Eve Dayalı Aile Eğitimi Programlarının Geliştirilmes

Ebeveynlere eve dayalı aile eğitimi düzenleneceği zaman, aile eğitimcisinin öncelikle aile eğitim oturumlarını hazırlaması gerekmektedir. Aile eğitim oturumları hazırlanırken, aile eğitiminin hangi amaçla yapıldığı önem kazanmaktadır. Eğer aile eğitimcisi ebeveynlerin çocuğuna kavram ya da beceri öğretimi için gerekli öğretme becerilerini kazanmasını hedefliyorsa, buna yönelik aile eğitim oturumlarını şu şekilde planlamalıdır (Varol 2005b):

1. Yetersizlikten etkilenmiş çocuğun kavram ya da beceride yapabildiklerini belirleme. Aile eğitimcisi, öncelikle yetersizlikten etkilenmiş

çocuğun kazandırılacak kavram ya da beceriyle ilgili yapabildiklerini ebeveynlerin varlığında belirler. Daha sonra çocuğun yapabildiklerine dayalı olarak gereksinimleri belirlenir. Ebeveynin öncelikleri de dikkate alınarak, bu gereksinimler sıraya sokulur ve çocukta gerçekleştirilecek amaçlar saptanır.

2. Belirlenen amaçları gerçekleştirmeye uygun öğretim materyallerinin belirlenmesi ve amaçların gerçekleştirilme süreci: Aile eğitimcisi, çocuk için

belirlenen amaçların gerçekleştirilmesi için gerekli materyalleri, ailenin maddi gücü ve olanaklarını göz önüne alarak belirler. Gerektiğinde, belirlenen materyalleri aileye kendisi sağlar. Eve dayalı aile eğitim programlarında sıklıkla, önceden geliştirilmiş olan ya da ebeveynlerin eğitimi için eğitimci tarafından hazırlanmış el kitapları kullanılmaktadır. Önceden geliştirilmiş olan kitapların bazıları, programın özelliğine göre, tüm gelişim alanlarına ilişkin kontrol listelerini, değerlendirme ve öğretim yapmaya ilişkin genel bilgi ve etkinlikleri içermektedir (örn. Küçük Adımlar, Portage). Bu tür kitaplarda programın içeriği bulunmakta ve aileye de bu standart içeriği çocuğuna nasıl kazandıracağı sunulmaktadır.

Alanyazında, ailelerin çocuğu belli bir alanda nasıl destekleyeceğine yönelik yayınlanmış el kitapları da bulunmaktadır. Örneğin Akkök ve Sucuoğlu (1989)’nun, temel becerilerin kazandırılmasına yönelik anne-baba rehberliği el kitabında, öğrenmeye hazırlık becerileri, giyinme, yemek yeme, tuvalet becerileri ve motor taklit becerilerinin nasıl öğretileceğine ilişkin etkinlikler yer almaktadır. Ebeveynlerin, bu kitapları sistematik eğitim olmadan bağımsız şekilde kullanabilmeleri mümkün olmadığından, aile eğitimcisi tarafından düzenlenen planlı eğitim oturumlarına gereksinim bulunmaktadır. Sistematik aile eğitimi söz konusu olduğunda, bu tür kitaplar kullanılacağı zaman çocuğun yetersizliği, gereksinimleri ve ebeveynlerin öğrenme özelliklerine göre mutlaka

bireyselleştirilmesi gerekmektedir. Eve dayalı aile eğitimi programları bireyselleştirilerek uygulanmaktadır (Birkan, 2002).

