Yasal ve İdari Düzenlemeler

12 Mayıs 2001 tarihli 4672 sayılı Yasa ile Bankalar Kanununda yapılan değişiklikle, 1 Ocak 2002’den itibaren vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ve benzeri diğer türev ürünler kredi tanımına dahil edilmiştir.

Repo ve ters repo işlemlerinin muhasebeleştirilmesi esaslarının, uluslararası düzenlemelere uyumlu hale getirilmesi ve bankaların risk yapılarının daha sağlıklı bir şekilde izlenebilmesi için Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi’nde 1 Şubat 2002 tarihinden geçerli olmak üzere 13 Aralık 2001 ve 31 Ocak 2002 tarihlerinde yapılan ilave ve değişiklikler ile repo ve ters repo işlemlerinin bilanço içinde muhasebeleştirilmesi uygulamasına geçilmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

31 Ocak 2002 tarih ve 24657 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik“ ile uluslararası düzenlemelere uyum sağlamak amacıyla, özkaynak tanımı değiştirilerek, genel kredi karşılığının netleştirme yapılmaksızın katkı sermayeye ilave edilmesi hükmü getirilmiş ve sermayeden indirilecek değerlere tüm mali kurumlara yapılan sermaye katılımları dahil edilmiştir.

31 Ocak 2002 tarih ve 24657 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” ile sermaye yeterliliğine ilişkin ilave düzenlemeler getiren yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Bu Yönetmelikle, bankaların sermaye yeterliliği standart oranlarının Haziran 2002 ’den itibaren her yıl Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında yayımlanacağına ilişkin hüküm ilave edilmiştir. Ayrıca BDDK tarafından, bankaların iç denetim ve risk yönetimi sistemlerinin yeterliliğini de dikkate alarak, her bir banka veya banka grubu için belirtilen asgari sermaye yeterlilik oranının üzerinde bir oran tesis edebileceği hükmü getirilmiş, bankaların pozisyonlara özgü risklerinin ölçülmesi ve bu tür pozisyonlardan kaynaklanabilecek risklere ilişkin sermaye yükümlülüklerinin hesaplanmasında kullanılacak esas ve usuller belirlenmiştir. Söz konusu Yönetmelikle, bankaların özkaynaklarının hızlı kur ve fiyat hareketleri nedeniyle aşınmasını önlemek amacıyla “yapısal pozisyon” tanımı getirilmiştir. Yapısal pozisyonların sermaye yeterliliği rasyosu hesabında dikkate alınmasına ilişkin usul ve esaslar 8 Mayıs 2002 tarihinde yayımlanmıştır.

Aynı tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranının Bankalarca Konsolide ve Konsolide Olmayan Bazda Hesaplanmasına ve Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı standart rasyosunun konsolide ve konsolide olmayan bazda hesaplanmasına ilişkin tebliğler 1 Şubat 2002 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır. Bu düzenlemeye paralel olarak, pozisyon aşımları, 15 Şubat 2002 tarih ve 24672 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2002/1 sayılı Umumi Disponibilite Hakkında Bankamız Tebliği ile 1 Şubat 2002 tarihinden itibaren disponibilite yükümlülükleri arasından çıkarılmıştır.

31 Ocak 2002 tarihinde, kredi karşılıklarına ilişkin yönetmelikte değişiklik yapılmış ve uygulamaya ilişkin hususlar hakkında bir genelge yayımlanmıştır. Söz konusu genelge ile krediler ve diğer alacakların sınıflandırılması, karşılık ayrılmasına ilişkin esaslar, teminata ilişkin esaslar ile mevduat kabul etmeyen bankaların yönetmelik hükümleri karşısındaki durumları konularına açıklık

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 Yıllık Rapor 124

getirilmiştir. Yönetmelikte yapılan değişikliklerle kredi ve diğer alacakların yeniden yapılandırılması hakkındaki mevcut uygulama gözden geçirilerek mali sektöre olan borçların ilave kredi sağlamak suretiyle yenilenmesi veya yeniden itfa planına bağlanmasına ilişkin düzenlemelerin etkinliğini artırıcı esneklikler sağlanmıştır.

31 Ocak 2002 tarihinde 4743 sayılı yasa ile yapılan değişiklikle, bankaların kredi karşılıklarını Bankalar Kanunu hükümlerine uyumlu hale getirmek için tanınmış olan dört yıllık geçiş süresi kaldırılmıştır.

