Avrupa Birliği çerçevesinde Mimarlık ve Kültürel Miras Başkanı olan Wanda Dieblot yönetiminde birtakım çalışmalar yapılmaktadır. Aslında bu çalışmalar daha çok kentsel ve kırsal çevrenin mevcut durumunu kapsamaktaysa da, var olan çevrenin korunarak yaşatılması konularını da içermektedir. Mimariye yönelik çalışmalar 12 Şubat 2001’de resmiyet kazanmış, “Kentsel ve Kırsal Çevrede Mimari Kalite” başlığı altındaki bir kararla metne dökülmüştür (O.J. C073, 6.3.2001).
Bu karar Avrupa’da politikaların ve programların kapsamında mimarlığın ağırlığını ve etkisini arttırmayı ve yine topluluk içinde ve uluslararası düzeyde diğer ülkelerle de sürdürülen görüşmelerde mimarlığın daha etkin bir biçimde yer almasını amaçlamaktadır. Fransa Kültür ve İletişim Bakanlığı söz konusu karar ışığında, Fransa’da yaşam çevresi, mimari düzey ve mirasın geliştirilmesini ve korunmasını amaçlayan bir programı 2002 yılında uygulamaya geçirmiştir.
Yapılan çalışmalarda tarihsel süreklilik, kamusal alanların kalitesi ve kentsel çeşitliliğin getirdiği zenginlik faktörleri gibi Avrupa kentlerinin ortak paydası olan özelliklerin, kültür turizmini ve bölgesel ekonomik gelişmeyi olumlu etkileyen etmenler olduğu göz önünde bulundurulmaktadır.
23 Kasım 2000 tarihinde Fransız Cumhurbaşkanlığının girişimi sonunda üye ülkelerin Kültür Bakanlıkları kentsel ve kırsal çevre bünyesinde mimarlığın niteliği ile ilgili bir karar benimsemişlerdir. Bu karar daha sonra 12 Şubat 2001 tarihinde Avrupa Birliği Konsey Kararına dönüşmüştür. Kentsel ve kırsal çevrede mimari kaliteye ilişkin olan bu karar, mimarlığa ve mimarlara sorumluluklar yüklemektedir.
Mimari yaratıcılık, kentlerin ve peyzajın gelişimi, varolan kültür mirasının korunması üye devletlerin ana görevleri arasına girmektedir. Üçüncü bin yılda Avrupa’da ele alınması gerekli konulardan biri, gelecek nesillere yaşanabilir, nitelikli ve yeterli düzeyde korunmuş kültür mirası bırakılması konusudur. Konsey kararı mimarinin, sosyal bütünleşme ve Avrupa yurttaşlığının bir bileşkesi olan kültürel kimliğin bir öğesi olarak Avrupa Birliği içinde gerektiği önemi görmesi anlamını taşımaktadır. Üye ülkelerin mimari mirasının zenginliği ve çeşitliliği göz önünde bulundurulursa, mimarinin bu yeni statüsünün gereği anlaşılmış olmaktadır.
Avrupa yurttaşlarının gündelik yaşamlarında belli başlı sanatsal ifade biçimlerinden biri olarak, mimarinin kültürel boyutunun ilanı, yeni Avrupa’nın inşasında kültürün rolünü güçlendiren bir girişimdir. Bölgesel politikalar, ekonomik ve sosyal gelişme, bütünleşme, araştırma, eğitim, dış ilişkiler gibi farklı alanlardaki Avrupa Birliği politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında konsey kararının 151.4. maddesinin varlığı mimarinin kültürel boyutunun daha geniş bir alanda uygulanmasında rol oynayacaktır.
Mimari ilk kez bütünsel bir yaklaşımla tüm nitelikleriyle ele alınmaktadır. Mimari yalnızca ekonomik boyutu ile değil, entellektüel ve kültürel boyutu ile birlikte bir yaratıcılık eylemi olarak ele alınmıştır. Mimari, tarihimizin elle tutulur bir yansıması olduğu kadar çevremizi oluşturan bir yapısal öğedir. Avrupa Birliği kararının göz önüne serdiği konu, mimarinin yapısal öneminin yanı sıra, kültürel boyutundan ötürü kamusal çıkarları ilgilendiren bütüncüllüğüdür.
Alınan bu karar her tür kültürel politikanın, kentsel ve kırsal planlamanın, kültürel mirasın, çevrenin, kişilerin yaşam koşullarının geliştirilmesi ve bireysel katılımın
arttırılması yönündeki çabaların odaklanmasını önermektedir. Sürdürülebilir kalkınma ve kentsel ile kırsal planlama Birlik eylemlerinin belirgin araçlarından olduğu gibi bu tür eylemlerle kültürel boyutun da göz önüne alınması hedeflenmektedir. Karar aynı zamanda üye ülkelerdeki yetkili organlar arası kültürel mirası ve güncel yaratıyı güçlendirecek işbirliğine duyulan gereksinimi de belirtmektedir.
