İkinci Ev Ziyareti: Annelerin “Kuruluk Süresi Kaydı Tutma Becerisi”nde Öğretim Sonu Düzeylerinin Belirlenmes

Araştırmada ikinci ev ziyareti, annelerin bir gün önce tuttukları kayıtların incelenmesi, gerekli dönüt ve düzeltmelerin verilmesi ve aralıklı 2 ayrı oturumda

annelerin kuruluk süresi kaydı tutma becerisindeki öğretim sonu düzeylerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. İkinci ev ziyaretinde, uygulayıcı annenin ilk gün kayıtlarını incelemiş, kayıtlarda gördüğü hataları ya da eksiklikleri ifade etmiş, dönüt ve düzeltmelere yer vermiştir. Ardından, gözlem saatleri geldiğinde, Kuruluk Süresi Kaydı Tutma Becerisi Ölçü Aracı, aralıklı olarak iki kez daha uygulanarak, annelerin beceride öğretim sonu düzeylerine ilişkin veri alınmıştır. Tüm annelerin, becerinin alt amaçlarını en az 2 oturumda bağımsız olarak gerçekleştirdiği belirlendikten sonra, kuruluk kaydını tutmaya devam etmeleri istenmiştir. Herhangi bir sorun yaşanırsa, telefonla haber verilerek, yardım istenebileceği açıklanmıştır.

Kuruluk kaydı tutma aşamasında, çocukların altı bağlanmaya devam edilmiştir. Annelere, bezi çıkarmamaları gerektiği yönünde açıklamada bulunulmuştur. Anneler, 5 gün boyunca kuruluk kaydı tutmuşlardır. Kayıtların bitmesini izleyen günde, üçüncü ev ziyareti gerçekleştirilmiştir.

3.5.1.3. Üçüncü Ev Ziyareti

3.5.1.3.1. Kuruluk Süresinin Hesaplanması

Kuruluk süresi kayıtlarının bitimini izleyen altıncı gün, ev ziyaretleri yapılmıştır. Annelerin yapmış olduğu kayıtlar alınmış, tek tek incelenmiştir. Kuruluk süresi hesaplanırken, önce günlük ortalama hesaplanması için çocuğun gün içinde kuru kaldığı toplam süre, kuru kaldığı aralık sayısına bölünmüştür. Daha sonra, her gün için bu şekilde hesaplanan kuruluk süreleri tekrar toplanmış ve toplam gün sayısına bölünmüştür. Buna göre H.’nın kuruluk süresi 40 dakika, C. ve D.’nin kuruluk süresi 1,5 saat olarak belirlenmiştir.

3.5.1.3.2. Gündüz Tuvalet Kontrolü Eğitimi İçin Her Bir Deneğe Yönelik Amaçların Belirlenmesi

Uygulayıcı, her bir deneğin başlama düzeyinde ortaya çıkan süreleri içerecek şekilde ilk öğretim amacını belirlemiştir. Gündüz tuvalet kontrolü eğitiminde uzun dönemli amaç, çocuğun gündüz 2 saat kuru kalabilmesine yönelik olduğundan, uygulayıcı çocuğun hesaplanan kuruluk süresinden başlayarak 2 saatlik süreye ulaşacak şekilde, deney süreci boyunca, çocuk için gündüz tuvalet kontrolü eğitimi öğretim amaçlarını belirlemiştir.

3.5.1.3.3. Gündüz Tuvalet Kontrolü Kazandırma Becerisi Çalışma Ortamı ve Araçlar

Araştırmacı anneye, zaman kaybetmemek ve daha rahat öğretim yapabilmesi için çocuğa lastikli pantolon ya da mevsime göre lastikli şort giydirmesini söylemiştir. H. ev içinde kış ve yaz sürekli çıplak ayak dolaşmakta ve de çorap giymemekte, ayrıca evin beton zeminleri üzerine uzanma davranışı sergilemektedir. Yaz döneminde olunması ve de evin çok sıcak olması nedeniyle, annesi şort giydirmeyi tercih etmiştir. H. ile evde sadece alaturka tuvalet olması ve de annesinin lazımlık kullanmak istememesi nedeniyle, alaturka tuvalette çalışılmıştır.

C.nın annesi de, şort giydirmeyi tercih etmiştir. C.’nın evinde, her iki tip tuvalet de bulunmaktadır. C.’nın klozeti rahat kullanacağı söylendiği için çocuk klozeti aparatı temin edilmiştir. Kuruluk süresi kaydı sırasında annesi, klozete oturtamadığını ifade etmiştir. Bu nedenle, anneye alaturka tuvalette çalışması söylenmiştir. C.’nın annesi, çalışmadan bir süre önce davranış yönetimi konusunda çocuğun devam ettiği eğitim kurumunda aile eğitimi almış olmakla birlikte, yapılan öznel gözlemlerde sıklıkla eleştiri tuzağına düştüğü gözlenmiştir. Anneye, davranış yönetimi konusunda açıklamalarda bulunulmuştur. Çalışmaya başladıktan sonraki günler, alaturka tuvalete götürmeye çalışmış, ancak C.’nın

reddetme davranışları devam etmiştir. Tuvaleti reddettiği için, C.’den 4 yaş büyük olan ablası işe koşulmuştur. C. çalışmanın ilerleyen günlerinde, ablasıyla birlikte klozeti kullanmaya başlamıştır. Çalışmanın sonuna kadar da klozette devam edilmiştir.

D.nin evinin serin olması nedeniyle, annesi lastikli uzun pijama giydirmeyi tercih etmiştir. D.’nin evinde de her iki türde tuvalet bulunmaktadır. Anneyle yapılan görüşme sonucu, D.’nin lazımlıkta daha rahat ve uzun süre oturduğu belirlenmiş ve çalışma boyunca lazımlık kullanılmıştır.