Eve dayalı aile eğitimi verilecek ebeveyn ve çocuk için belirlenen amaçları gerçekleştirmeye yönelik el kitapları, aile eğitimcisi tarafından hazırlanabilmektedir. Bu kitaplarda, doğrudan çocuğa kazandırılacak amaçların öğretimini yapmaya ilişkin bilgilere yer verilmektedir. Bu tür el kitapları, aile eğitimcisi tarafından gereksinim duyulan konuya ve ebeveynlerin özelliklerine göre eğitim öncesinde hazırlanmaktadır. Eğitim sırasında da öğretim aracı olarak kullanılmaktadır. Ev öğretmeni bu el kitabını ya da herhangi bir yazılı materyali, eğitim vereceği ebeveynlerin ve çocuğun gereksinimlerine uygun şekilde bireyselleştirerek hazırlamaktadır. Yani çocuk için belirlenen amaçları, ebeveynlerin nasıl kazandıracağına ilişkin amaçlar önceden belirlenmektedir (Snell,1983).

Eve dayalı aile eğitimi programında çocuğa ne öğretileceği belirlendikten sonra, bu öğretilecek kavram ya da becerileri, ebeveynlerin nasıl öğreteceğine ilişkin eğitim oturumları geliştirilmektedir. Ebeveynlerde gerçekleşecek amaçların kazandırılma sürecinin önceden hazırlanması gerekmektedir. Eve dayalı aile eğitimi programında ebeveynin çocuğuna beceri ve kavramları öğretmesine ya da davranışları yönetmesine ilişkin amaçlar, anlatım, model olma, davranışın prova edilmesi ve bağımsız uygulama basamakları ile kazandırılmaktadır (Snell, 1983; Varol,2005b). Aile eğitimcisi tarafından ilk önce amacın nasıl kazandırılacağı sözel olarak açıklanmakta, sonra kendisi çocukla nasıl çalışılacağını göstermektedir. Daha sonra, ebeveynin çocuğuyla çalışmasını istemektedir. Ebeveyn çocuğuyla çalışırken geri bildirim verilmekte ve son olarak bağımsız olarak amacı gerçekleştirmesi beklenmektedir. Öğretim oturumlarında aynı zamanda ebeveyne, çocuk uygun (doğru) tepki verdiğinde nasıl ödüllendirilmesi gerektiği ve uygun (doğru) tepki vermediğinde nasıl ipucu vermesi gerektiği de gösterilmektedir (Varol,2005b).

3. Çocuğun davranışlarını gözleme ve kaydetme: Ebeveynlerin çocuğun ilerlemesini gözlemek ve kaydetmek için eğitilmeleri gereklidir. İlerlemeler kaydedilmediğinde, çocuğun kazanımlarını ve aile eğitiminin etkisini yorumlamak olanaklı olmamaktadır. Aile eğitimcisi, ebeveynlere belirlenen amaçlarda ifade edilen becerilerle ilgili, her bir çalışmada çocuğun doğru ve yanlış yaptığı davranışları kaydetmeye uygun kayıt formları vererek bu işi kolaylaştırabilir.

4. Öğretim yöntemlerinin ve materyallerinin uyarlanması: Eğer bir çocuk

belli bir süre içinde beklenen ilerlemeyi göstermediyse, aile eğitimcisi ebeveynle işbirliği içinde kullanılan öğretim yöntemi ya da amacı gerçekleştirmede kullanılan materyalleri gözden geçirerek gereken uyarlamaları yapmalıdır (Varol 2005b).

Aile eğitimcisi aile eğitim programını geliştirdikten sonra, uygulamayı yapmak için, genellikle bir ya da iki haftada bir ebeveyni ve çocuğu evinde ziyaret eder. Ev ziyaretlerinin belli basamaklar izlenerek yapılması gerekmektedir.

2.2.1.1.2 Ev Ziyaretleri

Eve dayalı aile eğitimi programı, öğretim süreçlerinin tümüyle ev ortamına yapılan ziyaretleri gerektirmektedir. Ev ziyaretleri ön hazırlık, ev ortamını çalışma öncesi hazırlama, öğretim sürecini uygulama ve ziyaretin tamamlanması aşamalarından oluşmaktadır (Birkan,2002).

