Sosyal Bilgiler dersinin öncelikli amacı vatandaş yetiştirmedir. Bu amaç doğrultusunda, değerler eğitimine önem verilmelidir. İyi vatandaşlar yetiştirmek için öncelikle milli değerlerini benimseyen, evrensel değerleri (barış, insan hakları, demokrasi gibi) destekleyen vatandaşların yetiştirilmesi gerekir. Sosyal Bilgiler dersi değerler eğitimi bakımından önemlidir. Kan’ın makalesinde ayrıca bahsettiği üzere, Naylor ve Diem’e göre öğrenciler, kendilerini yönlendirici olan kültür ve kurumları destekleyen değerleri anlama ihtiyacı duyarlar. Ayrıca, değer çatışmaları ile başa çıkma, değerlerle ilgili verdikleri kararları tanıma ve kendilerinden farklı olanların değerlerine
karşı hoşgörülü ve saygılı olma ihtiyacı duyarlar. Bu nedenle değerler eğitimi, Sosyal Bilgiler dersinin önemli bir parçasıdır. Parker’a göre, çocuklar toplumda benimsenen değerler doğrultusunda yetiştirileceklerse, eylem veya davranışlarına bunlar yansıtılmalıdır. Düzenli bir toplumsal yaşantısı için, bu değerlerin içselleştirilmesi gerekir. Sosyal Bilgiler dersi, kişisel değerlerden daha fazla genel değerleri oluşturma konusunda etkilidir (Kan, 2010: 142).
Smith ve Montgomery’in uzun yıllar süren çalışmalarında değerler eğitimini, İngiltere ve özellikle de Kuzey İrlanda’da uygulanmakta olan resmi, gayrı-resmi ve gizli programları esas alarak şekillendirdiğini anlatan Keskin, resmi program bölümünde, Sosyal Bilgiler öğretiminde ve özellikle de vatandaşlık eğitiminde değerler eğitiminin diğer derslere göre daha önemli olduğu sonucuna vardıklarını belirtmiştir (Keskin, 2008: 40).
Günümüzde dünyanın birçok ülkesinde okutulan Sosyal Bilgiler dersleri öğrencilere birçok değerin kazandırılacağı en uygun derstir. Bu nedenle başta Amerika, İngiltere ve Avustralya olmak üzere pek çok ülke Sosyal Bilgiler derslerinde değerler eğitimine önem vermekte, bu konuda çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Ülkemizde de tarihsel süreç içerisinde yayınlanmış olan Sosyal Bilgiler programlarında bu gerçeğin görülerek değerler eğitimine yer verildiği belirlenmiştir. Türkiye’de II. Meşrutiyetin ilanından günümüze kadar uygulanmış tüm Sosyal Bilgiler içerikli programlarda doğrudan ya da dolaylı, az ya da çok değerlere yer verilmiştir. Bu programlarda Sosyal Bilgilerin değerler boyutu ile ilgili yaklaşımlar çeşitli olsa da mutlaka bir şekilde yer bulmuştur (Keskin, 2008: 504). 2004 yılında yenilenen program öncesi süreçte de okullarımızda öğrencilere değer eğitimi yapılmaktaydı. Ancak bu eğitim örtük program içinde yapıldığından öğretmenler tarafından doğrudan dikkat çekilen bir alan olmamıştır. 2004 yılında ilköğretim ders programlarında yapılandırıcı yaklaşım esas alınarak hazırlanan programlarda, değerlerin kazanımlarla öğretilmesi ve öğrencilere kazandırılması hedeflenmiştir. Özellikle de Sosyal Bilgiler dersinde ünitelere göre tespit edilen değerler, öğrencilere doğrudan kazandırılması hedeflenen ana temalardan birisi olmuştur (Yiğittir ve Keleş, 2011: 144).
Türkiye’de uygulanmakta olan 2004 yılı Sosyal Bilgiler Programı’nda beceri, kavram ve değer başlıklarının yer alması önemlidir. Programa göre, Sosyal Bilgiler dersinde verilen değerler şu şekilde sıralanmıştır: aile birliğine önem verme, adil olma, bağımsızlık, barış, özgürlük, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük,
estetik, hoşgörü, misafirperverlik, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardımseverliktir.
