Genel olarak ipotek hakkının sona ermesi ipoteği sona erdiren sebeplerin ortaya çıkması nedeniyle sona ermektedir. Ancak hava aracı ipoteğini sona erdiren sebepler sadece ipoteği sona erdiren sebeplerle sınırlı değildir. Bunun sebebi ipotek hakkının konusu olan hava aracının uçak siciline kayıtlı olan bir taşınır mal olması ve tahsis amacından kaynaklanan birtakım haller neticesindendir. Bu nedenledir ki hava aracı üzerindeki ipoteğin sadece parasal anlamda sona ermesi yeterli olmamakta aynı zamanda şekli anlamda da hakkın sona ermesi gerekmektedir.
6.1 Alacağın Sona Ermesi ve Alacaklının İpotekten Feragat Etmesi
Alacağı sona erdiren haller genel olarak Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş olup bunlar;
ifa, alacaklı ile borçlu sıfatlarının birleşmesi, yenileme, ibra, takas ve ifa imkânsızlığıdır.
Hava araçları üzerinde kurulan ipotek hakkının sona erdirilebilmesi, ipotek hakkının alacağa bağlı bir hak olmasından dolayı ancak alacağın sona ermesiyle mümkündür.
Nitekim TSHK’nın 84/II. maddesinde bu hususa paralel bir düzenleme olarak; alacağın sona ermesinin, alacaklının feragati ve ipotekle mülkiyetin aynı kişide birleşmesiyle ipotek hakkının düşeceğinden bahsedilmektedir. Ayrıca maddenin üçüncü fıkrasında birinci cümlesinde, ipoteğin düşmesi üzerine ipotek hakkında dair uçak siciline düşülen kaydın da silineceğinden bahsedilmiştir.
Alacağın zamanaşımına uğraması sebebiyle ipotek hakkının sona ermesinden de hava araçları bakımından bahsedilemeyecektir. Keza hava aracı ipoteğinin tesisi Borçlar Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca zamanaşımı süresini kesmeyecektir. Bu nedenledir ki alacaklının alacağını ipotek hakkından almasının önü kesilmemektedir.
Gerçekten de eğer hava aracı ipoteğinin tesisine rağmen alacak zamanaşımına uğrarsa ipotek hakkı sahibinin ilgili hava aracı ipoteğini paraya çevirmek suretiyle takibe başlaması noktasında hiçbir engel bulunmamaktadır. Ancak bu kuralın yanı sıra bu kurala getirilen bir istisnadan da bahsetmek uygun olacaktır. İpotek hakkı sahibi alacağın zamanaşımına uğramasına rağmen ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla takibe başladığında
45
hava aracı maliki kendisine karşı zamanaşımı iddiasında bulunabilecektir. Ancak bu iddianın ileri sürülebilmesi için hava aracı malikinin borcun zamanaşımına uğradığından haberdar olmaması yani iyiniyetli olması gerekmektedir. Bununla beraber, malikin zamanaşımına uğradığını bilmediği bir alacak için hava aracı ipoteği tesis etmesi halinde ise, hava aracı ipoteğinin esaslı saik hatası hükümlerine göre iptale dilmesi gündeme gelebilecektir (Tek 2012).
TSHK’nın 84/II. maddesinde ayrıca alacaklının feragati ile ipoteğin düşeceğinden bahsedilmektedir. Ayrıca yine aynı maddenin üçüncü fıkrasının ikinci cümlesine göre ise de; malik ipoteğin dermeyanının daimi olarak imkansız kılan bir defiye sahip bulunduğu takdirde, alacaklıdan, ipotekten feragat etmesini isteyebilecektir. Bu madde çerçevesinde ipotekten feragat ise, alacaklının tek taraflı irade açıklamasıyla mümkün olacaktır.
Alacaklı tarafından yapılacak irade beyanının şekli unsurları açısından hava aracına özel bir düzenleme getirilmemiştir. Alacaklı tarafından feragat, yasal olarak yazılı şekle sahip olan işlemlerin değiştirilmesi usulüne tabi olarak yine yazılı şekilde yapılacaktır. Bu çerçevede alacaklı ipotek hakkını imzası noterde onaylı olan bir feragat belgesiyle sona erdirecektir. Bu husus tabi ki feragat işlemi için yeterli olmamakta, ayrıca bu feragat belgesinin ilgili sicil memuruna ulaştırtılarak ipotek hakkının sicilden terkininin sağlanması gerekecektir.
