İmamzade Türbeleri

İmam Rıza’nın türbesinin bulunduğu Meşhed şehrinin yönetimine de büyük önem veren Tahmasb, kusurlu işlerde bulunan ve Meşhed’i yönetmeye layık olmayan Rumlu Hasan Sultan’ı Meşhed hâkimliğinden azl ederek yerine İbrahim Mirza’yı atamış, yanına da İmam Rıza’nın asitanesinin mütevellisi olarak Emir Esedullah’ı göndermiştir.²⁵⁷

İmam Rıza asitanesinin bulunduğu Meşhed şehri Şiiliğin canlı tutulmasında önemli bir rol oynadığı gibi Şiiler için kutsal kabul edilen İmamzadelerin mekânlarına da Şah tarafından gerekli ihtimam gösterilmiştir. Dizful, Şuşter, Huzistan taraflarında bulunan ordu bu vilayetleri hâkimiyet altına alarak Kum’da kışladığında burada Şah’ın emriyle Sahibü’l-Zaman’ın (İmam Mehdi) hayrına çeşitli hayır işlerinin yapılmasına ve mescitler inşa edilmesine başlanarak Kum, Rey, Savucbulak ve diğer Irak-ı Acem’de bulunan İmamzadelerin mezarlarının tamir ve bakımı sağlanmıştır.²⁵⁸

2.4.2. İmamzade Türbeleri

İran’da Safevilerin kurulmasından önce var olan imam ve imamzade türbelerinin ziyaret edilmesi anlayışı Safeviler döneminde de imamların kabirleri Şiilerin geleneksel ziyaret

254

XVI. Yüzyıldan itibaren İran’da 3 kiloluk 1 Tebriz menn’inin kullanıldığını görmekteyiz; Walther Hinz, İslam’da Ölçü Sistemleri, Çev: Acar Sevim, İstanbul 1990, s. 22.

255

Natanzî, Nekavetü’l Asar, s. 14-15.

256 Natanzî, Nekavetü’l Asar, s. 15.

257

Akaçeri, Münasebat-ı Din u Devlet Asr-ı Safevi, s. 118.

258

76

yerleri olmaya devam etmiştir. İmamlara atfedilen masumiyet²⁵⁹ ve Ehl-i Beyt sevgisi Şiiler açısından vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Şah Tahmasb döneminde Şiilerin toplumsal olarak var olmalarında mukaddes kabul edilen imam, imamzade gibi mübarek kişilerin türbelerinin korunmasının büyük payı vardır. İmamların soyundan gelen kişilerin Hicaz ve Irak’tan Emevilerin zulümleri dolayısyla İran’a doğru göç etmelerine neden olmuştur. İmamzadelerin ilk yerleştikleri şehirler Kum, Ave ve Kaşan gibi yerlerdir. İmam Rıza’nın şehid edilmesinden sonra da birçok imamzade’nin İran’ın farklı şehirlerine yayılarak orada vefat etmeleri imamzade türbelerinin sayısını çoğaltmıştır. Büveyhiler ve Fatımilerde olduğu gibi Safevilerde de imamzade türbelerinin sayısının artması halk arasında Ehl-i Beyt’e gösterilen sevginin ifadesidir. İmam ve imamzade türbelerinin ziyaret edilmesinin müstehab kabul edilmesi Şiiliğin İran’da yerleşmesini kolaylaştırmıştır.²⁶⁰

Şah Tahmasb, Şiilerin kutsal ve masum olarak gördüğü On İki İmam’a derin bir saygı göstererek onların soyundan gelen İmamzadelerin mezarlarının bakımına da gayret etmiştir. Özellikle İmamzade Abdulazim’in Rey’de bulunan mezarını sık sık ziyaret ederek türbe’nin genişletilmesi ve bakımı için emir vermiştir.²⁶¹

Mübarek türbeler olağanüstü durumlarda da halkın ve devlet adamlarının teveccühünü görmüştür. 7 Muharrem H.952 (1545/46) yılında Sultaniye tarafına hareket ettiğinde taun (veba) olduğunda Tahmasb taundan korunmak ve üzerlerine gelebilecek belalardan uzaklaşmak için ordusuyla birlikte İmamzade Abdulazim’in Asitane’sine sığınmıştır.²⁶² “Asitane-i mukaddese-i İmamzade Abdulazim” olarak bilinen mübarek yere Rey halkı

259

Hz. Peygamberden gelen deliller ve vasiyetle Hz. Ali’nin İmametinin sabit olduğunu, bir mani bulunmadığı takdirde imametin Ali’den sonra evlatlarınca yürütüleceğini, imamların büyük ve küçük günahlardan masum olduklarını kabul edenlerdir. Bkz. Mustafa Öz, Başlangıçtan Günümüze Şiilik ve Kolları, İstanbul, 2011, s. 64

260

Mustafa Öz, “İmamzade”, TDVİA, C.22, İstanbul, 2000, s. 209-210.

