. Doktor sigara içmemi yasak etti.

160

-mA isim-fiil eki ile türetilen isim-fiiller aşağıdaki görevlerle cümle içerisinde yer

alabilirlirler: İsim Öbeği (Özne)

Sizi rahatsız etmeleri yersiz olmuş (Banguoğlu, 2011: 421). Babasının toplantıya gelmemesi onu mutsuz etmişti.

Eyelem Öbeği (yüklem)

Onu başarıya götüren düzenli çalışmasıdır.

Burada önemli olan ödevlerin zamanında yapılmasıdır. Tümleç

Hatır için konuşmayı hiç başaramam.

Çiftliğinde avlanmamıza müsade etmişti (Banguoğlu, 2011: 421).

-mA isim-fiil ekiyle türetilen isim-fiiller Almancada normal bir isim gibi işlem görürler.

Türkçede olduğu gibi Almancada da iyelik eki, çoğul eki ve hal eki alabilirler. Türkçedeki

–mAk ve –mA ekliriyle türetilen isim-fiillerin her ikisi de Almancada aynı yapılarla, yani

hem isim-fiil olarak, hem de zu + Infinitiv yapısındaki bir yan cümle olarak ifade edilebilir:

Mein Traum ist Fliegen

Hayalim uçmadır (Ersen-Rasch, 2011: 159). Ich verspreche, dich zu besuchen.

Seni ziyaret etmeye söz veriyorum. Ich bat ihn, mich pünktlich anzurufen. Beni tam zamanında aramasını rica ettim.

161

Temel cümle ve yan cümledeki öznelerin aynı olması, temel cümlenin nesnesi ile yan cümlenin öznesinin aynı olması veya temel cümle ve yan cümlede belirsiz özne (es, man) bulunması durumunda, dass bağlacıyla kurulu yan cümleler yerine zu + Infinitiv yapısıyla kurulu cümleler kullanılabilir. Ancak bunların farklı olması durumunda dass bağlacı ile kurulan yan cümleler kullanılmak zorundadır. Burada dass bağlacı ile kurulan yan cümlelerin özne (Subjekt), nesne (Objekt) ve edatlı tümleç (Präpositionalobjekt) görevlerini üstlendiğini belirtmek gerekir:

Die Schüler haben dem Lehrer versprochen, in der Prüfung gute Noten zu bekommen.

Öğrenciler öğretmene sınavda iyi not almaya söz verdiler.

Ich habe vergessen, für meine Schwester ein Spielzeug zu kaufen. Kız kardeşim için bir oyuncak satın almayı unuttum.

Der Arzt hat dem Kranken verboten, so viel zu rauchen. Doktor hastaya bu kadar çok sigara içmeyi yasakladı.

Es wird in der Zukunft möglich sein, technische Schwierigkeiten überwinden zu können.

Gelecekte teknik zorlukları aşabilmek mümkün olacak.

Es ist verboten, dass der Fahrer bei einer Tankstelle Zigarette anzünden. Sürücünün petrol ofisinde sigara yakması yasaktır.

Ancak öznelerin farklı olması sebebiyle aşağıdaki cümle zu + Infinitiv yapısına dönüştürülemez.

Der Vater wartet darauf, dass sein Sohn ihm einen Brief schreiben wird.

162 - (y)Iş

-(y)Iş isim-fiil eki kılış ve kılışın şeklini ifade eder. –mA isim-fiil eki gibi, iyelik ekleri ve

isim çekim ekleri alabilir. Fiilin adını ve tarzını ifade eden bir ektir. Ersen ve Rasch (2011: 161) –(y)Iş ekiyle fillerden türetilen isimler kurulduğunu ve bunların zaman yönünden sınırlandırılmış bir süreci (başlangıç, bitiş) gösterdiklerini ifade eder ve şu örnekleri verir:

Titanik’in batışı der Untergang der Titanic İslamiyetin doğuşu die Geburt des Islams

Serginin açılışı saat yirmide

Die Eröffnung der Ausstellung ist um 20 Uhr. Antalyaya varışınız saat kaçta?

Um wie viel Uhr ist eure Ankunft in Antalya?

Ancak bu isim-fiillerin zaman yönünden bir sınırlama ifade etmeyen fillerle kullanıldığında ise normal bir süreci ifade ettiklerini ilave eder ve aşağıdaki örnekleri (2011: 162) verir:

Bakışın beni rahatsız ediyor. Dein Blick stört mich.

Cem’in çok mütevazı bir insan oluşu hoşuma gidiyor.

Die Tatsache, dass Cem ein sehr bescheidener Mensch ist, gefällt mir.

-(y)Iş isim-fiil eki ile türetilen isim-fiiller aşağıdaki görevlerle cümle içerisinde yer

alabilirlirler: İsim Öbeği (Özne)

Sizin samimi gülüşünüz beni rahatlattı.

163

Martıların göğe yükselişi vapurdaki yolcular tarafından ilgiyle izleniyordu. Eyelem Öbeği (yüklem)

Onun gülüşünü özledim.

Öğretmenin hızla içeriye girişi hayra alamet değildi. Tümleç

Onun eve dönüşünden habersizdik.

Bu seferki gelişinde birçok hediyeler getirmişti.