Program değerlendirme araştırmaları, eğitim hizmetinin kalitesini arttırmayı amaçlamaktadır. Eğitim hizmetinin kalitesinin artırılması için, öncelikle programın uygulamadaki durumunun ne olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Program değerlendirme çalışması sonucunda da değerlendirilen programın elde edilen sonuçlara göre düzeltilmesi veya geliştirilmesine yönelik öneriler ortaya konulmalıdır (Selvi,1996:9-12).
Her eğitim basamağında olduğu gibi ilköğretim basamağında da program geliştirme sürecinin devam etmesi ve eğitim programlarının bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeleri izleyebilmesi için sürekli olarak değerlendirilmesi gereklidir. Cumhuriyetin ilanından bugüne kadar geçen zaman içinde ilköğretim ve ilkokul programları ile bu programlarda yer alan Sosyal Bilgiler programı incelendiğinde, programın toplumun ve öğrencilerin gereksinimlerine yanıt vermediği, programların temel eğitimin amaçlarına uygun olarak geliştirilmediği görülmektedir (Anıl, 1999:26).
Bireysel özgürlük ve iyi yaşam için bilginin ve eğitimin giderek artan bir önem kazanması, ileri düzeyde eğitim görmüş bireylerle yeterince eğitilmemiş bireyler arasında oluşan boşluk, düşünen ve aynı zamanda düşündüğünü uygulamaya koyabilen insana olan gereksinimin artması gibi gelişmeler diğer programların olduğu gibi Sosyal Bilgiler programının da geliştirilmesi gereksinimini gündeme getirmiştir (Alkan,1984b:3). Bu durumda Sosyal Bilgiler öğretim programının amaçlarına ulaşabilmesi ve kendinden beklenen işlevi daha iyi yerine getirebilmesi, eksik yönlerinin belirlenerek geliştirilmesi için programın incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir.
Son yıllarda Sosyal Bilgiler Programına ilişkin olarak bazı araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlar;
Kahveci (1986) tarafından, “Ortaokullarda Sosyal Bilgiler Ders Programlarının Değerlendirilmesi” adlı bir araştırma yapılmıştır.
Ortaokullardaki Sosyal Bilgiler Programını 300 öğretmenin görüşüne dayalı olarak değerlendiren Kahveci, programın amaç, içerik, öğretme-öğrenme süreçlerine ilişkin bulgular elde etmiştir. Bu araştırmada, programın amaçlarının Milli Eğitimin amaçlarını
kısmen gerçekleştirdiği, amaçların öğrencilerin psikolojik gelişimlerine kısmen uygun olduğu ortaya konulmuştur. Programda içeriğin dağılımının kesmen dengeli olduğu belirlenmiş, dersin öğretiminde en çok düz anlatım ve soru-cevap yönteminin kullanıldığı, öğretmenlerin yarısından çoğunun okullarda ders araç ve gereçlerini yetersiz buldukları sonucuna ulaşılmıştır.
Candan (1990) tarafından, ‘‘İlkokul Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler ve Fen Bilgisi Derslerinin Amaçlarının Gerçekleşme Düzeyi’’ adlı bir araştırma yapılmıştır.
Candan, ilkokul beşinci sınıf Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarının gerçekleşme düzeyini örneklem kapsamına aldığı 6 ilkokuldaki öğrencilere uyguladığı ankete göre belirlemiştir. Bu araştırma ile, Sosyal Bilgiler dersinde amaçların beşte üçüne ulaşıldığı ortaya konulmuştur.
NCSS (1993) tarafından, hazırlanan “Etkili Bir Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğrenimi Düşüncesi” adlı görüş bildirgesinde Sosyal Bilgiler öğretimi ve öğreniminin temel özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu görüş bildirgesi sonucunda, Sosyal Bilgiler öğretimi ve öğreniminin anlamlı, değer-yüklü, bütünleştirici, meydan okuyucu ve aktif olduğunda etkili olabileceğine dair ölçütler tespit edilmiştir.
Gümüş (1993) tarafından, “Ortaöğretim Kurumlarında Coğrafya Öğretimi” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ortaöğretim kurumlarında uygulamaya konulan coğrafya dersinin öğretiminin nasıl gerçekleştirildiği ortaya konmaya çalışılmış ve bu doğrultuda ortaöğretim kurumlarında uygulanan coğrafya öğretim programı incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda öğretim yöntemleriyle ilgili olarak; coğrafya öğretiminde kullanılması gereken öğretim tekniklerinin anlatım, soru-cevap, problem çözme, gösteri, gezi-gözlem ve deney tekniği olduğu,araç-gereç kullanımı konusunda ise televizyon,video ve bilgisayar gibi üstün teknoloji ürünü araçların da kullanılması gerektiği, diğer yandan ülkemizde çok fazla kullanılmayan uzay ve hava fotoğraflarının da coğrafya öğretim araçları arasında sayılması gerektiği tespit edilmiştir.
