İki ve Üçüncü Mısralarının Değişik Yerlerinde Doldurma Kelimeler

Bu gruptakilerin çoğunluğu da doğrudan cevap olan kelimeyi karşılamak amacıyla kullanılmışlardır. Bunların tezimizde yer alan örneklerini şöyle sıralayabiliriz:

İçi dolu zıbı taş

Dolana dolana zıp çıktı (761.1.). İçine tinton koyarlar

Ağlama tintonum ağlama (489.1., 495.2.b., 495.2.c., 495.2.h., 496.1.a., 496.1.c., 497.1., 497.1.a., 499.2.e., 499.2.f., 499.2.i., 502.1.b., 502.1.e., 502.1.f.) [İçine tinton koyarlar / Ağlama tinton ağlama (497.1.)].

İçine dandini koyarlar

Ağlama dandinim ağlama (495.1.e., 499.2.ğ., 502.1.ç.). İçine dındını goyarlar

Ağlama dındınım ağlama (495.1.d., 499.2.g., 502.1.c.). İçine dindon koyarlar

Ağlama dindonum ağlama (495.2.ç.). İçine tıntın koyarlar

Ağlama tıntınım ağlama (495.2.f.). İçine tintin koyalar

Ağlama tintinim ağlama (495.2.ğ., 499.2.ı.).

e. Dörtlüğün Tüm Mısralarında Doldurma Kelimeler Bulunan Bilmeceler

ea. Dörtlüğün Tamamı Doldurma Kelimelerden Oluşan Bilmeceler

Yukarıda da belirtildiği gibi bunlar daha çok cevap olan kelimenin çıkardığı sesleri vermek yoluyla cevabın bulunması için kullanılan kelimelerdir. Yani bu kelimeler bir çeşit ipucu olarak kullanılmışlardır. Tezimizde yer alan bu örnekler aşağıdadır:

Batmura mudarsa Battuma hakeza Fatlan fiş Fatlan fiş (395.3.). Ekgedir ekge Bükgedir bükge

Engilli mengilli

Endekge dükge (395.4.). Felem lula

Felem lala Felem tak tak Felem çula (550.4.). Şıkka da şık şık Şıkka da şık şık Engele fiş fiş

Engele fiş fiş (395.7.) [Şıkka da şık şık / Şıkkadacık / Engele fış fış / Engele fış (395.7.a.)].

Şukka da şukka Bukka da bukka Mantıka tıka

Mantıka tıkka (395.8.a.). Şukka da şukka

Mukka da mukka Enzili menzili

Men daka dakka (395.8.b.). Tıran takış

Tıran takış Vela hine

Vela hine (395.9.).

eb. Dörtlüğün Tamamına Yakını Doldurma Kelimelerden Oluşan Bilmeceler Yine bu grupta da cevap olan şeyin çıkardığı sesler veya bizzat o şeyi karşılayan kelimeler dörtlüğün büyük bir çoğunluğuna yayılmış durumdadır. Bunları ve kullanıldığı dörtlükleri aşağıya alıyoruz:

Ağzı nah böyle Gözü var findilli Fırka da fiske

Fırka da fiske (418.1.). Ağzı var biho

Deliği var çizo Zartala zirto

Zartala zirto (418.2.). Ağzı var haha

Zartala zırto

Zartıla zırto (64.1.). Ağzı var hiho Gözleri var zizo Zarta da zizo Zarta da zizo (399.1.). Anayın hallapası Babayın sallapası Lank girer Lank çıkar (395.2.). Antirili mirili Kavali kirili Koz içi mimili

Kıya kıya hapili (72.10.ç.). Ark sıra lik lik

Akramaz lik lik Su sıra lik lik

Susamaz lik lik (307.2.). Bir şukka Bir mukka Şukka da şukka Mukka da mukka (717.2.). Filorini fizini Kilorini kozini Çek içini hapini

