298 Sayılı Kanunda ilçe seçim kurulları yanında merkez ilçe seçim kurulları ve geçici seçim kurulları ve bunlara ek olarak 298 Sayılı Kanunun 10. maddesinin 1. fıkrasına 13.03.2008 tarihinde ve 5749 sayılı kanunla eklenen Ankara İl Seçim Kuruluna bağlı Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulundan söz edilmektedir.
a. İlçe Seçim Kurulu
298 Sayılı Kanunun 10. maddesine göre her ilçede bir ilçe seçim kurulu kurulur. Ancak 298 Sayılı Kanunun 10. maddesinin 2. ve 3. fıkralarına göre İl merkezlerinde ayrıca bir merkez ilçe seçim kurulu oluşturulması ve yine son nüfus sayımına göre nüfusu 200.000'i aşan ilçelerde mümkün olduğu nispette nüfus sayısında eşitlik gözetilerek birden fazla ilçe seçim kurulu oluşturulması gerekir. 298 Sayılı Kanunun 14. maddesinin 5. bendine göre YSK il ve ilçe seçim kurullarının teşekkülünü sağlamakla görevlidir. Yüksek Seçim kuruluna vermiştir. Kanunun10. 253 YSK, 1995/55, PARLAR-HATİPOĞLU,age., s. 350.
254
YSK, 2004/573, PARLAR-HATİPOĞLU age., s. 335.
255 YSK, 1975/120, YSKK( 1975), s. 59-61.
256 YSK, 2002/902, PARLAR-HATİPOĞLU, age., s .344-345. 257 YSK, 1994/402, PARLAR-HATİPOĞLU, age., s. 322.
maddesinin 2. ve 3. fıkralarında geçen ‘teşkil olunur’ ve ‘teşkil edilir’ ifadeleri Yüksek Seçim Kuruluna takdir yetkisi bırakmayan emredici nitelikteki hükümlerdir258.
İlçe seçim kurulu, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur ve iki yıl süre ile görev yapar (298, m.18/1) . İlçe de ki en kıdemli hakim ilçe seçim kurulunun başkanı olur.259.
298 Sayılı Kanunun 19. maddesine göre, 4 asıl ve 4 yedek üye siyasi partilerden belirlenir. Bu belirlme şöyle yapılır: İlçe seçim kurulu başkanı, bu kurulun yeniden kurulması için 18 maddede öngörülen 2 yıllık sürenin başında, ilçede teşkilatı bulunan ve son milletvekili genel seçiminde o ilçede en çok oy almış olan dört siyasi partiye birer asıl ve birer yedek üye adını iki gün içinde bildirmelerini tebliğ eder. Bu işlemle belirlenen veya süresi içinde ad bildiren siyasi parti sayısı dörtten az olduğu takdirde, eksik kalan üyelikler, aynı şartları taşıyan diğer siyasi partilerden, o ilçede aldıkları oyların büyüklük sırasına göre, aynı usulle tamamlanır. Oylarda eşitlik halinde ad çekilir. Buna rağmen dört asıl ve dört yedek üyenin tümü belirlenemediği takdirde, 298 Sayılı Yasanın 14 üncü maddenin dördüncü bendi gereğince Yüksek Seçim Kurulunun ilan ettiği siyasi partilerden o ilçede teşkilatı bulunanlar tespit edilerek bunlar arasında ad çekilir. Ad çekmedeki sıraya göre, adı çıkan, eksik üyelik sayısı kadar siyasi partinin, yukarıda yazılan usulle bildireceği kimseler ilçe seçim kurulu üyesi olur260.
YSK, ilçede teşkilat yeri saptanamayan, yani somut yerleşim yeri olmayan kendisi ile bu nedenle iletişim kurulamayan partiden ilçe seçim kuruluna üye alınamayacağı karara bağlamıştır261. Yine Kurul, ilçe seçim kurulu oluştuktan sonra,
258 YSK, 1996/29, YSKK(1995-1996-1997) s. 211-212.
259 YSK, 2005 değişikliğinden önce il seçim kurulu başkanından sonra gelen en yüksek dereceli
hakimin ilçe seçim kurulu başkanı olacağına karar vermekteydi. Örnek karar için bkz. YSK, 1992/72, YSKK(1991-1992) s. 194-195.
260 YSK, bir siyasi partinin ilçe başkanlığınca ilçe seçim kurulunda görevli partililerden birinin
değiştirilmesi isteğine, kurul üyelerinin partiye üyelikleri devam ettiği sürece ilçe seçim kurulundaki görevine devam edeceğine, bu durumun kurulun devamlılığı ilkesi ilgili olduğunu gerekçe göstererek kabul etmemiştir. YSK, 1997/145, PARLAR- HATİPOĞLU , age., s. 198.
teşkilatı kurulan siyasi partiden seçim kuruluna üye alınmasının mümkün olmadığını belirtmiştir262.