Aydıner (1995) tarafından, “İlköğretimde Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarına İlişkin Öğretmen ve Müfettiş Görüşleri” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, ilköğretim 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersi öğretim programının geliştirme ilke ve
tekniklerine uygunluğu, programa ilişkin görüşlerin ve uygulamada karşılaşılan güçlüklerin neler olduğu, programın yeniden düzenlenmesi ve geliştirilmesinde, öğretmen ve müfettiş görüşlerinin neler olduğu araştırılmaktadır.
Araştırma için, Ankara ili merkez ilçelerinde bulunan 100 sınıf öğretmeni ve Ankara ilinde görevli 30 ilköğretim müfettişi rastgele örneklem yoluyla tespit edilerek anket uygulanmış, program geliştirme ilke ve teknikleri ile ilgili literatür taranmış, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ilköğretim kurumları, 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersi programının, program geliştirme ilke ve tekniklerine uygun hazırlanmadığı tespit edilmiştir.
Jay (1995), yaptığı araştırmasında Missouri ortaokullarında uygulanan Sosyal Bilgiler programını var olan durum ve programın uygulanışı açısından incelemiştir. Araştırmaya yönelik bulgular seçilen 8 okuldaki Sosyal Bilgiler bölümü başkanlarına ve öğretmenlerine uygulanan anket aracılığıyla elde edilmiştir. Araştırma, programın tekrar gözden geçirilmesi ve program süreci dikkate alınarak uygulamaya geçirilmesi yönünde bulgular ortaya koymuştur.
Polat (1996) tarafından, “Ortaokul Milli Tarih Programının Değerlendirilmesi” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, ortaokullarda uygulanan Milli Tarih Programının amaç, içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme öğeleri açısından genel bir değerlendirmesinin yapılmasına çalışılmış ve eksiklerin neler oldukları araştırılmıştır. Araştırmanın sonucunda, ilköğretim okullarında uygulanan Milli Tarih Programının yararlı ve uygun olmadığı, ayrıca programın, amaçlarının, içeriğinin, öğrenme-öğretme süreçlerinin ve değerlendirme boyutlarının yeniden düzenlenmesi ve uygulamada sürekli geliştirilmesi gerektiği tespit edilmiştir.
Anıl (1999) tarafından, “İlköğretim Kurumlarında Uygulanan Sosyal Bilgiler Programının Değerlendirilmesi” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, ilköğretim kurumlarında uygulanan 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersi öğretim programının amaç, içerik, öğretme-öğrenme süreçleri ve değerlendirme öğeleri açısından genel durumu öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Araştırma için, Eskişehir il merkezinde bulunan 28 ilköğretim okulunun 4. ve 5. sınıflarında görev yapan 127 öğretmene anket uygulanmış, araştırma konusu ile ilgili literatür taranmış, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ilköğretim kurumları 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler Programının genelde ‘‘kısmen’’ yararlı ve uygun olduğu, amaçlar, içerik, öğretme-öğrenme süreçleri ve değerlendirme boyutları açısından ise yeterli ölçüde etkili olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Şahan (2000) tarafından, “Sosyal Bilgiler Dersinin Bilimsel Davranışları Kazandırma Yönünden Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, varolan durumun ortaya konularak, geleceğe yönelik öneriler geliştirmek üzere, öğretmen görüşlerine göre Sosyal Bilgiler ders içeriği ile yapılan etkinliklerin, bilimsel davranışları kazandırabilir özellikte olup olmadığı araştırılmaktadır.
Araştırma için, Balıkesir ili ve ilçelerinde görev yapan sınıf öğretmenlerinden %10’una rastgele örneklem yolu ile belirlenenlere ve Sosyal Bilgiler öğretmenlerine anket uygulanmıştır. Araştırmanın sonucunda, Sosyal Bilgiler dersinin bilimsel davranışları kazandırma yönünden yetersiz olduğu tespit edilmiştir.
Anıl (2000) tarafından, “Okul Deneyimi I Dersi Kapsamında Sosyal Bilgiler Dersini Gözleyen Öğretmen Adaylarının Görüşlerine Göre Sosyal Bilgiler Öğretiminin Değerlendirilmesi” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, Okul Deneyimi I Dersi Kapsamında ilköğretim okullarına giden ve altıncı ve yedinci sınıflarda Sosyal Bilgiler dersini gözleyen öğretmen adaylarının görüşlerine dayalı olarak Sosyal Bilgiler öğretiminin nasıl gerçekleştirildiği ortaya konmaya çalışılmıştır.
