Eğitim ve öğretim programlarının analizi, tarihsel perspektiften incelenmesi, politika, felsefi ve sosyolojik etkilerin araştırılması ve programların değerlendirilmesi parça parça da olsa ulusal ve uluslararası literatürde mevcut olup, bu tez çalışması ile günümüz literatürüne birçok yönden katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Bu tez çalışmasının çıkış noktasında, Barbera, Zanon ve Perez-Pla (1998) çalışması önemli bir yere sahiptir. “Yirminci yüzyıl İspanyasında biyoloji programları” isimli çalışmada, yüzyıllık süreç içinde biyoloji programları analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı yaklaşık yüzyıllık süreç içinde İspanya hükümetlerinin farklı rejimler altında uyguladıkları ulusal eğitim programlarında biyolojik konularının değişimini incelemektir. Çalışma, ortaöğretim düzeyinde yapılmıştır. Çalışmada dokuz Biyoloji öğretim programı analiz edilmiş ve analizler sırasında ortaöğretim için kullanılan ders kitapları da dikkate alınmıştır. Çalışma, İspanya’da ve bizde olduğu gibi toplumun duyarlı olduğu evrim konusunun öğretimi üzerine bir miktar yoğunluk kazanmıştır. Bu çalışma Politik, sosyal, dini faktörlerin Biyoloji öğretim programlarının konularının değişiminde etkili olduğunu ortaya çıkarmıştır. Aynı zamanda geçmiş program geliştirme şekillerinin bilinmesinin bugünkü biyoloji eğitimini anlamak açısından da önemli olduğu vurgulanmıştır. Bu tez çalışmasıBarbera, Zanon ve Perez-Pla (1998) ile gerek zaman aralığı ve gerekse eğitim politikalarının etkilerinin incelenmesi bakımından benzerlik göstermektedir. 1970’lere kadar benzer ekonomik (kısmen politik) atmosfere sahip Türkiye ve İspanya’da biyoloji öğretim programlarının
geçirdiği değişim ve süreçler karsılaştırma yapmak bakımından ilginç olanaklar sunmaktadır. Yapılan tez çalışmasında da neredeyse yüzyıllık bir süreç dikkate alınmış ve bu süreç içinde uygulamada olan altı biyoloji öğretim programı farklı politik süreçler ışığında analiz edilmiştir.
Yapılan bu tez çalışmasıyla benzerlik gösteren diğer bir çalışma ise Korkut’un (2005) yaptığı “1948-1991 yılları ilköğretim 5.sınıf matematik ders programlarının değerlendirilmesi” adlı çalışmadır. Bu çalışmada Korkut (2005), 1941-1991 yılları arasında uygulanan 5. Sınıf Matematik öğretim programlarını öğelerine dönük olarak incelemiştir. Korkut’un (2005) programların öğelerinin değerlendirilmesinde kullandığı sorular yapılan bu tez çalışmasında dikkate alınmıştır. Bizim çalışmamızla Korkut’un (2005) yaptığı çalışma arasındaki temel farklar şöyle sıralanabilir: (i) Korkut (2005)’ten farklı olarak, bu tez çalışmasında ortaöğretim baz alınmış ve biyoloji öğretim programları Korkut (2005)’e göre daha uzun bir zaman aralığında incelenmiştir; (ii) Korkut (2005)’in aksine bu tez çalışmasında programların gelişiminde ve değişiminde etkili olan politik ve felsefi unsurlar çalışmaya yansıtılmıştır.
Baruönü (1991)’de yaptığı “1923-1989 yılları arasında görev yapan hükümetlerin ortaöğretim politikaları ile ilgili gelişme ve değişmeler” adlı çalışmasında hükümetlerin hükümet programlarında, Milli Eğitim Şuraları’nda ve kalkınma planlarında belirtilen ortaöğretimle ilgili gelişmelere yer vermiştir. Sadece biyoloji öğretim programlarına odaklanması açısından bu tez çalışması Baruönü (1991)’ e göre daha kısıtlı görünüyor olmasına rağmen, programların analiz ve değerlendirmesinde Baruonu (1991)’de bahsi geçen ortaöğretim politikalarının gelişim ve değişimleri ışık tutmuştur. Bu anlamda da bizim çalışmamız Baruönü (1991) çalışmasını kapsayan bir özellik arz etmektedir.
Yapılan bu tez çalışması ile benzerlik gösteren diğer bir çalışma ise Kalaycı (1986) tarafından hazırlanan “Cumhuriyet dönemi ilköğretim politikaları” konulu araştırmadır. Bu araştırmada 1923-1980 yılları arasında görev yapan hükümetlerin programlarında ilköğretime ilişkin “eğitim programı, öğretmen yetiştirme, öğrenci, bütçe, okullaşma oranları, okur-yazarlık oranları ve eğitim ortamı” konusunda izledikleri politika ve uygulamaların nicel yönden değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Çelenk, Tertemiz ve Kalaycı’nın (2000) hazırladığı “İlköğretim programları ve gelişmeler” adlı kitapta Cumhuriyet dönemi ilkokul programları incelenmiş ve bir önceki programla karşılaştırılırken çağcıl program geliştirme anlayışı benimsenmiş ve
tüm programlar amaçlar, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme öğeleri açısından ele alınmıştır. Bu kitap yapılan bu tez çalışmasının yöntemini destekleyen bir çalışmadır.