Mamak ile tokini (70.1., 77.3.). İnili pinili

Koz içi indili Çekicini pantilli

Mamişili kokili (40.1.a., 72.10.c.). Lengir lengir lengirey

Lengir senin nengirey İçindeki fingirfik

Kertik senin nengirey (395.6.). Şu kadar fırkaç

Bu kadar fırkaç Külleme fırkaç

Şu kadar fırkaç Bu kadar fırkaç Külleme fırkaç

Fırkaçta fırkaç (512.7.a.). Şu kadar şukka

Bu kadar bukka Men daka duka

Men daka duka (395.8.) Şukga da şukga

Bukga da bukga Ezmeyle büzmeyle

Endekge dukga (395.8.c.). Taka tak tak

Lime lim lim Lime lu ha

Yine tak tak (292.1.). Tıran takış Tıran takış Vela hine Vela nakış (717.3.). Uzun minno Deliği minno Çırtıda minno Çırtıda minno (345.2.).

ec. Dörtlüğün Tüm Mısralarının Başında Bulunup da Doldurmaları Aynı Olan Bilmeceler

Bu gruptaki kelimeler de kelime tekrarına dayalı ses benzerliği oluşturmak, dörtlüğü tamamlamak ya da cevap olan kelimeyi ifade etmek amacıyla kullanılmış olup tezimizdeki örnekleri şunlardır:

İlim iliksiz İlim kemiksiz İlim dağ aşar

İlim bağ aşar (154.7.g.). İlle ille ilesi

İlle hanım düymesi İlle hoşdur yemesi

İllem illem ilmesi İllem kadın düğmesi İllem hoştur yemesi

İllem güçtür bilmesi (87.6.). Kılte kıltısiz

Kılte gemiksiz Kılte dağ aşar

Kılte bağ aşar (180.2.). Kıt kıtım derede Kıt kıtım tepede Kıt kıtım kemiksiz Kıt kıtım sümüksüz (174.6.) [Gıt gıtım derede / Gıt gıtım tepede / Gıt gıtım gemiksiz / Gıt gıtım sümüksüz (174.6.a.)]. Lili dağlarda Lili bağlarda Lili kemiksiz Lili iliksiz (154.7.). Lum lum dag aşa Lum lum bag aşa Lum lum iliksız

Lum lum cemiksıs (154.7.ı.). Mori mori bacaklı

Mori diren bacaklı Mori güvem gözlü

Mori törpü yüzlü (200.3.). Moru mor mor bacahlı Moru diren bacahlı Moru gövem gözlü

Moru törpü yüzlü (200.3.a.). Mari marem bacaklı

Mari direm bacaklı Mari törpü yüzlü Mari divan gözlü (200.3.b.). Ma ma bakışlı Ma diren bacaklı Ma törpü yüzlü Ma güvem gözlü (200.3.c.). Şım şım ağacı Şım boy ağacı Şım kara kaşlı Şım ayna başlı (117.4.d.).

Vıy vıyıldar Vıy sızıldar Vıy iliksiz

Vıy sümüksüz (183.7.). Zar efendi zarlandı Zar duvara tırmandı Zar efendi gelmeden

Zar duvardan inmedi (510.1.f.) [Zar zara yapuşır / Zar duvara yapuşır /Zar efendi gelmeden / Zar duvardan kopmas (510.1.ğ.)].

Zillim derede Zillim tepede Zillim iliksiz

Zillim kemiksiz (154.7.a.).

eç. Dörtlüğün Tüm Mısralarının Sonunda Doldurma Kelimeler Bulunan Bilmeceler

Genellikle kafiye oluşturmak ve dörtlüğü tamamlamak için kullanılan bu kelimelerin çalışmamızda yer alan örnekleri fazla değildir.

Alt lebbiciğim Üst lebbiciğim Senin çilliğin Benim bildiğim (430.1.). Alt loppiğim Üst loppiğim Senin hilliğin Benim pıllığım (428.4.).

ed. Dörtlüğün Tüm Mısralarının Sonunda Bulunup da Doldurmaları Aynı Olan Bilmeceler

Bu tür doldurma kelimelerin hepsi cevap olan kelimeyi karşılamak için kullanılmışlardır. Bu arada bir ses benzerliğinin oluştuğu da inkâr edilemez. Bu kelimeler ve onların geçtiği dörtlükleri aşağıya alıyoruz:

Akşam gelir leylim Sabah gelir leylim Çayır çeker leylim

Dolu döker leylim (211.1.) [Akşam gelir leylim / Sabah gider leylim / Çayır çeker leylim / Dolu döker leylim (211.1.a.)].

