Hatiroğlu İsyanı ve Bu Esnada Yaşanan İnsan Kayıpları

Anadolu’da Moğolların şehirlerde yaptıkları yağma ve talanın ardından çok sayıda insanın öldürülmesinden rahatsızlık duyan Şerefeddin Hatiroğlu’nun giriştiği bağımsızlık mücadelesi ve bu mücadele sonucunda yaşanan insan kayıpları da oldukça fazladır.

Şerefeddin Hatiroğlu, Muineddin Süleyman Pervâne’nin münşîlerindendir. Sultan IV. Rükneddin Kılıçarslan zamanında Niğde ve çevresi kendisine tımar olarak verilmiştir. Etrafında bulunan kuvvetli ordu ile şehirde güvenliği sağlasa da zaman zaman yaptığı taşkınlıklar sultan IV. Kılıçarslan ile arasını açmıştır. Bu anlaşmazlıklar sonucunda Muineddin Süleyman Pervâne ile birleşerek sultan IV. Kılıçarslan’ı ortadan kaldırmışlardır. Sultan III. Gıyâseddin Keyhüsrev döneminde

Niğde Beylerbeyliğine getirilmiştir.123

Muineddin Süleyman Pervâne ile vezir Fahreddin Ali, Sultan IV. Rükneddin Kılıç Arslan’ın kızı Selçuk Hatun’u İlhan ile evlendirmek için Abaka’nın yanına gitmek için yola çıktılar. Süleyman Pervâne, Moğol beyleri ile Anadolu’dan ayrılarak Abaka’ya giderken, Hatiroğulları bu durumdan faydalanarak kendisine ve Moğollara karşı yapacakları isyandan korkuyordu. Bu yüzden Hatiroğullarını ortadan kaldırmak isteyen Süleyman Pervâne, Uc kumandanı Atabek Arslan Doğmuş’un oğlu Emir Sinaneddin ile Vilayet-i Danişmendiye sü-başısı Emir Tâceddin Geyû’yu görevlendirdi. Şerefeddin Hatiroğlu, Süleyman Pervâne’nin Anadolu’dan ayrılışının hemen ardından Hatiroğlu Ziyâeddin ile Toruntay’ın oğlu Sinâneddin’i Sultan Baybars’a göndererek onu Anadolu’ya davet etti. Hatiroğlu, Sultan Baybars’ın Anadolu’ya geleceğini Uc beylerine bildirmiş ve Karaman Bey’in oğlu Mehmed Bey’e elçi göndererek onların desteklerini sağlamıştır. Süleyman Pervâne’nin

görevlendirdiği Emir Sinaneddin ve Emir Tâceddin Geyû, Pervâne’nin oğlunun yanına giderek Süleyman Pervâne’nin kendilerine verdiği görevi anlattılar. Ancak Hatiroğulları bu görevden haberdardılar. Pervâneoğlu, Hatiroğullarının kendisine ziyarete geleceğini düşündüğünden Emir Sinaneddin ve Emir Tâceddin Geyû’yu onlara gönderdi. Şerefeddin Hatiroğlu, Tâceddin Geyû’yu azarlayarak “Eğer Efendimiz Pervâne’nin oğlu bizzat istikbalimize gelseydi ne olurdu?” dedi. Bu sırada Hatiroğlu Ziyaüddin, selamlaşmak için Tâceddin’in yanına geldi ve aniden kılıcını çekerek onu öldürdü. Emir Sinaneddin’de aynı zamanda öldürüldü. Bu olaydan sonra Hatiroğlu isyan hareketini başlatarak, Süleyman Pervâne’nin devlet düşmanı olduğunu söyleyerek diğer devlet adamlarının kendi yanında olmasını söyledi.

Hatiroğlunun bu sözlerinden sonra halk toplanarak ona bağlılıklarını bildirdiler.124

Şerefeddin Hatiroğlu, Kayseri’ye gelerek burada Muineddin Süleyman Pervâne’nin adamlarını öldürdükten sonra Sultan III. Gıyâseddin Keyhüsrev, Sâhib Atabey Mecdeddin, Müstevfî Celâleddin ve diğer Selçuklu devlet adamlarını Niğde’ye götürdü. Padişahın mührü ile Anadolu’nun her tarafına mektup gönderen Şerefeddin Hatiroğlu, Moğolların görüldükleri yerde öldürülmesini emretti. Şerefeddin Hatiroğlu, Haziran 1276’da Türk-eri oğlu Mübarizüddin Rum-eri, Elbistan sü-başısı Seyfeddin Ebu Bekr Candar, Seyfeddin Kara Sunkur ile Kayseri’ye gelerek, Atabey Mecdeddin Muhammed, Beylerbeyi Seyfeddin Toruntay, Müstevfî Celâleddin Mahmud, Nureddin Caca’nın oğulları ve diğer beyleri Moğollara karşı savaşmaya zorladı. Şerefeddin Hatiroğlu, aynı zamanda Sultan Baybars’a sürekli elçiler göndererek Anadolu’ya davet ediyordu. Sultan Baybars ordusunun bu sene toplanamayacağını söyleyerek ancak gelecek sene Anadolu’ya gelebileceğini belirtiyordu. Sultan Baybars, fazla ısrarlar sonucunda Seyfeddin Balaban

kumandasında bir askerî kuvveti Anadolu’ya göndermiştir.125

Muineddin Süleyman Pervâne, Anadolu’ya geldiğinde Hatiroğullarının isyan ettiklerini öğrenince Abaka Han’a mektup göndererek durumu anlattı. Abaka Han’ın desteğini alan Süleyman Pervâne, vezir Fahreddin Ali, Emineddin Mikâil ve Tâceddin Mutez ile Kongurtay, Tuku, Tudavun ve Mengü Timur Noyanlar 30 bin