Anıl’ın öğretmen adayları ile yaptığı grup görüşmeleri ve bu adayların yazılı belge ve raporları sonucunda; gözlenen Sosyal Bilgiler öğretimine göre, öğretmenler tekrar, etkin katılım, dönüt-düzeltme, ipucu öğretim ilkelerini sürekli; pekiştireç ve güdüleme ilkelerini ise zaman zaman göz önünde bulundurmaktadır. Öğretmenler Sosyal Bilgiler dersinin öğretiminde soru-yanıt yöntemi ile birlikte düz anlatım yöntemine yer vermektedir. Sosyal Bilgiler öğretiminde yeterli araç-gereç kullanılmamakta ve öğretim sırasında değerlendirmeye yer verilmektedir, sonuçları ortaya çıkmıştır.
Aynacı (2001) tarafından, “Sosyal Bilgiler Programı Hakkında Uzman, Müfettiş ve Öğretmenlerin Görüşü” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, Sosyal Bilgiler programının öğretmen, müfettiş ve uzmanların görüşleri doğrultusunda genel bir değerlendirmesinin yapılmasına çalışılmış ve eksiklerin neler oldukları araştırılmıştır. Araştırma için, Kırşehir ili ve ilçelerindeki ilköğretim 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin hepsine, bu öğretmenleri denetleyen müfettişlere ve Türkiye’deki bu alanın uzmanlarına anketler uygulanmıştır.
Araştırmanın sonucunda, hedeflerin, Türkiye’nin toplumsal gerçeğine uygun olarak, birey ve konu alanı özellikleri dikkate alınarak, öğrencilere kazandırılacak davranışlar şeklinde yeniden yazılması gerektiği tespit edilmiştir.
Aktan (2003) tarafından, “İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi (6 ve 7) Ünitelerine ilişkin Branş Öğretmenleri ve Müfettiş Görüşleri” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada ilköğretim 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi öğretim programlarının içeriklerinde yer alan konuların yeterli olup olmadıkları, bazı konuların öğretim programından çıkarılması eklenmesi ya da ağırlıklarının arttırılması veya azaltılmasının gerekip gerekmediği konusunda Sosyal Bilgiler öğretmenleri ve ilköğretim müfettişlerinin görüşlerinin neler olduğu araştırılmaktadır.
Araştırma için, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı, Sakarya ili sınırları içerisinde bulunan ilköğretim okullarında görevli Sosyal Bilgiler öğretmenleri ve ilköğretim müfettişlerine anket uygulanmış, araştırma konusu ile ilgili literatür taranmış, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ilköğretim kurumları 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programındaki üniteler incelenmiştir.
Araştırmanın sonucunda, araştırmaya katılan Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin yarısından, ilköğretim müfettişlerinin de üçte ikisinden fazlası, 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler derslerinin, öğrencilerin lise öğrenimleri sırasında görecekleri tarih ve coğrafya derslerine temel oluşturabilmekten uzak olduğunu düşünmektedirler.
Ayar (2003), tarafından, “Sosyal Bilgiler Dersinde Öğretim Hizmetinin Niteliğini Belirleyen Öğelerin (İpucu, Öğrenci Katılımı, Pekiştireç, Dönüt-Düzeltme) Kullanımı” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada, İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı kapsamında ipucu, öğrenci katılımı, pekiştireç, dönüt-düzeltme gibi öğelerin,
öğretim hizmetinin niteliğini belirleyip belirlemediği ve öğretim hizmetinde ne derece etkili olduğu öğretmen ve öğrencilere anket uygulanarak, konu ile ilgili literatür taranarak ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ilköğretim Sosyal Bilgiler Programı incelenerek tespit edilmeye çalışılmıştır.
Acar (2003) tarafından, “Sosyal Bilgiler Dersi İçeriğinin Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri” adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada ilköğretim okullarının 6. ve 7. sınıflarında okutulmakta olan Sosyal Bilgiler dersinin içeriğinin öğretiminde karşılaşılan sorunlar, Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin görüşleri doğrultunda belirlenmeye ve bu sorunlara çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır.Araştırma için Eskişehir ili ve merkezinde bulunan 82 ilköğretim okulunun 6. ve 7. sınıflarda görev yapan 116 Sosyal Bilgiler öğretmenine anket uygulanmış, araştırma konusu ile ilgili literatür taranmış ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ilköğretim kurumları 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler Programı incelenmiştir.
Araştırmanın sonucunda, ilköğretim okullarının 6. ve 7. sınıflarında okutulmakta olan Sosyal Bilgiler dersinin içeriği öğretmenlerce genelde “kısmen” yararlı ve uygun bulunmuştur. Öğretmenlerden % 51,7’si içeriği “öğrencilerde bilgi ve becerilerin geliştirilmesini ön planda tutma” yönünden yeterli görmemişlerdir. Öğretmenler başarılı bir içerik öğretiminin öncelikle, görsel-işitsel araçlarla ve öğrenci merkezli bir öğretimle olabileceğini belirtmişlerdir.