İrencin Noyan

Olcaytu, İlhan olduğu sırada dayısı İrencin Noyan’ı Anadolu’daki Moğol ordusu kumandanlığına tayin etti. İrencin Noyan, Türkmen isyanlarını durdurmak ve Moğol hâkimiyetini güçlendirmek için Anadolu’ya gönderildi. Ancak İrencin Noyan, Anadolu’ya gelmesinin hemen ardından halka karşı sert tutumu ve fazla vergi alması sonucunda Türkmenlerin isyan etmesine sebep oldu. Dolayısıyla bu bölümde İrencin Noyan’ın Anadolu halkına göstediği kötü muamele sonucunda yaşanan insan kayıpları hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

İrencin Noyan, Olcaytu Han’a yakın olması ve akrabalığından aldığı güç ile Anadolu halkına çok ağır vergiler yükledi. İrencin Noyan, vergileri zamanında ödemeyen halkı sert bir şekilde cezalandırıyordu. Birçok insan bu yüzden hayatını kaybediyordu. İrencin Noyan’ın bu sert tutumu Anadolu halkının Moğollara karşı kin ve nefretini arttırdı. İrencin Noyan’ın Anadolu halkına zalimce davranması

Türkmenleri rahatsız etmiş ve onun döneminde Türkmen isyanları artmıştır.190

İrencin, Anadolu’da Konya taraflarına geldiğinde Türk beylerinin huzuruna gelmesini buyurdu. Ancak bu sırada Türk beylerinden İlyas’ın ziyarete gelmemesi üzerine İrencin Noyan, İlyas Bey’in üzerine saldırıya geçti. İlyas Bey, İrencin Noyan’ın kendi üzerine geldiği haberini alması ile Alâaddin Kervansaray’ına gelerek burada isyanına devam etti. İrencin Noyan, 20 bin kişilik Türkmen ve Tacik ordusunu toplayarak, onları Alâaddin Kervansarayını kuşatmakla görevlendirdi. Bu

189_{Hamdullah Müstevfi-yi Kazvinî, Tarih-i Güzide, (Çev: Mürsel Öztürk), TTK, Ankara 2018.,s. 283; Aksarayi,} age., s.117; Anonim Selçukname, s.59; Refik Turan, age., s.120; Cahen, age., s.296; Merçil, agm., s.515-516. 190

Kemal Ramazan Haykıran, “Anadolu’da bir İlhanlı valisi: Demirtaş Noyan (1314-1328)”, Muğla

ordu iki ay boyunca hanı kuşattılar ise de başarılı olamadılar. Bu kuşatma esnasında iki tarafta da pek çok insan hayatını kaybetti.191

İrencin Noyan, İlyas Bey’in isyanını bastırmakta başarılı olamamasının ardından Aksaray’a geldi. Burada şehrin büyüklerinden Ali Paşa ve kardeşi Ahi Ahmed’in mallarına dokunmadı. Ancak Şengit oğlu, İrencin Noyan’ın yanına giderek, Ali Paşa ve kardeşi Ahi Ahmed hakkında kötü sözler söyleyerek onlara iftira attı. İrencin Noyan, bu sözlere inanarak Ali Paşa’nın ve Ahi Ahmed’in ortadan kaldırılmasına izin verdi. Bu yüzden Şengit oğlu, Ali Paşa ve Ahmed’e karşı savaş başlattı. Şengit oğlu dört ay müddetle adamlarıyla birlikte Aksaray meydanında Ali Paşa ve Ahmed’in adamlarıyla savaştı. Bu savaş esnasında iki taraftan da çok sayıda yaralananlar ve ölenler oldu. Şengit oğlu, hileye başvurarak Moğol ordusunun geldiği haberini yaydı. Moğol ordusunun geldiğine inanan Ali Paşa, Salime kalesine sığındı. Salime kalesine gelen Şengit oğlu, Ali Paşa’ya teslim olmasına karşılık canına ve malına dokunulmayacağını söyledi. Ali paşa bu sözlere inanarak teslim oldu. Şengit oğlu verdiği yeminde durmadı. Ali Paşa’yı otuz adamıyla birlikte

öldürdüler. Aksaray’da öldürülenler arasında, Ali Paşa’nın kardeşi Ahi Ahmed192

, Şerefeddin Hoca Ömer, Hoca Yakut, el-Hac Yusuf, Ferhad Tir başı, Şeyh Cemâleddin Hacı Hamuş ve Katip Leyla’nın oğlu vardı. Ayrıca Saruca Müşrif ve diğerleri gibi kâtipler zümresini öldürdü. Şengit oğlu, onların mallarını yağmalayarak kendi hazinesine kattı.193 İrencin Noyan’ın emriyle başlatılan savaşta Aksaray’da bulunan önemli devlet adamları, komutanlar ve şehrin büyüklerinin pek çoğu hayatını kaybetti.

