Demirtaş Noyan’ın İsyanı ve Bu Esnada Yaşanan İnsan Zaiyatı

Demirtaş, Anadolu’ya gelmesinin ardından bağımsız hareket etmeye başladı. Anadolu’da kendi hâkimiyetini kurmak isteyen Demirtaş, bölgede isyan çıkaran Türkmenlerinin üzerlerine giderek isyanları bastırdı. Dolayısıyla bu başlık altında, Demirtaş’ın Anadolu’ya gelmesi ve ardından gelişen olaylarda yaşanan insan kayıpları hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin 1308 yılında siyasi otoritesinin son bulması ile Anadolu’yu Moğollar doğrudan yönetmeye başladılar. 1316 yılında Olcaytu Han’ın vefat etmesinin ardından yerine oğlu Ebu Said geçti. Ebu Said tahta geçtikten sonra, İrencin Noyan Diyarbakır valiliğine, Diyarbakır valisi Sutay Ahlat, Emir Çoban’ın oğlu Demirtaş ise Anadolu valiliğine gönderildiler.

201

Aksarayi, age.,, s. 194-198; Müneccimbaşı Ahmed, age., s 116-117; Togan, age.,, s. 329-330; Turan, age., s.639-640; Özgüdenli, age., s.134135; Tokuş, agm., s.197-198; Ahmet Sağlam, “Anadolu’da Moğol-İlhanlı

Otoritesini Sarsan Bir Gelişme: Sülemiş İsyanı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 41, C.8 2015

Emir Çoban’ın İlhanlı devletinde söz sahibi olması ve sert tutumu ona karşı muhalefetin başlamasına neden oldu. Emir Çoban’a karşı muhalefet eden kişilerden Kurumışı’nın başlattığı isyana İrencin Noyan, Tekecek’in oğulları Tokmak ve Örs Bektur’un yeğeni Abışga, Emir Sutay’ın oğlu Baranbay ve birçok emir katıldı. Ancak Kutluğ Şah’ın oğlu Mahmud, Ebu Said’in dayıları, Kıpçak Emir Ali Kuşcu’nun oğlu Şeyh Ali, Uygur Esen, Ali Padişah ve Muhammed gibi büyük emirlerin çoğu Emir Çoban’ın tarafını tuttular. 1319 yılında Zencan çayı etrafında yapılan savaşta Emir Çoban, Kurumışı ve diğer Moğol beylerini mağlup etti ve ileri gelenlerin hepsi yakalanarak öldürüldü. Anadolu’ya gelince, asi emirler orada bulunan Esen Kutluğ’un kardeşi Kür Buğa, Diyarbakır valisi Sutay Noyan’ın oğlu Baranbay, Nurin Noyan’ın oğlu, Samagar’ın torunu İcil, Buka, Tokan ve diğer beyler, Anadolu idaresini ele almak için Emir Çoban’ın oğlu Demirtaş’ı ortadan kaldırmak istediler. Demirtaş’ın, Karaman sınırının güvenliği için Niğde taraflarında olmasından faydalanan bu emirler, ona karşı saldırıya geçtiler. Moğol emirlerinden kaçmayı başaran Demirtaş bir hisara girerek saklandı. Demirtaş’a yardıma gelen Emir Çoban’ın askerleri, Moğol emirlerini yenmeyi başardı. Yapılan savaş sonucunda Demirtaş, Kür Buğa, Bulargu, Samagar’ın torunu İcil’i ve diğer emirleri öldürdü. Yalnız Baranbay, Diyarbakır’a babasının yanına kaçarak öldürülmekten kurtuldu. Asilerin bozguna uğratılması Emir Çoban’ın gücünü arttırdı. Babası Emir Çoban’ın İlhanlı merkezinde gücünü arttırmasının ardından Demirtaş, Anadolu’nun tek hâkimi oldu.202

Emir Çoban’ın Anadolu’dan ayrılışını fırsat bilen Türkmen beyleri bu sırada isyan ettiler. Anadolu’nun tek hâkimi olan Demirtaş, bağımsız olarak hareket etmeye başladı. Demirtaş, Anadolu’nun tek hâkimi olmak için ilk olarak isyan eden Karamanoğulları Türkmenlerinin üzerine giderek Konya’yı ele geçirdi. Bağımsız bir devlet kurmak ve Anadolu’da hâkimiyetini sağlamlaştırmak isteyen Demirtaş, Konya’da ve Akşehir’de oturan Selçuklu şehzadelerinden eline geçeni öldürdü. Yazıcıoğlu; “Bir gün içinde Konya da, Selçuklu hanedanına mensup dokuz çocuk öldürüldüğü” rivayet ederek Demirtaş’ın pek çok Selçuklu şehzadesini öldürdüğünü gözler önüne sermiştir.203