Ön hazırlık aşamasında, uygulayıcı ziyaretten bir gün önce hazırlanan öğretim süreçlerini gözden geçirir, ulaşım yolu ve saatini planlar, gerekli materyalleri hazırlar. Anneye telefonla geleceği saati bildirir. Önceden planlanan ziyaret saatlerinin dışında, son anda çıkabilecek bir durum oluşup oluşmadığını (hastalık, misafir, uyku vb.) anlamak üzere, ziyaret günü bir kez daha anneyle

görüşerek saati kesinleştirir. Anneden çocuğun açlık, uyku vb. ihtiyaçları varsa ziyaret öncesinde gidermesini ister.

Uygulayıcı ziyaret günü eve geldikten sonra, anneyle kısaca sohbet eder. Son görüşmeden bu yana neler yaptığı, herhangi bir sorunla karşılaşıp karşılaşmadığına ilişkin sorular sorar. Annenin, varsa sorularını cevaplar. Sohbetin ardından ortamda çalışmayı etkileyebilecek uyaranlar varsa, onları kaldırmasını ister. Ortamı çalışma için hazırlar. Materyal kullanacaksa, bir sehpa üzerine kullandığı eli tarafında olacak şekilde yerleştirir. Anneyle hafif çapraz olacak şekilde yan yana oturur. Çocuğa kazandırılacak amaçla ilgili olarak anlatım, model olma, davranışın prova edilmesi ve bağımsız uygulama basamaklarını uygulayarak ebeveyne öğretme becerisini kazandırır.

Öğretim sürecini uyguladıktan sonra, annenin sorusu varsa cevaplanır. O gün çalışılan konuyla ilgili yapması gerekenler, kısaca hatırlatılır ve bir sonraki ziyarette neler yapılacağı açıklanır. Daha sonra ebeveynden, bir hafta süreyle belirlenen amaçlar üzerinde çalışmalarını ve ilerlemeleri kayıt etmelerini ister. El kitabı kullanılacaksa, ilgili öğretme becerisine ilişkin el kitabını verir. Ebeveynlere, herhangi bir problem ya da soru olduğunda kendisini arayabileceğini söyler (Snell,1983; Ehly vd.,1985).

Ev ziyaretleri sırasında mümkün olduğunca evdeki eşyalar, evin düzeni, aile yapısı, aile dinamiği gibi konularda tarafsız olunması gerekmektedir. Ebeveynlerin etnik, kültürel, sosyal özelliklerine ve eğitsel düzeylerine dikkat edilmesi, teknik terimlerden kaçınılması önem kazanmaktadır (Snell,1983; Ehly vd.,1985; Simpson, 1996). Ev ziyaretleri sırasında annenin kendisini rahat hissetmesi için samimi davranılmaya çalışılmaktadır. Ebeveynlerin kişilik özellikleri ve yaşı dikkate alınarak, başarılı çalışmaları övülerek ödüllendirilmektedir. Annenin ilgisini ve çalışmaya olan hevesini sürekli kılabilmek için kendisindeki ilerlemeler sık sık hatırlatılmaktadır.

Aile eğitimcisi bir ya da iki hafta sonra aileyi ziyaret ederek, çocukta belirlenen amaçların gerçekleşip gerçekleşmediğini saptar. Belirlenen amaçlar gerçekleştiyse bundan sonra hangi amaçların gerçekleştirileceğine ebeveynle birlikte karar verir ve ebeveyne, bu yeni amaçları hangi materyallerle-nasıl gerçekleştireceğini kazandırır. Ebeveynle beraber tekrar 1-2 haftalık plan yapar. Eğer, belirlenen amaçlar çocukta gerçekleşmediyse, ya bir ya da iki hafta süreyle aynı amaçlar üzerinde çalışmaya karar verilir ya da gerekliyse ebeveynle birlikte tartışılarak, öğretim materyalleri ve öğretim yönteminde yapılması gereken uyarlamalar yapılır (Varol, 2005b).