Aslında bu metnin kabulü ile iki konu amaçlanmıştır. Bunlardan birincisi politiktir. Yaratıcılığın ve kültürel mirasın önemi, henüz daha çok ekonomik ve çevreci bakış açısı ile ele alınan kent ve sürdürülebilir kalkınmaya yönelik yaklaşımlar üzerindeki düşünce tarzını ve çalışmaları derinleştirmektir. Amaçlanan ikinci konu ekonomik ve somut nitelik taşımaktadır. Bunun nedeni mimari ve kültürel mirasın Birliğe ait birçok finansal araçlardan ve Birlik programlarından yararlanma kolaylığıdır.
Bu karar sayesinde mevcut programlar ve finansal araçlar çerçevesinde Avrupa ölçekli yeni projeler de yaratılabilecektir. Örneğin Kültür 2000 programı çerçevesinde kentsel ve mimari kültürleri yaygınlaştıran, bu çalışmaların tanıtımını yapan, bunlara karşı duyarlılıkları arttıran eylemler, kuruluşlar ve dernekler arası işbirliğini ve ilişkilerini güçlendirmeyi sağlayarak, Avrupa ölçeğinde yeni katkılar oluşturacak girişimler desteklenecektir.
2000 – 2006 dönemine ait yapısal fonlarla ilgili oluşturulan mekanizmalar ışığında kültürel niteliği arttıran eylemlere daha geniş yer verilecektir. Bu durum ilk kez kültürün rolüne ve özellikle kültürel miras ile yapılı çevrenin önemine, üye ülkelerin ekonomik gelişmesi, sosyal bütünleşmesindeki rolüne değinen özelliğiyle bütünleşmektedir.
Son olarak, alınan karar ve savunduğu ilkeler, Avrupa ve uluslararası ölçekteki çalışmalar ve bu alandaki müzakerelerde olacak değişiklikleri özendirecek nitelikler taşımaktadır. 12 Şubat 2001 kararının kabulü mimari ile ilgili, üye ülkelerde yeni bir
yaklaşım oluşturulması anlamını taşımaktadır. Avrupa yurttaşlarının nitelikli, kültürel bir mimari çevreye layık oldukları görüşü bu kararın temel öğelerindendir.
Mimarlık bir tarihsel bağlamı ifade ettiği gibi, günlük yaşam çevresini de içeren bir bütündür. Bu bağlamda alınan Birlik kararı aşağıda açıklanmaktadır.
Avrupa Birliği Konseyi’nin Kentsel ve Kırsal Çevrede Mimari Kalite ile ilgili kararı, Avrupa vatandaşlarının günlük yaşam çevresinin kalitesini yükseltmek amacı güdülerek, dokuz madde ve alt maddeler halinde 12 Şubat 2001’de kabul edilmiştir. Bu kararda yer alan ilk altı madde, kararın alınmasında etken olan ve Birliğe ait diğer kararların neler olduğuna işaret etmektedir. Aşağıda göreceğiniz gibi ana başlıkları ve hatları ile maddeler halinde sıralandırılmış olarak şöyledirler :
• Avrupa Birliği Antlaşması’nın, Konseyin Parlamentoyla işbirliği içinde çalıştığını belirten 151. maddesi,
• Mimarlığın, binaların niteliğinin, binaların yapılı çevre ile uyumunun, doğal ve kentsel çevrenin, toplu ve bireysel kültürel mirasın kamu çıkarını ilgilendiren asli öğeler olduğunu belirten 85/384 numaralı Konsey direktifi,
• Avrupa Konseyi’nin Avrupa Birliğinin kültürünü geliştirmeyle ilgili 10 Kasım 1994 tarihli komisyon bildirisi,
• Eğitimin kültürel ve sanatsal boyutları ile ilgili 21 Temmuz 1994 tarihli Avrupa Konseyi toplantısı metni,
• Kültür ve çoklu medya ile ilişkili 4 Kasım 1995 tarihli Avrupa Konseyi kararı, • 17 Aralık 1999 tarihli Avrupa’da kültür endüstrileri ve istihdamına ilişkin
Avrupa Konseyi toplantı sonuç metni.
Kararda yer alan yedi ve sekizinci maddeler, bu kararın alınmasında etkili olan ve daha önce yapılan toplantılardan söz etmektedir. Bu konuda dikkate alınan ilk toplantı yapılı çevrenin önemi üzerinde duran, 15 – 16 Nisan 2000 tarihli Çevre Bakanları Gayri resmi toplantısı; diğeri ise onbeş üye devletin mimarlıkla ilgili kurumsal örgüt temsilcileri ile idari kurumlarının 10 – 11 Temmuz 2000 tarihlerinde topladıkları Avrupa’da Mimarlık Politikaları konulu forumdur(http//:www.cieel.org).
