İngiltere’deki koruma politikalarının belirlenmesi ve kültürel mirasla ilgili hizmetleri yürüten merkezi örgüt Kültür, Medya ve Spor Bakanlığıdır. Bakanlığa ve İngiliz Hükümetine kültürel mirasın korunması ile ilgili konularda resmi danışmanlık yapmak üzere parlâmento tarafından özel olarak Tarihi Binalar ve Anıtlar Kurulu (English Heritage) kurulmuştur. İngiltere’de English Heritage’ın dışında çeşitli sivil toplum örgütleri ile hükümet dışı kuruluşlar koruma konusunda hem bakanlığa, hem de yerel yönetimlere danışmanlık yaparlar.
Bakanlıkça tescili yapılmış alanlarda uygulamalar Bölgesel Planlama Birimlerince yürütülmektedir. Ancak Bölgesel Planlama Birimlerinin bakanlıkça yapılacak tescil çalışmalarını beklemeden geçici tescil yapma yetkisi bulunmaktadır.
İngiltere’de koruma konusunda bağımsız kuruluşlar ve bu amaçla kurulmuş vakıflar devletten daha etkin olarak çalışmaktadır.
Alanı : 130.439 km2
Nüfusu : 47.536.300
İdari bölünme : 39 bölge – kontluk, 365 mıntıka
Korunan Kültür Mirası Sayısı : 15.443 tescilli anıt, 443.000 tescilli tarihi yapı ve yapı grubu, 8.411 koruma alanı; toplam: 466.854
5.5.1 Kültürel Mirastan Sorumlu Kuruluşlar
Kültürel mirasla ilgili hizmetleri yürüten koruma politikalarını oluşturan merkezi örgüt Kültür, Medya ve Spor Bakanlığıdır. Bu örgüt görevlerini 1997 yılına kadar Ulusal Miras Devlet Bakanlığı adıyla yürütmüş, daha sonra adı değişmiştir. Bu bakanlık tarihi yapıların tespiti, anıt eserlerin listelenmesi vb. işlemleri Tarihi Binalar ve Anıtlar Kurulu aracılığı ile yapmaktadır. Bu kurul anıt eserlere ilişkin yasanın uygulattırılması sorumluluğunu taşır. Tescilli yapılara ilişkin uygulayıcı birimler ise, bölge planlama birimleridir. Koruma konusunda görev yapan ve diğer ülkelerden farklı olarak İngiltere’de göze çarpan bir diğer kurum da, Mimarlık ve Yapılanmış Çevre Kuruludur. Bu kurul ise, tarihi çevrenin kalitesinin arttırılması, kimliğinin korunması ve güçlendirilmesine yönelik hizmetlerde bulunmaktadır.
5.5.2 Koruma Sistemleri
İngiltere’de de krallık yönetimi olmasına karşın ülkede koruma ve planlama ile ilgili pekçok yasa çıkarılmıştır. Korumaya yönelik hükümler içeren bu yasalar; 1953 yılı Tarihi Binalar ve Anıt Eserler Yasası, 1971 yılı Kent Planlama Yasası, 1974 yılı Kent ve Kasabalar, Kentsel Servisler Yasası, 1979 yılı Anıt Eserler ve Arkeolojik alanlar Yasası, 1983 yılı Ulusal Miras Yasası, 1990 yılı Tescilli Binalar ve Koruma Alanları Planlama Yasasıdır (Bowyer, 1980, s.41).
Bu mevzuata uygun olarak yetki dağılımları incelendiğinde, merkezi koruma kuruluşları ve bölgesel planlama birimleri olmak üzere iki kola ayırılabilecek birimler bulunmaktadır. Kültür, Medya ve Spor Bakanlığı İngiltere’deki korunması gerekli kültür varlıklarının korunma biçimlerine göre iki ayrı listeleme yapmaktadır. Bunlar önce anıtlar ve yapılar olarak ikiye ayrılırken, yapılar önemlerine göre üç ayrı sınıfa ayrılmaktadır. I, II ve III. grup sivil mimarlık örneği yapılar kronolojik olarak sınıflandırılmaktadırlar ve bu ayırımda binaların önemi yapım yılına bağlı olarak değerlendirilmektedir. 1700 öncesi ve 1700 – 1840 dönemi, 1840 – 1914 dönemi ve 1914 – 1939 dönemi yapıları korumada önceliklidir. 30 yılı aşmış yapıların da tescil edilebilme olanağı bulunmaktadır. Özel hallerde de 10 yılı aşkın yapılar da
tescillenebilmektedir. Bir bina, hem anıt, hem de tarihi eser listesinde yer alabilir. Kiliselerde de üç sınıf olarak gruplandırma yapılmaktadır.
