Thathcear Hükümetinin iktidara geldiği 1979 yılından sonra, İngiltere’de özelleştirme faaliyetine programlı bir şekilde başlanmıştır. Önemli devlet işletmeleri hisse senedi yoluyla halka satılmıştır. (226)
İngiltere de yerel hizmetlerde en çok kullanılan özelleştirme yöntemlerinin başında ihale sistemi gelmektedir. İhale sistemi, 1980’li yıllarda sıkça kullanılmaya başlanmıştır. Önceleri sağlık hizmetlerinde uygulanan bu yöntem diğer hizmetlere de yayılmıştır. Özelleştirme programı çerçevesinde, caddelerin temizliği, çöp toplama ve ulaşım gibi bazı hizmetleriyle, ulusal sağlık idaresindeki çamaşır yıkama hizmetlerinin özel sektöre ihale edilmesiyle ortalama %46 oranında tasarruf sağladığı belirtilmektedir. (227)
İngiliz özelleştirmesinin başlıca amaçları, ekonomide rekabet kurallarına işlerlik kazandırılması, dünya ekonomileri ile entegrasyonun kolaylaştırılması, kamu kesimindeki savurganlığın önlenmesi, tüketicinin korunması gibi çok sayıda fonksiyonu yerine getirmeye yöneliktir. Bilindiği gibi gelişmekte olan ülkelerde özelleştirmenin temel amacı bütçe açıklarının finansmanı olmasına karşılık, gelişmiş bir
(224)
Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme,…….. s.75 (225) Eryılmaz, B, “Mahalli İdarelerde Özelleştirme……s.71-73 (226) Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme………… s.74 (227) Zengin.E , Yerel Yönetimlerde Özelleştirme ………s.7
ülke olan İngiltere ‘de özelleştirmenin amacı ekonominin yeniden yapılandırılması ya da verimliliğin artırılması birinci derecede önem kazanmaktadır. (228)
İngiltere’de, kamu hizmetlerinin sağlanmasında piyasa merkezi yaklaşımlar 1980’li yıllardan sonra yeni sağ politikaların etkisiyle yoğun bir şekilde gündeme gelmiştir. Yerel yönetimlerin hizmetlerinin özelleştirilmesi ilk defa 1980 yılındaki Konut Yasası ile ortaya çıkmıştır. Yasa, kiracılara konutları indirimli olarak satın alma hakkı vermiştir. Bu yöntemle yerel yönetimlerin elindeki konut stoklarının özelleştirilmesi ve dolayısıyla bu alandaki yetkilerin vatandaşlara geçirilmesi ve bürokrasinin azaltılması amaçlanmaktadır. Fakat satış fiyatında indirim yapılmasına rağmen konut stokunun sadece yüzde %10’u satılabilmiştir.(229)
İngiltere’de 1980 yılında yayınlanan “Reservicing Britain’’ adlı eser gerek yerel gerekse ulusal düzeyde özelleştirme yönteminin savunucuları için bir başyapıt olmuştur. Bilimsel düzeyde bu destekleyici yayında, bütün yerel hizmetlerin, kamu kesimi tarafından yapılmasının gerekli olmadığı, özel yüklenicilerin, kamu sektörüne göre daha ekonomik olduğunu, hizmetin, kalitesi ve etkinliğinin kamu kesiminde ortadan kalktığını savunmaktadır.1983 Muhafazakâr Parti Seçim Bildirgesinde birçok belediyenin ihale yoluna giderek para tasarrufu sağladıkları ve bu politika vasıtasıyla sağlanacak bütün tasarruf girişimlerinin teşvik edileceği ifade edilmiştir.(230)
İngiltere de yerel hizmetlerin özelleştirilmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntem ihale yöntemidir. Bu yöntem kamu hizmeti örgülerini hiyerarşik yapıdan, piyasa merkezli bir yapıya geçmesini sağlayan en önemli reformlardan biri olmuştur. Kamu sektörü müşteri veya satın alıcı, ihale edilen ise, hizmetlerin üreticisi ve dağıtıcısı konumundadır. Bu yöntemle kamu örgütleri çok az eleman istihdam etmek suretiyle hizmetleri yerine getirebilmektedir. (231)
1980 yılındaki çıkarılan yasa, yerel yönetimlere binaların ve anayolların inşa ve bakımını ihaleye açma zorunluluğu getirmiştir. Bu yasaya göre yerel yönetimlerin bu tür hizmetleri yapmaları, rekabet koşulların içinde ihaleyi kazanmalarına bağlamıştır. (232)
1988’deki Yerel Yönetimler Yasası, çöplerin toplanması, meydan ve alanların bakımı, caddelerin temizlenmesi, okul refah hizmetleri, yemek temini, binaların temizlenmesi ve araçların bakımı işleri piyasa koşulları içinde sağlanacaktı. (233)
(228) Ersöz, Halis, a.g.m., s.38-40 (229)
Zengin, Eyüp, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme, …………..s.94 (230) Ersöz Halis, a.g.m., 39
(231) Ersöz, Halis, a.g,.m., 39
