ĠletiĢim bilimi, bir toplumun örgütlenme biçimi çerçevesinde, birkaç düzeye ayrılabilen oldukça geniĢ bir alanı kapsamaktadır. Mc.Quail bunu açıklarken piramit Ģeklindeki öngörüsünü ortaya atmıĢtır (Lazar, 2001: 12).
Toplumun tümünü içeren düzey
Örgütsel düzey Gruplar arası düzey KiĢiler arası düzey KiĢisel düzey
Şekil 2.3 Toplumsal İletişim Süreci
Her düzey kendini ve kendinin altındaki düzeyleri kapsamaktadır. Böylece piramidin en yüksek düzeyinde bulunan kitle iletiĢimi diğer bütün düzeyleri içine almaktadır. Alt düzeylerin tümünü kapsamaktadır (Lazar, 2001: 13).
Hayatımızın her anını kapsayan iletiĢim, nitelikleri bakımından birçok etkene bağlı olarak aĢağıdaki gibi sıralanabilir
(www.sanattasarım.iku.edu.tr/images/kitap1pdf. s:24).
a. Bir toplumsal iletişim sistemi olarak iletişimin türleri
(1). KiĢiler arası iletiĢim (2). Grup iletiĢimi (3). Örgüt iletiĢimi (4). Toplumsal iletiĢim
b. Grup ilişkilerinin yapısına göre iletişim türleri
(1). Biçimsel olmayan (doğal iletiĢim) (2). Biçimsel iletiĢim (resmi iletiĢim) (3). Yatay iletiĢim
(4). Dikey iletiĢim
c. Kullanılan kanallara ve araçlara göre iletişim türleri (1). Görsel iletiĢim
(2). ĠĢitsel iletiĢim
(3). Görsel-iĢitsel iletiĢim (4). Kitle iletiĢimi
(5). Doğal araçlarla iletiĢim (6). Yapay araçlarla iletiĢim
d. Kullanılan kodlara göre iletişim türleri
(1). Sözlü iletiĢim (2). Yazılı iletiĢim (3). Sözsüz iletiĢim
e. Zaman ve uzam boyutlarına göre iletişim türleri (1). Yüz yüze iletiĢim
(2). Uzaktan iletiĢim
2.1.7. Etkin İletişimi Engelleyen Faktörler
ĠletiĢim süreci uygulamada, çeĢitli nedenlere bağlı olarak arzulanan Ģekilde iĢlememektedir. ĠletiĢimi engelleyen ve iletiĢimin etkinliğini bozan bu faktörler, sürecin çeĢitli unsurlarını bozarak ve onları olumsuz biçimde etkileyerek iletiĢimin noksanlıklarına yol açmaktadır (ġimĢek ve diğerleri, 2008: 158,174).
Bir haberleĢme sürecinin etkin bir biçimde iĢlemesine engel olan birçok faktör vardır. Bunların bir kısmı fiziksel ve teknolojik niteliklidir. Bir kısmı ise sosyo- psikolojik özelliktedir (Eren, 2008: 353,374).
2.1.7.1. Fiziksel Faktörler
Yüz yüze yapılan iletiĢimde kanal, aradaki mesafe; telefon görüĢmelerinde ise telefon hattıdır. Birincisinde iletiĢimin yapıldığı ortamdaki gürültü söz konusudur. ĠletiĢimdeki değiĢiklik ya da sapmalar birer gürültü nedenidir. Ġkincisinde parazit varsa
verici alıcı arasında ileti alıĢ veriĢi tam sağlıklı olarak yapılamaz. Aynı Ģekilde radyo ve televizyonla yapılan iletiĢimde hava koĢullarının bozuk oluĢu ses ve gürültüyü olumsuz biçimde etkilemek suretiyle vericiden alıcılara gönderilen iletinin tam olarak alınmasını engelleyebilir (ġimĢek ve diğerleri, 2008: 165).