Diğer yandan Memreş oğlu, adamlarıyla birlikte Sutay Noyan ile birlikte Karamanoğulları ile mücadele içerisinde olduğu için korunuyordu ve Sutay Noyan’ın izniyle Eyüphisar kalesine yerleşmişti. Şengit oğlu, Memreş oğlunun Moğollar tarafından desteklendiği için onu kendisine rakip görerek karşı saldırıya geçti. Memreş oğlunun kalesini kuşattıysa da birçok yıkımdan sonra başarılı olamayınca geri döndü. Memreş oğlu bir süre sonra şehre gelerek mescidin yanında konakladı.

191

Aksarayi, age., s.242; Sümer, age., s.74.

192_{Ahmed Şah’ın ölümü ile Konya halkı mateme boğulmuştur. Yiğit ve cömert biri olan Ahi Ahmed Şah biri idi.} Emri altında çok sayıda askeri vardı. Ahi Ahmed Şah ve daha önce ölen kardeşi için Konya’da kırk gün kimse dükkânını açmadı. Cenazesinde 15 bin kişi başı açık yürümüştür. Bkz: Turan, age., s.634.

193

Aksarayi, age., s.247-248; Turan, age., s.649; Ramazan Ata, “Osman Turan’a göre Anadolu Selçuklu Devleti

Şengit oğlu, Ali Paşa’ya yaptığı iftira ve sözleri onun için de yaptı. İrencin bu sözlere inandı. Şengit oğlu, Memreş oğlunun adamlarının dağınık olduğu bir zamanda onun üzerine yürüdü. Memreş oğlu, karşı koyacak adamları olmadığı için mescidin içine kaçtı. Şengit oğlunun mescidi yakması üzerine Memreş oğlu yangından dolayı dışarı çıktı. Bu sırada öldürüldü. Şehirde bulunan malları yağmalandı. Memreş oğlunun naibine ve mutemedine işkence uygulanarak onların servetlerine el konuldu. Bu olaylar olduktan sonra Aksaray’ın âyân ve tanınmış kişileri toplanarak Şengit oğlunun zulüm ve baskılarını şikâyet etmek üzerine Yabanlu yaylaklarında bulunan İrencin’in yanına gittiler. Şengit oğlu, mallarından az bir kısmını İrencin’e verdi ve bu sayede kurtuldu. Şikâyete gelen kişiler umutsuz bir şekilde geri döndüler.194

Şengit oğlu, Moğol taraftarı olarak şehirde kendisine karşı gördüğü kişileri İrencin Noyan’dan destek alarak öldürüyordu. Onun hakkında yapılan şikâyetlere kayıtsız kalınmıştı. Moğol zulmünden yeterince yorulmuş olan halk, bir de Şengit oğlu’nun yaptığı zulümler ile uğraşmak zorunda bırakılmıştı.

İrencin Noyan’ın Anadolu genel valisi olmasından sonra Anadolu halkına kötü davranması sonucunda Türkmenler, Moğollara karşı isyan ettiler. İrencin Noyan’ın Anadolu halkına karşı yaptıklarına son vermek ve Türkmen isyanlarını bastırmak için Emir Çoban Anadolu’ya geldi. Emir Çoban’ın Anadolu’ya geldiğini haber alan İrencin Noyan isyan etti. Emir Çoban ile yaptığı savaş sonrası, Emir Çoban geri çekilerek askerini ve teçhizatını güçlendirmek istedi. Emir Çoban’ın bu geri çekilişini kendi zaferi olarak algıyan İrencin Noyan, Emir Çoban’ın yerleştiği yere gelerek burayı yağmalayıp yaktı. Bu sırada Anadolu halkından pek çok kişi hayatını kaybetti. Emir Çoban birkaç gün sonra kalabalık bir orduyla geri gelerek İrencin’in ordusuna saldırdı. İki taraf arasında yapılan çatışma sonucunda binlerce kişi hayatını kaybetti.195

Sonuç olarak Anadolu’da asayişi düzenlemek için gelen İrencin Noyan, bu konuda başarılı olamadı. Anadolu halkına karşı yaptığı zulümler sonucunda birçok insanın hayatını kaybetmesine ve Anadolu’da Türkmenlerin birleşerek isyan etmesine neden oldu. En sonunda Emir Çoban ile yaptığı savaş sonucunda İrencin Noyan da öldürüldü.

194

Aksarayi, age., s.248-249; Turan, age., s.651. 195