Kararda yer alan son ve en önemli madde olan dokuzuncu maddede Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerin yapmakla görevli olarak davet edilecekleri çalışmalar yer almaktadır. Bu maddede beş bölüm halinde ve her bölümde üç alt madde halinde açıklamalar yapılmıştır. İlk bölümde yer alan alt maddelerde topluluk bünyesinde ve hükümetler arasında yıllardır sürdürülen mimari miras, yapılı çevre, sosyal çevre ile ilgili çalışmaların olumluluğundan söz edilmektedir. Bu çalışmalar; “yarının kenti ve kültürel miras” teması ile ilgili olarak yapılan düzeyli bir yapılı çevrenin oluşturulması sorununu ele alan araştırma ve geliştirme programı; Avrupa Birliği’nin bir amacı olan yapı kalitesini korumak ve geliştirmekle görevli komisyon tarafından sunulan “Avrupa Birliği’nde Sürdürülebilir bir Kentsel Gelişme için Çerçeve” çalışması; çağdaş mimarlığı, kültürel ve mimari mirasın korunması amacıyla donatarak kültürel mirasın yönetimini ele alan Avrupa Birliği Gelişme Perspektifi kavramını ortaya çıkaran çalışmalardır. İkinci bölümde yer alan alt maddelerde mimarlığın tanımı ve alt açılımları yapılmıştır. Bu maddelerde ise; mimarlığın tarihe, kültüre ve yaşam çerçevesine ait temel bir öğe olduğunu, Avrupalılara ait yarının kültürel mirası oluşturduğunu, günlük yaşama ait sanatsal alandaki yapısal ifade biçimlerinden belli başlı biri olduğundan; mimari kalitenin kentsel ve kırsal çevrenin yapısal öğelerinden birini oluşturduğundan; mekanın fiziki ele alınışının ve kültürel niteliğin Birliğin birleştirici ve bölgesel politikaları bünyesi içerisinde bulundurulması gereken unsurlar olduğundan; mimarlığın entelektüel, kültürel, sanatsal ve mesleki bir uğraş olduğunu, mimari hizmetin de dolayısıyla aynı zamanda kültürel ve ekonomik boyutu olan profesyonel bir hizmet olduğundan söz edilmektedir. Üçüncü bölümlerdeki alt maddelerde fikir birliği altında toplanılan konuların açılımı yapılmıştır. Bu karar, tarihsel süreklilik, kamusal alanların kalitesi, farklı toplumsal katmanların bir arada olması ve kentsel çeşitliliğin getirdiği zenginlik gibi Avrupa kentlerinin ortak paydası olan özelliklere; düzeyli bir mimarlığın, yaşam çevresini yücelterek ve sakinlerin kentsel ya da kırsal olsun çevre ile ilişkilerini olumlu yönde etkilemekle toplumsal bütünleşmeyi, iş alanlarının yaratılmasını ve kültür turizmi ile bölgesel ekonomik gelişmeyi olumlu yönde etkileyen bir faktör olduğuna taraf olmaktadır. Dördüncü bölümdeki alt maddelerde üye devletlerin yapmasında olumlu taraf bulunan çalışmalar anlatılmaktadır. Üye
ülkelerin; kentsel tasarım ve mimarlık ile ilgili duyarlılığın ve kavrayış seviyesinin kamuoyunda ve meslekle ilgili karar verici makamlarda yükselmesini sağlayacak çabalarda bulunmaları; mimarlık hizmetinin özgül niteliğini, kararlar alınır ve uygulanırken göz önünde bulundurmaları gerektiği; örnek kamusal yapılaşma politikaları aracılığı ile mimari düzeyin gelişmesini sağlamaları; mimarlık alanındaki tecrübe ve bilgilerin anlaşmasını teşvik etme konularını amaçlaması teşvik edilmektedir. Dokuzuncu maddenin son alt bölümü olan beşinci alt bölümde ülkelere yapılan davetler anlatılmaktadır. Alınan bu kararla, komisyonu; mimari düzeyin ve mimarlık hizmetinin özgül niteliğinin her türlü politika, eylem ve programlarında göz önünde tutulmasına; üye devletlerle karşılıklı iletişim içerisinde ve yapısal fonları düzenleyen koşullar çerçevesinde, bu fonların uygulanması sırasında mimari kaliteye ve kültürel mirasa ait ilkelerin uygulanmasını sağlayacak yöntemlerin aranmasına; mevcut programlar çerçevesinde; kültürel çeşitliliğe saygı çerçevesinde mimari ve kentsel kültürün geliştirilmesine, yayılmasına ve bunlara karşı duyarlılığın artmasını sağlayacak eylemlerin desteklenmesine; kültürel miras ve mimarlığı yücelten kurumların arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine ve bu bağlamda Avrupa ölçeğinde eylem programlarının oluşturulmasının sağlanmasına; öğrencilerin ve meslek profesyonellerinin eğitimleri ve hareketliliklerini desteklemeye ve bu yolla kaliteli uygulamaların yaygınlaştırılmasını sağlamaya; Avrupa Konseyini yapılan tüm çalışmalardan haberdar etmeye çağırmaktadır (OJ, 1994, s.1)
28
ULUSLARARASI ALANDA YAPILAN KORUMA ÇALIŞMALARI