İllegal Sektör ve Kriminal Sektör

Suç ekonomisi kapsamında değerlendirilebilecek ilk sektör illegal sektördür. Bu sektördeki üretim ve paylaşım sistemi yasalara aykırı bir şekilde gerçekleştirilmektedir.

İllegal sektördeki en yaygın faaliyet alanı fikri ve sınaî hakların ihlal edilmesi sonucu yapılan üretimdir¹⁵⁹. OECD tarafından 2016 yılında yayınlanan Sahte ve Korsan Ürün Ticareti isimli rapora göre Türkiye, korsan ve sahte ürün ticaretinde dünyada Çin’den sonra 2. sırada gelmektedir¹⁶⁰. Yine İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) tarafından 2011 yılında hazırlanan “Suç Ekonomisinin Türkiye Bilançosu”

155 Yetim, Sedat, Kara Paranın Aklanması, Boyutları ve Mafyokrasi, Kendi Yayını, 2000, s.138.

156 Sarılı, 2002, s. 35.

157 A.g.e., s. 35.

158 Bağırzade, 2012, s. 198.

159 Özsoylu, 1998, s.12.

160 Trade in Counterfeit and Pirated Goods, OECD, 2016, http://www.oecd.org/gov/risk/trade-in-counterfeit-and-pirated-goods-9789264252653-en.htm Erişim Tarihi: 12.02.2018.

47 adlı araştırmasına göre¹⁶¹ 2010 yılında Türkiye’de sadece korsan kitap ve DVD ticareti sonucu elde edilen ciro 450 milyon TL’nin üzerindedir.

İllegal sektör yapısı itibariyle enformel sektöre benzemektedir. İkisi arasındaki en önemli ayırt edici unsur ise; enformel sektörde elde edilen yasal kazanç, yasalara aykırı olarak kayıt dışına çıkarılırken, illegal sektörde ise üretim ve dağıtım yasalara aykırı olarak gerçekleştirilmektedir¹⁶². Dolayısıyla kanunlara aykırı olarak yapılan üretim sonucu elde edilen kazanç da kayıt dışı kalmış olur.

Suç ekonomisi kapsamı içerisinde incelenecek diğer sektör ise Kriminal Sektördür. Bu sektörün faaliyetleri, daha çok organize suç örgütleri tarafından yürütülen yasa dışı faaliyetlerden oluşmaktadır¹⁶³. Başta uyuşturucu ticareti olmak üzere, hırsızlık, silah, insan ve organ kaçakçılığı, yasa dışı nükleer madde ticareti, hayali ihracat, kumar, fuhuş, çek-senet tahsili suçlar ve bunların sonucu elde edilen kazanç kriminal sektörün kapsamındadır.

Gerek uluslararası gerekse ulusal boyutta olsun kriminal faaliyetlerin en temel iki özelliği; bunların organize olması ve şiddete içermeleridir. Bu nedenle kriminal sektör denilince akla mafya gelmektedir¹⁶⁴. Dolayısıyla bu sektör faaliyetlerine Mafya Ekonomisi¹⁶⁵ de denilmektedir. Bu sektörlerde risk durumu yüksek olduğu için karşılığında elde edilen kazanç da yüksektir. Arz kısıtlıdır, çünkü bu sektörlerde piyasaya arz edilen mal ve hizmetler yasalar tarafından kısıtlanmaktadır ve fiyatları da genel olarak yüksek gerçekleşmektedir¹⁶⁶. Kar marjının yüksekliği de doğal olarak bu sektörü, suça meyilli pek çok insan için cazip hale getirmektedir.

Ekonomik hayatın işleyişinin temelinde; öncelikle faaliyetin gerçekleştirilmesi, ardından da belgelendirilmesi yatar. Belgelendirme; yapılan faaliyet üzerinde hak iddia edenlerin ya da hak sahiplerinin artması sonucu kazancın, faaliyete katılanlara paylaştırılması için gerekmiştir. Dolayısıyla yapılan faaliyetin belgelendirilmemesi paydaşların (devlet, ortaklar, vb.) haklarının gaspı anlamına gelmektedir. Bu durumda

161 Suç Ekonomisinin Türkiye Bilançosu, İSMMMO, 2011/15, s. 3.

162 Güner, 2003, s. 31.

163 Özsoylu, 1998, s. 13.

164 Mavral, 2003, s. 245.

165 Altuğ, 1999, s. 3.

166 Özsoylu, 1998, s. 13.

48 kayıt dışı ekonomi ile yeraltı ekonomisinin ortak özelliği olan her ikisinin de belgeye bağlanmaması durumu ortaya çıkmaktadır¹⁶⁷.

Kayıt dışı ekonomi başlıca dört sektöre ayrılmaktadır.

 Hane halkı sektörü

 Belge kayıt düzeni olmayan sektör

 Düzenlemelere uymayan sektör

 Suç sektörü¹⁶⁸.