İlçe Seçim Kurulunun oluşması için gerekli iki asıl ve yedek üyelikle yukarıda ifade edilen usule göre tamamlanamamış üyelikler ise, ilçe merkezinde görev yapan ve toplam memuriyet süresi on yıldan fazla olan, yasama meclisleri veya yerel idare seçimlerinden birine siyasi parti adayı veya aday adayı olarak katılmamış ve evvelce hiç bir siyasi partiye kaydolmamış Devlet memurlarını gösteren, o ilçedeki görev süreleri esas alınarak düzenlenecek listenin ilk sekiz sırasında yer alanlar arasından ilçe seçim kurulunca yapılacak ad çekme ile belli edilir. Ad çekme sırasında, adları önce çıkanlar asıl, sonrakiler ise yedek üye olur. Ancak, aynı bakanlığa mensup memurlardan birden fazla asıl üye olamaz; ancak zorunlu durumlar kanunen saklı tutulmuştur (298, m.19/2).
b. Merkez İlçe Seçim Kurulu
Her ilde birden fazla ilçe bulunur. İl merkezinin bulunduğu yerdeki ilçeye merkez ilçe ismi verilir.
298 sayılı kanunun 10. maddesinin 2. fıkrası , “İl merkezlerinde, ayrıca bir merkez ilçe seçim kurulu teşkil olunur” hükmüyle il merkezlerinde merkez ilçe seçim kurulunun kurulması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca 298 Sayılı Yasanın 18. maddesinin 2. fıkrasında da il merkezlerinde kurulacak merkez ilçe seçim kurullarına, il seçim kurullarına başkanlık edecek hâkimden sonra gelen en kıdemli hâkimin başkanlık edeceği, belirtilmiştir.
c. Geçici İlçe Seçim Kurulu
298 Sayılı Kanunun 18. maddesinin 3. fıkrasına göre, “Seçmen sayısı 25 000`i aşan ilçelerde seçim evrakının dağıtım ve toplanması sandık kurul başkanları ve en az bir üyenin eğitimi ile sandık kurullarından sonuçların alınması ve birleştirilerek
bağlı olduğu ilçe seçim kuruluna teslim görevini niyabeten yerine getirmek amacıyla geçici ilçe seçim kurulları oluşturulabilir. Bu kurullar bir başkanla altı üyeden oluşur. İl ve ilçe seçim kurullarında görev almış hâkimlerden sonra gelen en kıdemli hâkimler bu kurullara başkanlık eder. Kurulun iki üyesi kurul başkanınca kamu görevlileri arasından belirlenir. Dört üye ise dört yedeği ile birlikte 19 uncu Madde esaslarına göre siyasî partilerden alınır. Bu kurulların çalışma usûl ve esasları, kurulacağı ilçeler ile sayısı ve görev süresi Yüksek Seçim Kurulu tarafından kararlaştırılır”.
YSK ihtiyaç halinde geçici ilçe seçim kurullarının kurulması gerektiğini vurgulamıştır263. YSK bu kapsamda, 3 Kasım 2002 seçimlerinde gümrük kapılarında mevcut ilçe seçim kurulları dışında ayrıca gümrük kapıları ilçe seçim kurulları oluşturulmasını kabul etmiştir. Kurul gümrük kapıları ilçe seçim kurullarının 298 sayılı kanunu 18 ve 19. maddelerine göre, il ve ilçe seçim kurulu oluşumlarının dışında kalan en yüksek dereceli hakimın başkanlığında dört üyeden oluşturulması, bunlardan iki üyenin devlet memurlarından, geri kalan iki üyenin ise 298 Sayılı Kanunun 94/II-d hükmünün verdiği yetkiye dayanılarak belirlenmesi, ayrıca gümrük kapıları ilçe seçim kuruluna bağlı yeteri kadar sandık kurulu oluşturulmasını kararlaştırmıştır 264.
d. Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu
298 Sayılı Kanununda 5749 Sayılı Kanunla değişiklik yapılmadan önce yurt dışında yaşayan vatandaşlarımız sadece gümrüklerde oy kullanmaktaydı.Ancak 5749 Sayılı Kanunla birlikte yurt dışında yaşayan vatandaşlarımız için, elektronik ortamda, sandıkta, mektupla, gümrük kapılarında oy verme yöntemleri kabul edilmiştir. Bunlardan mektupla oy yöntemi daha sonra Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilmiştir. Bu konulara ‘Oy Verme’ başlıklı birinci bölümde ayrıntılı olarak değinmiştik.
263 YSK, 2002/748, www.ysk.gov.tr /genelge/2002-16htm.(E.T: 13.12. 2009)
Yapılan bu kapsamlı yasal değişiklik kapsamında 5749 Sayılı kanunla 298 Sayılı kanunun 10. maddesinin 1. fıkrasına 2. cümle eklenmiştir. Buna göre, “Yurt dışında bulunan vatandaşların oy kullanmalarıyla ilgili seçim işlerini yönetmek üzere Ankara İl Seçim Kuruluna bağlı Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu oluşturulur. İhtiyaç duyulması halinde birden fazla yurt dışı ilçe seçim kurulu teşkil edilebilir”.