Bir diğer önemli çalışma Sümer ve Soran’ın “Ortaöğretimde biyoloji programlarının değerlendirilmesi” adlı 1991’deki çalışmasıdır. Bu çalışmada, ders kitaplarının genel özellikleri ile yazımında ve seçiminde kullanılacak genel ölçütler araştırılmıştır. Ders kitaplarının seçiminde ve değerlendirilmesinde yardımcı olabilecek bir ölçek geliştirmişler ve bu ölçeği kullanılarak 1985 programına göre oluşturulan Lise I. biyoloji kitabının değerlendirilmesini yapmışlardır. Yani ders kitabı üzerinden 1985 programını değerlendirmişlerdir. Bu tez çalışmasında da 1985 programı öğeleri açısından değerlendirilirken ders kitabı konusu dikkate alınmıştır. Bu bağlamda bu tez çalışması daha geniş bir perspektif sunup Sümer ve Soran (1991)’e tamamlayıcı bir niteliktedir.
Yılmaz (1998), “Orta Öğretimde (Lise) Değişen Eğitim Sistemlerinin Biyoloji Dersine Etkileri” adlı çalışmasında; Türkiye’de süre gelen eğitim sistemi değişikliklerinin biyoloji dersine olan etkilerini araştırmıştır. 1970 yıllarında değişmeye ve geliştirilmeye başlanan programın 1980’li yıllarda bilimsel olmayan gelişim süreçleri ile nitelik kaybettiği, 1990 ve 1995 yılları arasında biyoloji dersinin ders saatinin azaltıldığı ve seçmeli hale getirilen biyolojinin neredeyse programdan çıkarılacak hale getirildiği belirtilmiştir. Kredili sistemin kaldırılarak Sınıf Geçme Sisteminin uygulamaya başlandığı 1996 ve sonrası yıllarda biyoloji dersi tekrar zorunlu hale getirilmiştir. Bütün bu değişimlerin programın tekrar gözden geçirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkardığı belirtilmiştir. Yılmaz (1998) öğretim programları içerisindeki biyoloji dersinin ders saati ve zorunlu-seçmeli olması açısından bir inceleme yaparken bu tez çalışmasında biyoloji öğretim programları biyoloji ders saatinin süreçsel değişimi yanında birçok önemli açıdan değerlendirilmiştir. Yine bu tez çalışmasının bir alt çalışması da, program adlarındaki ve uygulama saatlerindeki değişimin ele alınmasıdır.
Akçay (2001), “1998 Lise 2 Biyoloji Programının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi” adlı çalışmasında Lise 2. sınıf biyoloji dersi öğretim programı ile ilgili öğretmen görüşleri saptanmaya çalışılmıştır. Araştırma için anket geliştirilmiş ve bu anketle Ankara ilinde görev yapan biyoloji öğretmenlerinin program hakkında görüşleri alınmıştır. Öğretmenlerin cinsiyetleri, hizmet süreleri, mezun oldukları okullar, program hakkında seminerlere katılma durumları, mezun oldukları okullara göre programın amaç, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme boyutları
hakkındaki görüşleri tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda programın daha etkili hal alabilmesi için tavsiyelerde bulunulmuştur. Bu tez çalışmasında da 1998 biyoloji öğretim programının değerlendirmesi dönemin eğitim politikaları ve felsefeleri dikkate alınarak yapılmıştır. Bu anlamda 1998 programı incelenen altı programdan sadece bir tanesidir. Ayrıca bu tez çalışmasında 1998 programı diğer programlarla da çeşitli ölçütler yönünden karşılaştırılmıştır.
Akça (2007) “Demokrat parti iktidarından 1980 ihtilaline eğitim politikaları ve bu politikaların tarih ders kitaplarına yansıması” adlı çalışmasında bu yıllar arasında iktidarda bulunan hükümetlerin politikalarını incelemiştir. MEB tarafından 1950- 1980 yılları arasında yayınlanan Tebliğler dergilerini tarayarak, orta öğretimde tarih ders kitaplarına yönelik yönerge ve kararnameleri, bu alanda yapılan araştırmaları kullanarak, bu yıllar arasındaki politikanın orta öğretimde tarih derslerine yansımasını ortaya koymuştur. Bizim çalışmamızla Akça (2007)’nin çalışma konusu arasında büyük farklılıklar olmasına rağmen, Akça’nın yaptığı çalışma, bu tezde de yer alan iki dönemi kapsamaktadır. Bu anlamda bir benzerlik ve diğer alanlardaki (tarih gibi) eğitim politikalarının etkilerini görmek açısından bir tamamlayıcılık teşkil etmektedir. Ayrıca Akça’nın çalışması bu tezde yapılan çalışma ile yöntem açısından da benzerlik göstermektedir.
Bu tez çalışmasında dönemlerin felsefi görüş ve akımlarının biyoloji öğretim programlarına etkisi önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu anlamda, Gülbahar (2006) Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitim Sisteminin Felsefi Temelleri konulu araştırması önemli bir kaynaktır. Gülbahar (2006) Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitim Sisteminin uzun bir sürecin sonucu olarak ortaya çıkması nedeniyle, Türk eğitim tarihini; Tanzimat (1839)’a kadar, Tanzimat’tan Cumhuriyet (1920)’e kadar ve Cumhuriyet (1920- 1950)’ten sonra olmak üzere üç dönemde incelemiştir. Gülbahar (2006), bu dönemlere ait belirli eğitim anlayışlarının ve politikalarının irdelenmesinin, eğitim sisteminin bugünkü kaynakları ile mevcut eğitim ve öğretim sorunları arasındaki ilişkinin daha yakından görülmesini ve bu durumun bütünlük içinde değerlendirilmesini olanaklı kıldığını belirtmiştir.
Özetlenen araştırma sonuçlarının, “Lise biyoloji öğretim programlarının cumhuriyetten günümüze değişimini etkileyen unsurlar ve analizleri” konulu bu araştırmaya katkı getireceği düşünülmüştür.
1.2. Amaçlar ve Alt Amaçlar