6.2 Hava Aracının Sicilden Terkin Edilmesi ve Diğer Sebepler
Hava aracının sicilden terkini, bazı hallerde ilgililerin talebi üzerine bazı hallerde de sicil memuru tarafından re’sen gerçekleştirilebilmektedir. Hava araçlarının talep üzerine terkinini TSHK’nın 62. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre: bir Türk sivil hava aracının fiilen veya itibari olarak harabiyeti veya tam zıyaa uğraması hallerinde, hava aracı malikin bu konuda yapacağı başvuruya binaen hava aracının tescil edildiği sicilden kaydı silinecek ve tescil belgesi iptal edilecektir. Bu maddeye göre hava aracının tescilli olduğu uçak sicilinden silinmesi ancak iki halde mümkün kılınmıştır. Bunlardan birincisi terkini talep edilen hava aracının tamamen yok olması hali olup ikincisi ise hava aracının kullanılamayacak olmasıdır.
46
Hava aracının yukarıdaki haller nedeniyle sicilden terkin edilmesinden önce, bu durum hava aracı üzerinde ipotek hakkına sahip olan kişileri de etkileyeceğinden, TSHK’nın 63.
maddesi uyarınca bu durum, sicilde kayıtlı ipotek hakkı sahiplerine re’sen tebliğ edilmektedir. Hava aracı üzerinde ipotek hakkına sahip olan ancak tebligat için adreslerine ulaşılamayan ipotek hakkı sahiplerine tebligat ilanen yapılacaktır. Her iki tebligat usulüde de ipotek hakkı sahiplerine hava aracının sicilden terkini için itirazlarını sunmak üzere 30 gün süre verilmektedir. Bu süre zarfında terkin konusunda herhangi bir itiraz olmazsa veya ipotek alacaklısı tarafından yapılan itirazın mahkemece haksız olduğuna hükmedilirse ve karar kesinleşirse hava aracı hakkında sicilde bulunan kayıt terkin olacaktır. Bu şekilde gerçekleşen terkin işlemi hem re’sen terkin sebepleri hem de talep üzerine gerçekleşen terkin sebepleri açısından uygulama alanı bulmaktadır.
Önemli bir düzenleme olarak ipotek hakkı sahiplerinin terkine itiraz etmelerinin hava aracının terkini sürecini durdurmayacağını belirtmek gerekmektedir. Ancak bu durumda hava aracı ipotek hakkı sahibi haklarının korunduğuna dair bir kaydı uçak siciline işletebilecektir (Tek 2012). Hava araçlarının uçak sicilinden resen terkinine dair düzenlemeye TSHK’nın 61. maddesinde rastlanmaktadır. Bu çerçevede bir Türk sivil hava aracı: TSHK’nın 49. maddesi uyarınca, Türk sivil hava aracı sayılması için bulunması gereken nitelikler ortadan kalkarsa veya bu nitelikleri haiz olmayan bir kişinin mülkiyetine geçerse, yabancı bir devletin siciline kaydedilirse veya Türk siciline kaydedildiği halde, yabancı sicildeki kaydı terkin edilmemiş olursa Ulaştırma Bakanlığı tarafından re’sen sicilden terkin olunacaktır (Tek 2012).
Belirtilen kanun maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, hava aracının uçak sicilinden re’sen terkin edilebilmesi için Türk sivil hava aracı olmaktan çıkması gerekmektedir.
Bunun yanı sıra, sicile tescil edilmiş bir hava aracının malikinin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu, dernek, siyasi parti, sendika olması veya vakıfların idari organını oluşturan kişilerin yarısı veya çoğunluğunun yabancı olması; hava aracı maliki olan ticari şirket ya da kooperatiflerin idare ve temsil organlarının çoğunluğunun Türk vatandaşlarından oluşmaması ya da oy çokluğunun Türk ortaklarda bulunmaması hava aracının re’sen sicilden terkin sebebi olarak sayılmıştır.
47
Aynı zamanda hava aracının yabancı bir devletin siciline kaydedilmesi ya da Türk siciline kaydedilmeden yabancı sicilden terkin edilmemiş olması hallerinde de hava aracının re’sen sicilden terkin edilecektir. Yukarıda değinilen ve ipotek hakkı sahiplerinin sicilden terkin için başvurabilecekleri itiraz prosedürü, hava aracının bu sebeplerle terkininde de geçerli olacaktır.