Maddeye göre Yurt Dışı ilçe Seçim Kurulu Ankara İl Seçim Kuruluna bağlı olacağı ifade edilerek, ilk defa seçim kanunlarında bir ilçe seçim kurulunun hangi il seçim kuruluna bağlı olduğu belirtilmiş olmaktadır.
e. İlçe Seçim Kurullarının ve Başkanlarının Görev ve Yetkileri
İlçe Seçim Kurulunun görev ve yetkileri 298 sayılı yasanın 20. maddesinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda şimdi ilçe seçim kurulunun görev ve yetkilerini inceleyelim.
aa. Yargısal Görevleri
1) Sandık kurullarının teşekküllerine, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceliyerek karara bağlamak (298, m. 20/4),
2) Muhtarlık bölgesi askı listelerine, ilçe seçim kurulu başkanlarına şikayet ve itirazda bulunabilirler.Verilen kararlar kesindir (298, m.122/1-2).
bb. İdari Görevleri
1) İlçe çevresinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri almak ve seçim işlerini denetlemek (298,m. 20/1),
2) Sandık kurullarını kurmak (298, m. 20/2),
3) İlçedeki sandık kurullarına, oy sandıklarını ve bu kanunda yazılı diğer seçim araç ve gereçlerini göndermek (298, m.20/3),
4) İlçe çevresindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleştirerek, ilçe seçim tutanağını düzenlemek ve bu tutanağı seçim işlerine ait diğer evrak ile birlikte il seçim kuruluna derhal teslim etmek (298,20/6).
cc. Diğer Görev ve Yetkileri
İlçe seçim kurulunun kanun yol gösterici görevi olduğunu da belirtmiştir. Bu kapsamda ilçe seçim kurulunun, sandık kurulları başkanlıklarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak soruları derhal cevaplandırmak yol gösterici bir görevidir (298, m.20/5),
Ayrıca ilçe seçim kurulu, kanunla, Yüksek Seçim Kurulu Kararları ve Genelgeleri ile kendisine verilen görevleri yapmakla da görevlidir. Bu görevler kimi zaman yargısal kimi zaman idare görev olabilirler. Örneğin, 298 sayılı kanunun propağanda aşamasında esas yetkili organ olarak ilçe seçim kurulunu görmekte ve önemli görev ve yetkiler vermektedir.
dd. Diğer Kanunların İlçe Seçim Kuruluna Verdiği Görevler
Bazı Kanunlar ilçe seçim kuruluna özel görevler vermiştir. Bu kapsamda en dikkat çekici düzenlemeler, Kamu Kurumu Niteliğinde ki Meslek Kuruluşlarının organ seçimlerinde, seçimlerin gözetim ve denetim yetkisinin ilçe seçim kurullarına verilmesine yönelik olmuştur.
Siyasi partilerin genel merkez, il ve ilçe organları seçimleri ile il kongresi ve büyük kongre delegelerinin seçimleri, yargı gözetimi altında gizli oy ve açık tasnif esasına göre yapılır. Bu konuyu düzenleyen 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunun 21. maddesine göre, seçimler ilçe seçim kurulu başkanının gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu seçimlerle ilgili itirazlar ilçe seçim kurulu başkanı tarafından kesin olarak karara bağlanır. Bu nedenle verilen kararlara karşı bir üst kurula inceleme yetkisi ve görevi de verilmemiştir265.
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunun 63. maddesine göre, milletvekili ara ve genel seçimlerinde meşru bir mazeret olmaksızın oy kullanmayanlara ilçe seçim kurulu başkanı tarafından para cezası verileceği vekararların kesin olduğu, hükme bağlanmıştır.
Yine aynı şekilde 2972 Sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun 28.12.1993 tarih ve 3959 sayılı Kanun ile değiştirilen 1. ek madde ile de, seçmen kütüğüne kaydı ve sandık listesinde oy kullanma yeterliliği bulunduğu halde, mahalli idareler genel ve ara seçimlerine meşru mazeretleri olmaksızın katılmayanlar ilçe seçim kurulu başkanı tarafından cezalandırılacakları ve bu kararın kesin olduğu hükme bağlanmıştır.
05.05.1983 tarihli 2821 sayılı Sendikalar Kanunun 14. maddesinin göre, genel kurullarda zorunlu organlara delege veya üye seçimleri yargı gözetimi altında serbest, eşit, gizli oy, açık sayım ve döküm esasına göre yapılır. Seçim yapılacak genel kurul toplantılarından en az Onbeş gün önce genel kurula katılacak üye veya delegeleri belirleyen listeler ile toplantının gündemi, yeri, günü, saati ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin hususları belirten bir yazı ile birlikte, iki nüsha olarak o yer seçim kurulu başkanı olan hakime(yani ilçe seçim kurulu başkanı) ve mahalli mülki amire tevdi edilir. O yerde birden fazla seçim kurulu varsa, görevli seçim kurulunu il seçim kurulu tespit eder, denilmektedir. Birden fazla ilçe seçim kurulu bulunan yerlerde görevli hakimi belirleme yetkisi il seçim kuruluna verildiği için YSK’nın kanuni herhangi bir görevi bu seçimlerde yoktur.