Elektronik iletiĢim hatlarındaki yetersizlik, hatların çok meĢgul olması, iyi düzenlenmemiĢ web sayfaları ve yanlıĢ kodlanan e-mail iletileri de etkin iletiĢimi etkileyen fiziksel faktörler olarak değerlendirilebilir
(ġimĢek ve diğerleri, 2008: 165,166).
2.1.7.2. Sosyo - Psikolojik Faktörler
a. Kişisel engeller: HaberleĢme sürecinin etkinliğini azaltan en önemli faktör
haberleĢmenin iki temel unsuru olan gönderici ve alıcının farklı kiĢilikte olmalarıdır. KiĢisel arzu ve istekleri, kültür düzeyleri, içinde bulundukları duygusal ortam, alıĢkanlıkları, zevkleri ve tutkuları birbirinden farklıdır. Bunun dıĢında, alıcının göndericiye olan güveni, inancı, tutumu da göndericiden gelecek mesajları farklı Ģekilde yorumlamasına yol açacaktır (Eren, 2008: 366).
b. Dil güçlüğü: Dil haberleĢme araçları içinde en önemli olanıdır. Ancak, bir dilin
içeriği kelimelerin bazen birden çok anlam taĢıdıklarını ve bu anlamların birbirleriyle hiç ilgisi olmayan hususlar olduğunu ifade edebiliriz. Özellikle yanlıĢ anlaĢılmasından kuĢku duyulan hususların basit Ģekilde ve herkesçe bilinen kelimelerle tanımlama yoluna gitmek önemli bir faktör olduğu gibi, kelimeler yanında hazırlanan Ģemalar, grafikler ve resimlerin sözlü ve yazılı mesaj iletimine büyük ölçüde yardımcı olduklarını ve yanlıĢ anlamları önlediklerini söyleyebiliriz (Eren, 2008: 366,367).
c. Dinleme yetersizliği: KarĢımızdaki kimse daha sözünü tamamlamadan hemen
kendi fikir ve delillerimizi ortaya koymaya çalıĢırız. Bu hem karĢımızdakinin mesajını eksik algılamamıza ve hem de duygularına daha az önem vermemize yol açar. Ġyice dinlemeden sık sık kesilen sözler, “fakat”, “evet ama” Ģeklindeki ifadeler hem haberleĢmeyi engeller ve hem de olumsuz bir duygusal ortam yaratır (Eren, 2008:367).
d. İfade açıklığının bulunmaması: Özellikle fazla ayrıntıya boğulan haberlerde
öze inilmez ve ana fikir kaybolur. Bezen de çok öz vereyim derken bazı açıklanması gereken hususlar gözden kaçırılabilir (Eren, 2008:368).
2.1.8. Eğitim Kurumlarında İletişim
Okul toplumun eğitimden istek ve beklentilerini karĢılamak üzere, eğitim sisteminin en alt birimini oluĢturan bir örgüttür. Uygulamaları gözlenir, değerlendirilir ve eleĢtirilir. Okul, iĢlevi gereği bir iletiĢim ve iliĢkiler yumağıdır. Okulun öğeleri olan yönetici, öğretme, öğrenci, veli ve okulda diğer görevliler sürekli bir etkileĢim ve iletiĢim içersindedirler. Bu öğeler okulda biçimsel (resmi) olduğu kadar biçimsel olmayan (gayri resmi) yollardan da iletiĢim içindedirler. Temelde okuldaki bütün çabaların toplumsal istek ve beklentilere uygun nitelikli ve baĢarılı insanlar yetiĢtirmek olduğu söylenebilir (Kaya, 2007: 157).
2.1.8.1. Öğretmen-Öğrenci İletişimi
Öğretmen sınıfta öğrencilerin baĢarısından en baĢta sorumlu olan kiĢidir.