202

Aksarayi, age., s.260-261; Sümer, age., s.84-86; Haykıran, agm., s.164.165. 203_{Sümer, age., s.86-87; Yuvalı, age., s.285.}

Demirtaş’ın Anadolu’da bağımsız hareket etmesi, İlhanlı merkezinde bulunan babası Emir Çoban’ı zor durumda bıraktı. Anadolu’ya gelen Emir Çoban, Demirtaş’ı ikna ettikten sonra onunla birlikte Ebu Said’in huzuruna çıktı ve Han’dan af diledi. Demirtaş affedilmesinden kısa bir süre sonra tekrar Anadolu’ya gönderildi. Demirtaş, Anadolu’ya tamamen hâkim olmak istediği için bu sefer Anadolu beyliklerini ortadan kaldırmaya başladı.

Emir Çoban’ın Anadolu’dan ayrılmasından sonra Hamidoğlu Feleküddin Dündar Bey bağımsızlığını ilan etti. Ancak Dündar Bey’in bağımsızlığı uzun sürmedi. Demirtaş, Türkmen beylerinden Hamidoğlu Dündar Bey’in üzerine yürüyerek Eğirdir’i kuşattı. Dündar Bey, Antalya’ya kaçarak yeğeni Mahmud Bey’in yanına sığındı. Ancak Demirtaş’tan korkan Mahmud Bey, amcasını Demirtaş’a teslim etti. Demirtaş, Dündar Bey’i öldürdü ve topraklarına el koydu. Ayrıca yaklaşık bin kadar

Moğol, Kâhta kalesi çevresini yağmalayarak Türkmenlerin çoğunu öldürdü.204

Demirtaş, daha sonra ordusu ile Eşrefoğlu Süleyman Bey’in üzerine yürüdü. İki taraf arasında yapılan savaşta Eşrefoğulları mağlup edildi ve Süleyman Bey esir alındı. Demirtaş, Süleyman Bey’e bir süre işkence ettikten sonra Beyşehir gölüne atarak onu 1326 yılında öldürdü. Süleyman Bey’in ölümü ile Eşrefoğulları Beyliği fiilen sona erdi.205

Demirtaş’ın, Hamidoğulları’ndan Antalya’yı ve Eşrefoğulları’ndan Beyşehir’i almasının ardından Demirtaş Anadolu’da güçlü bir hale geldi. Emir Çoban’ın da İlhanlı merkezinde güçlenmesi, birçok bölgenin yönetiminin kendi çocuklarında olması Ebu Said ile arasını açtı. Ebu Said, ilk olarak Emir Çoban’ın oğlu Dımaşk’ı daha sonra da Emir Çoban’ı öldürdü. Babasının ölüm haberini alan Demirtaş, Ebu Said’e karşı koyamayacağını anlayınca ailesini yanına alarak Memlûk devletine sığınmak için Anadolu’dan ayrıldı. Burada Memlûk sultanı tarafından iyi karşılandı. Ancak daha sonra Memlûk-İlhanlı yakınlaşmasından dolayı Demirtaş yakalandı ve idam edildi. Demirtaş’ın ölümünden sonra Moğollar, Anadolu’ya hâkim olamadılar ve kısa bir süre sonra da İlhanlılar dağıldı.206

204_{Sümer, age., s.87-88; Koca, age., s.114; Haykıran, agm., s.170.}

205_{Sümer, age., s.88; Yuvalı, age., s.285; Koca, age., s.104; Haykıran, agm., s.170.} 206_{Tokuş, agm., s.201-202.}

Sonuç olarak Demirtaş, Anadolu da bağımsız bir devlet kurmak adına, Karamanoğullarını, Hamidoğullarını, Eşrefoğullarını ve diğer Türkmen beylerini etkisiz hale getirdi. Aynı zamanda bazı Selçuklu şehzadelerini de öldürttü. Anadolu’da yaşayan birçok insanında hayatını kaybetmesine sebep olan Demirtaş, amacına ulaşamadan hayatını kaybetti.

7. SELÇUKLU DEVLET ADAMLARI ARASINDAKİ MÜCADELELER