Kayıt dışı ekonominin ilk sektörü olarak adlandırılacak olan hane halkı sektöründe üretim ve bu üretilenlerin kullanımı daha çok hane halkının kendi tüketimi içindir. Hane halkının ürettikleri başka kişilere satmadıkları için hem bu ürünlerin piyasa fiyatı oluşmaz, hem de bu tür üretimler ülke geliri içerisinde değerlendirilmez, çünkü bu ürünlerin satışı ve parasal değeri yoktur¹⁶⁹. Hane halkı sektöründe en çok görülen faaliyetler arasında, gelir karşılığı ev temizliği yapılması, özel ders verilmesi, evde büro işi yapılması¹⁷⁰ veya tarımsal üretimde geçimlik ve tohumluk olarak ayrılan ve piyasa işlemlerine tabi tutulmayan ürünler¹⁷¹ hane halkı sektörü kapsamında kayıt dışı olarak yapılan ekonomik faaliyetlerdir.

Belge ve kayıt düzeni olmayan sektöre örnek olarak, genellikle gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkelerde görülen kaçak çalışmak, vergi ödemeksizin kira ve gayrı menkul geliri elde edilmesi¹⁷² işportacılar, küçük ölçekli işletmeler vesaire verilebilir¹⁷³. Genellikle aile işletmesi olan küçük işletmelerde mal üretimi, çalıştırılan işçiler aracılığıyla yapılmakta aynı zamanda bu mallar ara mal veya nihai mal olarak tüketilmek üzere başkalarının kullanımına sunulmaktadır¹⁷⁴. Belge ve kayıt düzeni olmayan sektör, hane halkı sektörü ile bu noktada ayrılmaktadır.

Düzenlemelere uymayan sektör; belli bir yasa dışılık, yapılan bazı işlemlerin kayıtlara geçirilmeden yapılması ya da eksik bir şekilde kayıt altına alınması

167 Altuğ, 1999, s. 4.

168 Akar, 1997, s. 8.

169 A.g.e. s. 8.

170 Özsoylu, Ahmet Fazıl, Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi, Bağlam Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, 1996, s.14.

171 Yetim, 2000, s. 138.

172 Özsoylu, 1996, s. 14.

173 Yetim, 2000, s. 139.

174 Akar, 1997, s. 9.

49 durumlarını kapsar¹⁷⁵. Vergi kaçırılması ve sosyal güvenlik primlerinin eksik yatırılması gibi durumlar, eksik hesaplamalara yol açacağı için ülkedeki toplam hasıla miktarının tam olarak ortaya çıkarılamamasına sebep olur¹⁷⁶. Suç sektöründen farkı;

Düzenlemelere uymayan sektör faaliyetleri sonucu ortaya çıkan mal ve hizmetler ve bunların üretimlerinin yasal olmasıdır.

Suç sektöründe ise ekonomik faaliyetin hemen tüm aşamalarının yani üretim, dağıtım ve tüketimin kanun dışı olmasıdır. Suç sektöründe dikkat edilmesi gereken nokta, bu faaliyetin kanunlarca belirlenen şekillerde yapılmaması değil, bizatihi faaliyetin kendisinin yasa dışı veya yasaklı olmasıdır¹⁷⁷. Bu sektörde yapılan bütün işlemler kanunlarca yasaklanmasına rağmen yapılmaktadır. Suç sektörü ile kayıt dışı ekonomi arasındaki farka bakıldığında kayıt dışı ekonomide yapılan üretim faaliyeti yasalara uygun olabilirken buna mukabil yapılan ekonomik faaliyet kayıt altına alınmamış durumdadır. Suç sektöründe ise yapılan faaliyet yasalara uygun değildir ve uygun olmayan ekonomik faaliyet zaten kayıt altına alınmamıştır¹⁷⁸. Hayali ihracat, uyuşturucu madde ticareti, yetkisiz para toplamak, hırsızlık, silah ve nükleer madde ticareti, çek ve senet tahsilâtı, sahte vize ve pasaport ticareti, rüşvet, zimmet, banka batırma, insan ve organ kaçakçılığı, ihaleye fesat karıştırma, naylon fatura kesme ve yolsuzluk bu sektörün yasa dışı olan ekonomik faaliyetlerine örnek olarak verilebilir.

Tablo 1.8: Kayıt Dışı Ekonomiyi Oluşturan Sektörler

Sektör Ticaret Üretim Dağıtım

Hane Halkı Sektörü Yok Yasal Yasal

Belge ve Kayıt Düzeni

Olmayan Sektör Var Yasal Yasal

Düzenlemelere

Uymayan Sektör Var Yasal Yasadışı

Suç Sektörü Var Yasadışı Yasadışı

Kaynak: Akar, Yıldırım, Kara Paranın Aklanması, (1. Baskı) Sermaye Piyasası Kurulu, Yayın no:90, Ankara,1997,s.10

175 Akar,1997, s. 9.

176 Yetim, 2000. s. 140.

177 A.g.e., s. 140.

178 Gelir İdaresi Başkanlığı, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2008-2010), Ankara, 2009, s.3.

50 Şekil 1.3: Kayıt Dışı Ekonomi ve Kara Paranın Toplam Ekonomi İçindeki Yeri

Kaynak: Çelik, Kuntay, vd. Kara para aklama, Tanımı, Aşamaları, Yöntemleri ve İlgili Uluslararası Çalışmalar, (2. Baskı) Masak Yayınları, Ankara, 2000, s.12.