Merkezi koruma kuruluşu olarak görev yapan diğer kurum olan Tarihi Binalar ve Anıtlar Kurulu 1984 yılında parlamento tarafından tarihi çevrenin korunması ve kamu bilincinin arttırılması ve benimsenmesi amacıyla oluşturulmuş bir kuruldur. Bu kurul, kültürel mirasın korunması ile ilgili tüm konularda İngiliz Hükümetinin resmi danışmanı sıfatını taşımaktadır. Ayrıca arkeoloji, koruma alanları ve tarihi yapılar için de ek fonlar sağlamaya yönelik çalışmalarda bulunur. Tarihi Binalar ve Anıtlar Kurulu devletin sorumluluğundaki 400 tarihi yapının bakım, onarım ve kullanımından da sorumludur. Aynı zamanda arkeolojik araştırmaların yapımı ve basımı için kaynak sağlar. Tescilli yapılar, koruma alanları ve tescilli yapılara gereken izin konularında yerel yönetimlere danışmanlık ve kamuoyunu tarihi eserler, anıtlar, yapılar ve koruma alanları konusunda aydınlatıcı bilinçlendirme çalışmaları yapmak da bu kurulun görevleri arasındadır.
Yukarıda da adı geçen Mimarlık ve Yapılanmış Çevre Kurulu, Kültür, Medya ve Spor Bakanlığınca sponsorluğu yapılan yetkili ancak bakanlık dışı bir kuruldur. İngiltere’de daha iyi bir mimarlığı desteklemekte öncü rol oynamak üzere oluşturulmuştur. Bu kuruluş aynı zamanda tarihi çevre içinde de mimari kaliteyi arttırmayı ve bilinçli koruma uygulamaları yapmayı ve yaptırmayı amaçlayan bir kuruluştur. Bu kuruluş yerel ve merkezi yetkililer ile özel girişimcileri, ulusal görüş dikkate alınarak iyi mimarlık eserlerinin üretilmesi amacıyla eğitir. Kurul, politika üreten bir birim şeklinde çalışmakta ve çevre konularında, mimar seçiminde, tasarımın iyileştirilmesinde ve inşaat süreçlerinde yardımcı olmaktadır.
Bölgesel bağlamda koruma konusunda çalışan kurumlar incelendiğinde, karşımıza Bölgesel Planlama Birimleri çıkar. Bu birimler Tescilli Yapılar ve Koruma Alanları Planlama Yasasına tabi birimlerdir ve yetkileri envanterlerin ne kadar tamamlanmış olduğuna bağlı olarak değişmektedir. Eğer bölgede tescil yapılmamış ise, bu birim plan uygulaması yapmak üzere geçici tescil yapma yetkisine sahiptir. Altı aylık bir süre için yapılan geçici tescil yine bakanlık tarafından onaylanmak durumundadır.
Bu altı aylık süre içinde değerlendirmeler yapılır ve kesin tesciller ilan edilir. Ancak bakanlık önerilen listeyi tamamen kabul etmek zorunda değildir. Tescile itiraz için özel bir mekanizma bulunmamakla birlikte, ancak mal sahibi yapının tescile değer olmadığına ilişkin somut belgeler iletirse, yapının liste dışı kalması mümkündür; bu ender bir durumdur.
Planlama aşamasında herhangi bir uygulama için sözkonusu alanda tescilli bir yapı olup olmadığı konusunda bakanlıktan bir sertifika alınır. Bakanlık bu sertifikada uygulama alanı içerisinde tescile değer yapı bulunmadığını belirterek uygulamaya izin verir. Bu belge alındıktan sonra bir daha geri dönüşü olamaz ve bakanlık aynı yerde tescile ilişkin görüş veremez.
Tescilli yapının yıkım veya değiştirilmesine yönelik izinleri Bölgesel Planlama Birimleri vermektedir. Onaylama veya geri çevirme görüşünü bakanlığın bu birime verdiği tescil listeleri doğrultusunda yapabilir. Koruma kararına itiraz bakanlığa yapılabilir. Bakanlık bu başvuruyu reddederse vatandaş tazminat isteme hakkına sahiptir. Bir alandaki yeni yapılanmada, hem tescille, hem de planlama ile ilgili izin almak zorunluluğu bulunur. Bu başvurular reddedilirse, yine bir üst kademeye gidilebilir ve karara itiraz edilebilir. Bu itiraz da reddedilirse, mal sahibinin tazminat hakkı doğar. Sit alanlarındaki tescilsiz yapıların yıkımı için de bakanlıktan izin alınma gerekliliği bulunmaktadır.
İngiltere’deki temel koruma ilkesi şudur: “yıpranmışlık, tescilden düşme veya yıkım için izin verme sebebi olamaz.” Bu sonuca hak ve sorumluluklar olarak nitelendirilebilecek ve aşağıda açıklanacak olan maddeler dikkate alınarak varılmıştır.
• Tescilli anıtsal yapıların yıkılması, değiştirilmesi izin alınmadan yapılamaz, sahiplerine de özel mülkiyete müdahale yapılmış olması nedeni ile her koşulda tazminat ödenir. Ancak bu tazminat maddi olmak zorunda değildir.