Öğretmenin öğrencilerini oldukları gibi kabul etmesi, onlarla uygun Ģekilde iletiĢim kurması öğrencilerin öğrenmelerine ve yüksek baĢarı yakalamalarına katkıda bulunmaktadır (HoĢgörür, 2007: 151).
Öğretmenin öğrencilerini tanıyabilmesi ve öğrencileri tarafından fark edilir hale gelebilmesi ise ancak etkili iletiĢim becerilerine sahip olunmasıyla mümkündür
(Alkan, 1979: 75 ).
Eğitimde iletiĢim, hedeflenen davranıĢ değiĢikliğini yaratmak için gereksinilen iliĢki ağı olarak tanımlanacak olursa, iletiĢimde en önemli unsurun amaçların paylaĢılması olduğu söylenebilir (Aydın, 2004: 7,8).
Sınıf içinde en yoğun iletiĢim öğretmenle öğrenci arasında yaĢanmaktadır. ĠletiĢimdeki nitelik hem sınıf yönetimi hem de öğrenme bakımından olumlu sonuçlar doğurur. Öğretmenin sınıfta olumlu bir hava yaratması ve öğrenciler ile iyi bir iletiĢim sağlaması öğrencilerin derse etkin katılımına katkıda bulunur. Öğretmeni ile olumlu iletiĢim kurabilen, beklediği iletileri ve dönütleri (geri bildirim) alabilen öğrenciler olumlu davranıĢlarını arttırırlar (HoĢgörür, 2007: 167).
Öğretmen iletisini öğrenci istem ve düzeyini göz önünde bulundurarak göndermezse, sınıfta sağlıklı bir iletiĢim süreci oluĢturamayabilir (Celep, 2002: 132 ).
2.1.8.2. Öğretmen-Veli İletişimi.
Okul, bireyde istendik davranıĢ değiĢikliği meydana getirme sürecinde tek baĢına
yeterli olmamaktadır. Bu nedenle okul öğrencilerin aileleri ile iĢbirliği yapmak zorundadır (Celep, 2002: 39).
Öğretmen zaman zaman öğrencilerin velileri ile görüĢmeler yapmak, onlardan öğrenci hakkında bilgiler almak ve kendi edindiği bilgileri paylaĢmak durumundadır. Ayrıca, öğretmenin bu davranıĢı ile ailelerin okula ve eğitime karĢı olumlu tutumlar geliĢtirmeleri de sağlanabilir (HoĢgörür, 2007: 159).
Öğretmen velilerle iletiĢim kurarken dört temel teknikten yararlanabilir bu teknikler; 1. GörüĢme, 2. YazıĢma, 3. KarĢılıklı ziyaret, 4. Okul toplantılarıdır
(Aydın, 2004: 210).
2.1.8.3. Öğretmen-Yönetici İletişimi
Eğitim sistemde asıl üretim iĢlemi okullarda yapılmaktadır. Okul eğitim sisteminin stratejik ve vazgeçilmez bir öğesidir. Okulların bütün üst sistemleri okulların iĢlevini yerine getirmesinde yol gösterici ve destek rolünü üstlenmektedir
(Türk, 2002: 32).
Bir kurumun etkili bir Ģekilde uzun süre yaĢayabilmesi için, kurum içi iletiĢimini en iyi Ģekilde düzenlemesi gerekir (HoĢgörür, 2007: 165).
Yöneticinin okulun sorunlarını yakından tanıyabilmesi için öğretmenlerden gelecek iletilere açık olması da gerekmektedir. Öğretmenlerden gelecek iletiler açık olmalı, olumlu duygularla birlikte olmalı. Öğretmenlerden gelecek iletilere yöneticinin olumsuz duygularla yaklaĢması yönetici ile öğretmen arasındaki iletiĢimi zedeler. Hatta zaman zaman iletiĢimi ortadan bile kaldırabilir (HoĢgörür, 2007: 165,166).
2.2. Örgütsel İletişim