Hava aracı ipoteğini sona erdiren diğer sebepler arasında, hava aracı ipoteğin süresinin sona ermesi sayılabilecektir. Hava aracı ipoteği için öngörülen sürenin sona erdiği tarihte hava aracına bağlı olan ipotek hakkı da kendiliğinden sona ermektedir. Yine gemi ipoteği için getirilen hükümlerden faydalanılarak varılan bu çıkarıma temel oluşturan kanun maddesi TTK’nın 1051. maddesidir. Gerçekten de bu madde de belli bir süre için kurulan ipoteğin bu sürenin dolması ile düşeceği düzenlenmiştir. Bu hükmün aynen hava aracı ipoteklerinde de söz konusu olabileceği görülmektedir.
6.3 Sona Ermiş Hava Aracı İpoteğinin Terkini
Hava aracı ipoteğinin herhangi bir şekilde sona ermesi üzerine, ilgili sicildeki ipoteğin sicilden terkin edilmesi gerektiğine daha önce de değinilmiştir. Ancak bu terkin işleminin ipotek hakkı sahibinin yanı sıra ayrıca hava aracını devretmek isteyen hava aracı malikini de etkileyeceği kuşkusuzdur. Ayrıca koşulları oluşmasına rağmen ilgili sicilden terkin edilmeyen ipotek hakkının iyiniyetli üçüncü kişilerin hak kazanımına da yol açabilecektir. Böyle bir durumun vuku bulması halinde tabi ki iyiniyetli üçüncü kişilerin bu anlamda kazanımları korunacaktır. Ancak asıl olan hava aracı ipoteğinin sicilden terkin edilmesidir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki, hava aracının sicilden terkini halinde hava aracına bağlı olan ipotek hakkının ayrıca sicilden terkin edilmesine gerek yoktur. Hava aracı ipoteğinin terkini olgusunun ulaşım araçları ipoteğinin terkini hususundan farklı olduğunu belirtmekte fayda vardır. Bu farklılık özellikle sona erme sebeplerinde ortaya çıkmaktadır. Bazı sebeplerde ayni hakkı sona erdiren bir işlev üstlenilirken bazı durumlarda bu olgu bildirici bir işlev görmektedir.
Hava aracı ipoteğinde de ulaşım aracı ipoteğinde olduğu gibi sicil memuru kendisine ulaşan bir terkin talebi olmadan hava aracı ipoteğini terkin edememektedir. Hava aracı ipoteğinin terkin edilebilmesi için, ilgili uçak sicili memuruna yöneltilmesi gereken bir
48
talebin mevcut olması gerekmektedir. Kendisine ulaşan terkin talebine istinaden ilgili memur harekete geçecek ve idari bir ilkem olan terkini gerçekleştirecektir. Ancak terkin talebinde bulunacak kişi, terkinin hukuki niteliğine göre farklılık gösterebilmektedir.
Belirtilen doğrultuda, yenilik doğuran hakkın terkininde, terkin talebinde bulunacak kişi ipotek hakkı sahibi olacaktır. Terkin, ipotek hakkını etkileyen bu hakkı sırf şekli bakımdan dahi olsa sona erdirdiği için bu işlem bir tasarruf işlemidir. Tasarruf işleminde bulunan kişinin, ipotek üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması şarttır. Hava aracı maliki, ipotek hakkı sahibinin talebi olmaksızın, yenilik doğuran bir terkinin yapılmasını sağlayamayacaktır. Ancak ipotek hakkı sahibinin terkin talebinde bulunmaktan kaçınması hali vuku bulabileceği için bu durumda hava aracı maliki MK’nın 883.
maddesine dayanarak ipotek hakkı sahibine karşı dava açabilecektir (Kurtuluş 2017).
Ayıca hava aracı maliki ipotek hakkı sahibinin talebine gerek duymaksızın ipotek hakkının süresinin dolması gibi bir sebeple ipotek hakkının sicilden terkinini de sağlayabilecektir. Tüm bunlardan bağımsız olarak hava aracı ipoteğinin paraya çevrilmesi yolunun icra kanalıyla talep edilmesi halinde ilgili icra dairesinin terkin talebinde bulunacağının göz önüne alınması gerekmektedir (Kurtuluş 2017).
49