261

İmamzade Abdulazim, 9. İmam Muhammed Taki ile oğlu Ali Naki’nin taraftarıydı. Abbasi Halifesi Mütevekkil’in, İmam Naki ve yakınlarının Medine’den çıkmalarını ve Samarra’ya gitmelerini istememesi üzerine Abdulazim, Ali Naki ile Samerraya gitmiştir. Burada da Abbasilerin baskılarına maruz kalınca İran’a giderek Rey’de ilimle uğraşmaya devam etti. Rey’de seyyid ve İmam Naki’nin yakını olarak ün kazandı. 864 senesinde Rey’de vefat edince burada defnedilmiştir. Bu tarihten itibaren mezarı Şiiler tarafından imamzade olarak ziyaret edilmeye başlanmıştır. Bkz. Mustafa Öz, “Şah Abdulazim”, TDVİA, C.38, İstanbul, 2010, s. 250; Ayrıca Bkz. J. Calmard, “Shah Abd-al Azim al-Hasani”, EI, C.9, Leıden, 1997; Tahmasb’ın İmamzade Abdulazim’in türbesini tavaf etmesi ile ilgili Bkz. Hülasatü’t Tevarih, s. 313.

262

77

sıkıntılı zamanlarında giderek İmamiyye Şiiliği’nin önemli uygulamalarından birini yerine getirmiştir.²⁶³

İmamzade Abdulazim’in türbesini sık sık ziyaret eden Tahmasb türbenin onarılması emrini vererek 1537’de bir eyvan inşa ettirmiş 1543 yılında da türbenin tahnidinin uç kısmına hırsızlardan korumak için sağlam bir korkuluk yaptırılmıştır.²⁶⁴ Şiiler açısından kutsal sayılan İmamzade türbeleri İran’da bulunan Sünniler için de önemli ziyaretgâhlar arasında yer almıştır. Şiilerin geleneksel olarak devam ettirdiği kutsal türbelere gömülme geleneği Sünnilerin de İran’da uyguladığı yöntemlerdendir. Mübarek mekânların yakınlarına gömülme isteği hem hanedana mensup kişiler için hem de sıradan halk için sık rastlanılan bir durum olmuştur. Şii halkın yanısıra Sünniler de mübarek türbelere karşı muhabbet beslemişlerdir. Bu durum Sünni-Şii geçişgenliğini göstermesi açısından da önemli olduğu gibi zaman içerisinde Şiileşmeyi de kolaylaştırmıştır. Safevilerin düşmanlık beslediği Nakşibendîlerin dahi İmamzade türbelerine karşı bir teveccüh içinde olduğu görülmüştür. Mesela, Nakşibendî şeyhi Mevlana Hâkim Kazvinî vefat edince Kazvin’de bulunan İmamzade Şahzade Hüseyin’in türbesinin yakınına gömülmüştür. Bir diğer Sünni âlim Mevlana Kadı Mirak Kazvinî de ölünce Şahzade Hüseyin’in türbesi civarına gömülmüştür.²⁶⁵ Mevlana Nizameddin adlı âlim de vefat edince Meşhed’te İmam Rıza’nın türbesinin yakınlarına gömülmüştür.²⁶⁶

İran’da bulunan bir diğer İmamzade türbesi de İmam Bakır’ın evlatlarından olan Sultan Ali’nin Türbesidir. Tahmasb döneminde halkın teveccüh gösterdiği bu türbe’ye devrin önemli âlimlerinden Mir Muhsin Rızavi vefat edince gömülmüştür.²⁶⁷

263

Kumî, Hülasatü’t Tevarih, s. 273.

264

J. Calmard, “Shii Rituals and Power”, s. 191.

265

Algar Hamid, “Naqshbandis and Safawids”, Safawid Iran and Her Neighbors, Ed. Michel Mazzouı, Universty of Utah Press, 2003, s. 22.

266

Kumî, Hülasatü’t Tevarih, s. 450.

267

78