4. SINIF
ÖĞRENME ALANI DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞER
BİREY VE TOPLUM Duygu ve düşüncelere saygı, Hoşgörü KÜLTÜR VE MİRAS Türk büyüklerine saygı, Aile birliğine önem
verme, Vatanseverlik İNSANLAR, YERLER VE
ÇEVRELER Doğa sevgisi
ÜRETİM, DAĞITIM VE
TÜKETİM Temizlik ve Sağlıklı olmaya önem verme BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM Bilimsellik
GRUPLAR, KURUMLAR VE
SOSYAL ÖRGÜTLER Yardımseverlik
GÜÇ, YÖNETİM VE TOPLUM Bağımsızlık KÜRESEL BAĞLANTILAR Misafirperverlik
Programda bu değerlerin ünitelere dağılımı da yapılmıştır:
Sosyal Bilgiler öğretim programında, kazandırılacak değerler ve bu değerlerin ünitelere göre dağılımı verildikten sonra bahsedilen değerlerin nasıl kazandırılacağına da, yani değer öğretiminde kullanılacak yaklaşımlar ve yöntemlere de yer verilmesi uygulayıcılar açısından faydalı olacaktır.
2004 yılında yayınlanan Sosyal Bilgiler Programı incelendiğinde, değerler eğitimi kavramına ilk defa doğrudan yer veren ve değerlerin çocuklara aktarımında kullanılacak yaklaşımlara ayrıntılı olarak yer veren tek program olduğu görülmektedir. Daha önceki tüm Sosyal Bilgiler dersi programlarında değerler eğitiminin varlığı ancak dolaylı olarak görülüyordu. 2004 Sosyal Bilgiler Programı ile değerler eğitimine karma yaklaşımın benimsendiği tespit edilmiştir. Bu yaklaşımının savunucularına göre değerler eğitiminde geleneksel ve küresel değerler birlikte yer almalıdır. Ama bu iki değerler kümesi arasında bir uyum ve birliktelik var olmalıdır. Mesela programda milliyetçilik (milli ve ulusal bilinç) değerinin yine önemli görüldüğü fakat milliyetçilik anlayışında bir değişimin olduğu gözlenmiştir. Ağırlıklı olarak yer verilen bir değer ise, barıştır. Son yıllarda tüm dünyada barış değeri ve eğitimine verilen önem artmaktadır (Keskin, 2010: 71-72).
5. SINIF
ÖĞRENME ALANI DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞER
BİREY VE TOPLUM Sorumluluk
KÜLTÜR VE MİRAS Estetik
İNSANLAR, YERLER VE
ÇEVRELER Doğal çevreye duyarlılık
ÜRETİM, TÜKETİM VE DAĞITIM Çalışkanlık
BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM Akademik dürüstlük GRUPLAR, KURUMLAR VE
SOSYAL ÖRGÜTLER Dayanışma
GÜÇ, YÖNETİM VE TOPLUM Adil Olma, Bayrağa ve İstiklâl Marşı’na saygı KÜRESEL BAĞLANTILAR Tarihsel mirasa duyarlılık
Sosyal Bilgiler Programı’nda kazandırılacak değerlere ve kazandırma yöntemlerine yer verildiği halde uygulama boyutunda çeşitli eksiklikler bulunmaktadır. Bu konuda Yiğittir ve Keleş’in 2011 yılında Ankara merkez ilçelerdeki 8 ilköğretim okulundaki 34 öğretmenden oluşan araştırma grubunun görüşlerini alarak yaptığı nitel araştırmanın sonuçlarını göz önünde bulundurursak şunları söyleyebiliriz: Programda değerlerden ve öğretim yaklaşımlarından söz edilmekte ancak değerlerin ders kitaplarındaki öğrenme alanlarına dağılımında çeşitli sorunlar gözlenmektedir. Araştırmanın yapıldığı 4. sınıf öğretmenlerinin yaklaşık %50’si ile 5.sınıf öğretmenlerin yaklaşık %90’nına göre ders kitaplarında değer eğitimine yeterince yer verilmediği; 4.sınıf öğretmenlerin yaklaşık%70’i ile 5.sınıf öğretmenlerinin %35’ine göre ünitelerde doğrudan verilmek üzere seçilen değerlerin olumlu ve doğru tespit edildiği; 4.sınıf öğretmenlerin yaklaşık %50’si ile 5.sınıf öğretmenlerinin %80’nine göre değer eğitimi sonrasında öğrencilerinde olumlu davranış değişiklikleri yaşandığı tespit edilmiştir.