İhale yönteminin, hizmetlerin maliyetine etkisini inceleyen sayısız araştırma yapılmasına rağmen, maliyet etkinliğinin diğer bir yönü olan hizmetin kalitesine ilişkin sınırlı sayıda ampirik çalışma yapılmıştır. Bu araştırmalardan ilki İNLOGOV (İnstitute of Local Govarmant Studies) tarafından yapılmış ve ihale yönteminin hizmetlerin kalitesinde herhangi bir bozulma ve gerilemeye yol açmadığı ileri sürülmüştür. Çünkü çok sayıda firma rekabet koşulları altında aynı ve daha iyi standartları yakalamak için çalışmaktadır. (234)
INLOGOV araştırması, kalitenin deneyime bağlı olarak hizmetten hizmete, bir yerel yönetimden diğerine farlılık gösterdiğini belirtmektedir. Düşük standartların tespit edildiği çok az durum ise finansal sınırlamalara bağlı meydana gelmiştir. (235)
İngiltere’de ihale hareketinin öncüsü Southen District belediyesi olmuştur. Bu belediye çöp toplama hizmetlerini ihalede en düşük teklifi veren özel yükleniciye vermiştir. (236)
İngiltere’de belediye hizmetlerinin özelleştirilmesiyle ilgili ilk önce, çöp toplama hizmetlerinin özelleştirilmesine değinelim. 1986 ‘da İngiltere ve Galler’deki belediyeler, çöp toplama ve yok etme hizmetleri için toplam olarak 40.000 ‘den fazla işçiyi istihdam etmişler ve yaklaşık 600 milyon pound harcamışlardır. Çöp toplama hizmeti toplam belediye harcamalarının yaklaşık yüzde üçüne tekabül etmekle birlikte çoğu vatandaş için belediyeler tarafından sağlanan en gözle görülebilinen ve en önemli hizmetlerden birisidir. (237)
1936 tarihli Sağlık Koruma Kanununa göre evsel ve sanayi atıkları toplamak, belediyelerin yasal görevleridir. Ancak zaman zaman belediyelerin işçi bulma sıkıntıları, özel yüklenicileri bu iş için kiralama yolunu seçmelerine sebep olmuştur. Özelleştirme karşıtları “Belediyeler çöp toplama işini özel yüklenicilere bırakmamalıdır. İhale ile çöp toplatmak, belediyeleri genellikle zahmetli bir sorumluluktan kurtarmaktaysa da belediyeler için işin kalitesini garanti etmeyi güçleştirmektedir. Hizmetin ihalesi durumunda, belediyeler şikâyetlere doğrudan müdahalesi engellenmektedir. Hizmetin kontrolü doğrudan belediyelerin elinde olduğu zaman, belediyeler kullanılacak araçların uygun seçimi ve bakımını daha iyi gözetebilirler, düzenliğini sürate feda etmezler ve işçilerde daha iyi çalışma koşularına sahip olurlar” görüşünü savunmaktadırlar.(238)
(233) Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme…….…… s.94
(234) Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme ………….s.95 (235)
Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme ……….…s.95 (236)
Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme ………….s.96 (237 Zengin, E, Yerel Yönetimlerde Özelleştirme …………..s.96 (238)
İngiltere’de belediye hizmetlerinin özelleştirilmesine diğer örnek ulaşımdır. Londra’daki otobüsler ve metrolar bugün Londra Bölgesel Ulaşım İdaresinin sorumluluğu altında bulunmaktadır. Daha verimli ve etkili hizmet yolları arayan Londra Bölgesel Ulaşım İdaresi, bazı güzergâhların işletilmesini ihale yoluyla özel firmalara vermektedir. Hâlihazırda mevcut otobüs güzergâhlarının %25’li sözleşmeli olarak özel firmalarca işletilmektedir.(239)
Kamu ulaşımını, özellikle otobüslerin özelleştirilmesinin çok önemli bir sonucu, hizmetin kalitesinin düşmüş olmasıdır. Özelleştirme her zaman hizmetin kalitesini olumlu etkilememektedir. İngiltere’de belde de yaşayan halk bundan rahatsız olmuşlardır. Çünkü belediyenin verdiği şartlarda sunulmuş olan hizmet kalitesini bulamamak gibi durumla karşılaşmışlardır. Özel firma kar etme düşüncesi ile hizmetin kalitesini düşürmüştür. (240)
İngiltere’de suyun belediye örgütünce temin edildiği İskoçya hariç Birleşik Krallık’da suyun yüzde 25’i, 29 adet özel şirket tarafından sağlanmaktadır. Hükümet, İngiltere ve Galler’deki diğer kamusal su temini kuruluşları, diğer %75’ini özelleştirilmesi düşünülmektedir. İngiltere’de yerel hizmetlerin özelleştirilmesinde temel amaç, hizmetlerde rekabet vasıtasıyla etkinliğin sağlanması ve belediye sendikalarının gücünün kırılması olmuştur. Birçok belediye özelleştirmeyi bir tasarruf vasıtası, olarak görmüşlerdir. Özelleştirme programı çerçevesinde caddelerin temizliği, çöp toplama ve ulaşım gibi bazı belediye hizmetlerinin özel sektörlere ihale edilmesiyle yüzde 46 oranında tasarruf sağlandığı belirtilmektedir. Gerçektende ihale ve diğer özelleştirme yöntemlerinin yerinde kullanımı, İngiliz Belediyelerinde birçok yerel hizmet problemlerine yeni çözümler sağlamıştır. (241)