Araştırmacı, çocuğa giydirilecek giysi ve kullanılacak tuvalet tipini anneyle konuştuktan sonra, çocuk için etkili pekiştireç yiyecek ise yiyeceği küçük parçalara bölmesini ve bir tabağa koymasını istemiştir. Anneye, yiyecek pekiştirecini tuvaletten çıkınca vermesi gerektiğini söylemiştir.

3.5.1.3.4. Gündüz Tuvalet Kontrolü Kazandırma Becerisi Öğretim Ünitesi Öğretim Süreçlerinin Uygulanması

Araştırmacı, çocuğun kuruluk süresine dayalı olarak ilk öğretim amacını belirledikten sonra, “Gündüz Tuvalet Kontrolü Kazandırma Becerisi Öğretim Ünitesi”nin öğretim süreçlerinin uygulamasına geçmiştir. Öğretim süreçleri anlatım, model olma, davranışın prova edilmesi ve bağımsız uygulama aşamalarından oluşmaktadır. Araştırmacı anlatımda, anneye çocuğun kuruluk süresini söylemiş ve ilk öğretim amacını anneye ifade etmiştir. Çocuktan beklenen davranışın, belirlenen sürelerde tuvalete götürüldüğünde tuvaletini yapması, diğer zamanlarda da pantolonun kuru kalması olduğunu, bu nedenle de çocuğun uyanık kaldığı saatlerde altını bağlamaması gerektiğini söylemiştir.

Araştırmacı daha sonra Gündüz Tuvalet Kontrolü Kazandırma Becerisi Öğretim Ünitesi’nin öğretim süreçlerini sunmuştur. Uygulamanın aldığı sürenin

uzun olması ve ulaşım problemleri nedeniyle, o gün bağımsız uygulamaya kadar gelinmiş, sonraki gün yapılan ziyarette annenin herhangi bir ipucu olmadan uygulama yaptığı bağımsız uygulama aşamasına geçilmiştir.

Uygulamanın tüm basamaklarında, annenin doğru tepkileri “çok iyi … Hanım, işte budur, siz bu işi öğrendiniz, gayet güzel” gibi sözel ifadelerle pekiştirilmeye çalışılmış ve yaptığı basamak betimlenmiştir.

3.5.1.3.5. Dördüncü Ev Ziyareti

Araştırmacı, annenin önceki gün yaptığı uygulamalarda tuttuğu ilerleme formunu incelemiştir. Formda gördüğü hataları ya da eksiklikleri göstermiş, dönüt ve düzeltmelere yer vermiştir. Araştırmacı, önceki gün uygulayamadığı bağımsız uygulama basamağını uygulamıştır. Annenin çocukla çalışması izlenmiş, becerinin tüm basamaklarını herhangi ipucuna gereksinimi olmadan gerçekleştirmesi beklenmiş, bağımsız olarak gerçekleştiremediği basamak olduğunda, araştırmacı o basamakla ilgili yapması gerekeni, anneye hatırlatıcı soruyu sorarak yapmasını sağlamıştır. Araştırmacı daha sonra, çocuğun son çiş saatine göre tuvalete gitme zamanının gelmesini beklemiştir. Saat geldiğinde, Gündüz Tuvalet Kontrolü Kazandırma Becerisi Ölçü Aracı bir kez uygulanarak, annelerin beceride öğretim sonu düzeylerine ilişkin ilk veri alınabilmiştir. Araştırmacının, iki çocuğun kuruluk süresi ve dolayısıyla öğretim amacında ifade edilen süre uzun olduğundan, bir dahaki çiş saatine kadar beklemesi mümkün olmamıştır. Bu nedenle, ölçü aracının diğer iki uygulaması, izleyen günlerdeki ziyaretlerde yapılabilmiştir. Tüm annelerin, becerinin alt amaçlarını en az iki oturumda bağımsız olarak gerçekleştirdiği belirlendikten sonra, çocuklarına tuvalet kontrolünü kazandırmaya ilişkin eğitime devam etmeleri istenmiştir. Ziyaret günlerinin dışında, her akşam düzenli olarak anneler aranmış ve o günkü uygulamalara ilişkin veriler alınmıştır.

Dördüncü ziyarette, annelerin bir gün önce tuttuğu kayıtta yer alan işaretlemelerine bakarak, tuvalette gerçekleşen boşaltım sayısı / toplam tuvalete götürme sayısı x 100 formülüyle çocuğun tuvalette gerçekleşen boşaltım yüzdesini hesaplamıştır. Eğer % 80 ve üzeri ölçütte tuvalette boşaltım gerçekleştiyse, anneye çok iyi çalıştığını ve bu amaç üzerinde 3 gün daha devam etmesi söylenmiştir. Bu 3 gün süresince, anneyle her gün telefon görüşmeleri yapılarak bilgi alınmıştır.

3.5.1.3.6. İzleyen Günlerde Yapılan Telefon Görüşmeleri ve Ev Ziyaretleri

İzleyen günlerde, annenin her gün telefonla aranması ile çocuktaki ilerlemeler hakkında bilgi alınmıştır. Çocuk bir sonraki öğretim amacının öğretimine geçilmesi için gerekli ölçütü karşıladığında, tekrar ev ziyareti yapılmış ve bir sonraki öğretim amacı belirlenmiştir. Gereksinime göre haftada bir-iki kez yapılan ev ziyaretlerinde, annenin ilerleme formu kayıtları incelenmiş, çocuktaki ilerlemeler için anneler ödüllendirilmiş ve varsa soruları cevaplanmıştır.

3.5.2. Eve Dayalı Gündüz Tuvalet Kontrolü Aile Eğitimi Programı Sosyal