124 _{İbni Bibi, age, s.608-610; Aksarayi, age., s.77-78; Turan, age., s.556-557; Yinanç, age. C.II., s.284-285;} Yasemin Çatal, “Anadolu Selçuklu Devleti’nde III. Gıyâseddin Keyhüsrev Dönemi (1266-1284)”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2009. s.72.

Moğol askeri ile 1276 yılında Anadolu’ya döndüler. Moğollar, Memlûk askerlerinin 6 bin kişiden oluşan Keşif birliği olduğunu anlayınca Niğde’ye ilerlediler. Hatiroğlu Şerefeddin 4 bin kişilik kuvveti ile Moğollara karşı koymak istedi ise yanında bulunan emirler bunu engellediler. Şerefeddin Hatiroğlu, Ulu-kışla kalesine sığınmak istediyse de kale muhafızı Sabıkuddin onu yakalayarak Kongurtay’a gönderdi.126

İsyan bastırıldıktan sonra Hatiroğlu Şerefeddin’i ve arkadaşlarını Yargu’da sorguladılar. Şerefeddin Hatiroğlu, Moğol yargıcılarından bir ay boyunca ağır işkenceler görerek sorgulanmasından sonra İlhan Abaka’nın emri ile idam edilerek cesedi parça halinde Anadolu’nun her bölgesine gönderildi. Sultan III. Gıyâseddin Keyhüsrev’i Şerefeddin Hatiroğlu’na götüren ve isyanda çok etkili olan Emîr-i şikâr Kılavuz oğlu Seyfeddin, Alâmeddin Sancar, Hadim-i Has Kayı-aba ve Türkmenlerden pek çok kişi sorgulandıktan sonra öldürüldüler. Kışın yaklaşması ile Delice kışlağına giden Tuku ve Tudavun, kış boyunca Hatiroğlu isyanına katılanları cezalandırarak, birçok insanı öldürdüler. Bir takım varlıklı kişileri de Emir Seyfüddin Torumtâyî gibi olayın seyircisi olarak kaldıkları için suçlayarak kan bahası diyerek servetlerine el koydular. Moğollar bu dönemde herkesi isyan ile suçlayarak zengin insanların bütün mallarına ellerinden aldılar. Bu yüzden Anadolu’da servet sahibi

kimselerin sayısı azaldı.127 Moğolların zulmünden korkan Hüsameddin Biçer Bey,

Seyfeddin Candar Bey, Seyfeddin Kara Sunkur, Emir-i Şikâr Mübarizüddin, Biçer Bey’in oğlu Bahadır, Anadolu emirlerinden diğer on iki kişi bütün aile ve

servetleriyle Suriye’ye kaçarak Sultan Baybars’a sığındılar.128

Muineddin Süleyman Pervâne’nin Anadolu’dan ayrılmasından yararlanan Şerefeddin Hatiroğlu isyan etti. Bu isyan sonucunda Selçuklu devlet adamlarından Emir Taceddin Geyû ve Emir Sinaneddin, Hatiroğlu Ziyaüddin tarafından öldürüldü. Daha sonra Kayseri şehrine gelen Şerefeddin Hatiroğlu burada Süleyman Pervâne’nin birçok adamını öldürdü. Şerefeddin Hatiroğlu’nun Anadolu’da isyan ettiği haberini

126_{İbni Bibi, age., s.612-614; Aksarayi, age. s.82-83; Anonim Selçukname, s.48; Cahen, age., s.274-275; Turan,} age. s.558.

127 _{Yinanç, age. C.II., s.288-289; Turan, age., s.559; Kaymaz, age., s.163-164; Melek Göksu, “Şerefeddin}

Hatiroğlu ve Moğollara karşı İsyanı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek

lisans tezi, Konya 2000. S.61-62.

128

alan Süleyman Pervâne, Abaka Han’dan destek alarak bürük bir Moğol ordusu ile Anadolu’ya geldi. Moğol ordusuna karşı koyamayan Şerefeddin Hatiroğlu’nun yakalanması sonucunda isyan bastırıldı. İsyanın bastırılmasının ardından Şerefeddin Hatiroğlu, Emîr-i Şikâr Kılavuz oğlu Seyfeddin, Alâmeddin Sancar, Hadim-i Has Kayı-aba ve birçok Türkmen hayatını kaybetti. Sonuç olarak Şerefeddin Hatiroğlu, Moğollara karşı giriştiği bağımsızlık mücadelesini kaybederek hayatından oldu. Böylece Anadolu’da Moğol hâkimiyetine karşı organize edilmiş bir isyan daha başarıya ulaşama şansı bulamadan bastırılmış oldu.

3.5. Germiyanoğlu Türkmenlerinin İsyanı ve Bölgede Yaşanan İnsan