• Tescilli sivil mimarlık örneği yapılarda yıkım ve değişim işleri yetkili yerel planlama servisinin ön izni veya özel hallerde de bakanlığın izni olmadan
yapılamaz. Tescilli bir yapı kötü onarım görmüş ya da kötü durumda ise, yerel planlama birimi binanın özel koruma koşullarını belirler, mal sahibine onarım notası hazırlar ve gönderir. Ev sahibi iki ay içinde bu önerileri dikkate alarak gerekli işlemleri yapmazsa bu yerel örgüt zorunlu olarak binayı satın alır.
• İzinsiz onarım ve uygulama yapılması halinde binaya el konabilir.
• Oturulmayan boş binalar, acil onarıma ihtiyacı varsa devlet tarafından onarılır. • Bölgesel ya da yerel organların aldığı kararları bakanlığın iptal etmesi ve
değiştirmesi mümkündür.
Tescilli binalara yönelik kurallara ve yaptırımlara uyulmaması durumunda 20.000 pound’a kadar para ya da altı aya kadar hapis cezası uygulanabilir. Konu ağır ceza mahkemesinde görüşülmekteyse, para cezası limitsiz olarak artar ve hapis cezası da iki yıla kadar çıkarılabilir.
5.5.3 Envanterler
Envanterleme sisteminde görev yapan iki kuruluştan İngiltere Tarihi Anıtlar Komisyonu ulusal envanterlemeden, Tarihi Binalar ve Anıtlar Komisyonu ise tescilli sivil mimarlık örneği yapılar ve anıt eserlerin envanterlenmesinden sorumludurlar.
Kültür varlıkları, Tarihi Binalar ve Anıtlar Komisyonunun kendi uzmanları ya da sözleşmeli mimarlarınca değerlendirilir. Tescili olan tarihi binalar ve anıt eserlerin detaylı bilgileri ile birlikte bu yapılara ilişkin tüm belgeler yerel yönetimlere verilir. Bu tesciller doğrultusunda yerel yönetimler, planlama ve uygulama ile ilgili kendi yetkilerini kullanırlar.
Bir nevi özel envanter kapsamına girebilecek olan bir çalışma tarihi yapıların ve sitlerin bilimsel envanterlemesidir. Bu araştırmalar geleneksel mimari, kırsal mimari, endüstriyel yapılar gibi konuları içermektedir. Tarihi park ve bahçeler de, yine özel envanter adı altında dokümantasyona tabi tutulmaktadırlar.
İngiltere’de mülkiyet konusunda bazı farklılıklar bulunmaktadır. İngiltere’deki koruma sisteminde mülkiyet dikkate alınmadığı için yapıların kime ait olduğu konusunda çok detaylı kayıtlar bulunmamaktadır. Devlet beş kraliyet sarayının sahibi olup, saraylar Tarihi Kraliyet Sarayları Birliği tarafından yönetilmektedir. English Heritage ayrıca ülkedeki 400 anıtı yönetmekten sorumludur.
5.5.4 Finansman
Devlet hem tarihi anıtların onarımına katkıda bulunup, hem de yerel yönetimlere koruma – onarım için kaynak aktarmaktadır. Tarihi Binalar ve Anıtlar Komisyonu, kiliseler, katedraller ve koruma alanlarının korunmasında maddi olarak büyük katkı koymaktadır.
İngiltere’de özel girişimciler bazı koruma alanlarının yenileştirilmesine ve iyileştirilmesine yardımcı olmaktadırlar. Tarihi Binalar ve Anıtlar Komisyonu, özel sponsorluk anlaşmaları ile bölgesel koruma eylemlerine, kültürel miras eğitim çalışmalarına ve bilgilendirmeye yönelik hizmetlere izin verip, gerekli ekonomik desteği de sağlamaktadır.
Mimari Miras Fonu hayır kurumu statüsünü alarak bir yandan binaların onarımına katkı sağlamak amacıyla eski yapıları satın alıp restorasyonunu gerçekleştirirken, diğer yandan da koruma çalışmaları yapan vakıflara kısa vadeli düşük faizli krediler vermektedir. Bu durum, İngiltere’de vakıf sayısının artmasına ve dolayısıyla korumaya yönelik hizmetlerin geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Aynı zamanda National Trust, Society for the Protection of Ancient Buildings gibi bağımsız kuruluşlar da kültür varlıklarının korunmasında önemli rol oynamaktadırlar.
İngiltere’de Tarihi Binalar ve Anıtlar Komisyonu doğrudan bakanlıkça finanse edilir ve bu komisyon bütçesinden I. ve II. grup yapıların ve çok özel nitelikli tarihi bahçeler, anıtsal yapılar, katedraller vb. yapıların onarımına katkıda bulunur. Tescilli yapıların restorasyonunda değişikliğin yerel planlama yetkilisinden onaylı olması ve ruhsatının olması, yapının kullanımının konut olması ya da konuta dönüştürülmesi
veya yardım vb. amaçlarla kullanılıyor olması gibi hallerde katma değer vergisi alınmaz. Ayrıca tescilli yapılarda intikal vergisi de alınmamaktadır.