Dağdan gelir tin tin Taştan gelir tin tin Hay kemiksiz tin tin Uçacaksın tin tin (154.2.). Derede lıngo

Tepede lıngo İliçsiz lıngo

Çemiçsiz lıngo (180.1.). Derede lin lin

Tepede lin lin Etsiz lin lin

Kemiksiz lin lin (154.7.b.) [Dere lin lin / Depe lin lin / Kemsiz lin lin / İliksiz lin lin (154.7.c.)].

Derede lünk lünk Tepede lünk lünk İliksiz lünk lünk Kemiksiz lünk lünk (183.4.). Dağda vın vın Gölde vın vın Kemiksiz vın vın Sümüksüz vın vın (183.4.a.). Derede tin tin

Tepede tin tin İliksiz tin tin

Kemiksiz tin tin (154.7.ç.). Derede tin ton

Tepede tin ton Kemiksiz tin ton

Sümüksüz tin ton (154.7.d.). Kemiksi lik lik

Sümüksü lik lik Derede lik lik

Tepede lik lik (154.7.i.).

ee. Dörtlüğün Tüm Mısralarının Sonunda Bulunup da Doldurmaları Farklı Olan Bilmeceler

Burada da kelimeler farklı olsa da kendi aralarında bir ses ahengi oluşturdukları ve dörtlüğün bütünlüğünü sağladıkları görülmektedir. Bu gruba giren örnekleri ise şöyle sıralayabiliriz:

Dağdan gelir atiylen Ah ben onu tuteylen Daracağına aseylen

Yâr pestine gireylen (172.4.). Dağdan gelir tatarina

Ben onu dutarina Ayagları yasa yasa

Gendini dutarina (217.4.d.). Dağdan gelir ateyne

Ah ben onu tuteyne Sar ağaçlara sareyle

Yan pestilen kireyle (182.6.).

Dağdan gelir tatarina Ben onu tutarina Ayakları çok katarina Gözleri hambarina (146.1.). Dağdan gelir tatarina Ben onu tutarina Kulakları yısa yısa

Gözleri var pompalisa (217.4.b.). Dağdan gelir tatarina

Bizler onu tutarina Kulakları yisa yisa

Gözleri var tombolisa (217.4.ç.). Dağlarda tatarina

Ben onu tutarina Ayaklar yısa yısa

Gözler de tombalisa (199.3.). Dört dak dak

İki bak bak İki dingi

Bir fingi (208.3.b.). Dört tak tak

İki bak bak İki dindan

Bir zinzan (208.3.a.). Dört tak tak

İki bak bak İki dinko

Garşıdan gali bi tatarina Ban onu tutarina

Ayagları yısa yısa

Gözlari tombuli (217.4.f.). Gelince tatarına

Ben onu tutarına Parmakla sıkarına

Tırnakla ezerine (172.6.a., 188.7.). Gelirse tatarina

Ben onu turatina Kıskaçla kısarina

Ezgeçle ezerina (172.6.). Dört takı takı

İki bakı bakı İki dinki dinki

Bir finki finki (196.1., 196.1.a.) [Dört takı takı / İki bakı bakı / İki dingi dingi / Bir fingi fingi (196.1.b.)].

İki dik dik Dört bak bak Dört tak tak

Bir sallangıç (196.1.g.). İki dik dik

Dört tak tak İki bak bak

Bir sallak (196.1.ğ.). İki diki diki

İki bakı bakı Dört takı takı

Bi lingi lingi (196.1.e.). İki şimşik

İki dimdik Dört punpik

Bir pinpik (208.3.e.). İki tiki tiki

İki baka baka Dört taka taka

Bi salamura (196.1.f.). Tağdan gelir tatarina Men oni tutarina Gıshancile gıstırina

Yapılan açıklamalardan ve verilen örneklerden de anlaşılacağı üzere doldurma kelimeler bilmecelerde oldukça önemli bir yere sahiptirler. İster kafiye, ister ses benzerliği veya dörtlük, vb. oluşturmak için ya da doğrudan cevap olacak kelimenin yerine kullanılsınlar bilmecenin kelime dünyasını zenginleştirirler. Bu nedenle onlar bilmecelerin vazgeçilmez unsurlarından birisidir.

Belgede Batı Türklerinin dörtlüklerden kurulu bilmeceleri üzerinde bir araştırma (sayfa 169-178)