31 Ocak 2002 tarihinde “Bağımsız Denetim Yapacak Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Yetkilerinin Geçici veya Sürekli Olarak Kaldırılması Hakkında Yönetmelik” ile Banka ve özel finans kurumlarının hazırlayacakları mali tabloları onaylayacak olan bağımsız denetim kuruluşlarına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Bu Yönetmeliğin Geçici 2’nci maddesi 29 Mart 2002 tarihinde yayımlanan yönetmelik ile kaldırılmıştır.

31 Ocak 2002 tarihinde “Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik”

yayımlanarak bağımsız denetim yapılırken uyulacak ilke ve esaslar uluslararası denetim standartları ile uyumlu hale getirilmiştir.

1 Şubat 2002 tarih ve 24658 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4743 sayılı Kanun ile değişik “4389 sayılı Bankalar Kanununun Geçici 4. Maddesi Uyarınca Yapılacak Özel Bağımsız Denetimin Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” ile bankaların 31 Aralık 2001 bilanço tarihi itibarıyla düzenlenen mali tablolar esas alınarak denetlenmesine ve düzenlenen bağımsız denetim raporlarının bağımsız denetim ilke ve esaslarına uygunluk bakımından Kurumca belirlenecek ikinci bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından incelenmesine ilişkin esas ve usuller belirlenmiştir. Bu Yönetmeliğin enflasyon muhasebesi ile ilgili maddeleri ve diğer bazı maddelerinde 2 Mart 2002, kuruluşça yapılacak denetimin kapsamı hakkındaki maddesinde ise 29 Mart 2002 tarihinde değişiklik yapılmıştır.

1 Şubat 2002 tarihli “Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programının Uygulama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” ile yeniden yapılandırma programı kapsamında yapılacak sermaye desteği programına ilişkin işlemlere açıklık getirilmiştir.

7 Mart 2002 tarihli “Mevduat ve Kredi İşlemlerine Uygulanacak Faiz Oranları ile Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında” Bakanlar Kurulu Kararı ile bankaların kredi işlemleri ve mevduat kabulünde uygulayabilecekleri azami faiz oranları ile

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

sağlayacakları menfaatlere ilişkin esas ve şartlar, faiz oranlarının bildirim şekli ve zorunluluğu ile faiz oranlarının değiştirilmesi ile ilgili düzenlemeler belirlenmiştir.

Bunun üzerine 27 Mart 2002’de Bankamızca Bakanlar Kurulu Kararı tarihinden itibaren geçerli olmak üzere “Mevduat ve Kredi İşlemlerinde Uygulanacak Faiz Oranları ile Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında Tebliğ” yayımlanarak Kararın uygulanmasına ilişkin esas ve şartlar açıklanmıştır.

Bankamız Kanunu’nun 4/I-ı ve 40/III-b maddelerine istinaden, mevduatın vade ve türleri Bankamız politikaları açısından günün şartlarına göre gözden geçirilmiş ve Mevduatın Vade ve Türleri ile Katılma Hesaplarının Vadeleri Hakkında 2002/1 sayılı Tebliğ 29 Mart 2002 tarih, 24710 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak aynı gün yürürlüğe girmiştir.

7 Mart 2002 tarihinde, 20 Eylül 2001 tarihinde yayımlanan özel finans kurumlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esas ve usulleri düzenleyen “Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”te geçen özkaynak ve konsolide özkaynak tanımları ile diğer bazı maddeler değiştirilmiştir.

27 Mart 2002 tarihinde, birinci bağımsız denetim raporlarının bağımsız denetim ilke ve esaslarına uygunluk bakımından ikinci bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından incelenmesi ve ikinci bağımsız denetim kuruluşlarının Kurumca tespitine ilişkin esas ve usullerin belirlenmesi amacıyla,“4389 Sayılı Bankalar Kanununun Geçici 4 üncü Maddesi Uyarınca Yapılacak İkinci Bağımsız Denetimin Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” yayımlanmıştır. Bu Yönetmeliğin ikinci kuruluşun belirlenmesine ilişkin 5 inci maddesi, 29 Mart 2002 tarihinde değiştirilmiştir.

29 Mart 2002 tarih ve 24710 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2002/1 sıra No.lu Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ’le 10 Mayıs 2002 tarihli zorunlu karşılık cetvelinden başlamak üzere, mevduat bankalarının yanı sıra özel finans kurumları (ÖFK) ile kalkınma ve yatırım bankaları (daha önce muaf olan iki özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankası dahil) da zorunlu karşılık kapsamına alınmıştır. Böylece, bankaların mevduatına ek olarak, daha önce blokaja tabi olan ÖFK’ların cari ve katılma hesaplarında biriken fonlar ile mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları ve ÖFK’ların diğer yükümlülükleri de zorunlu karşılık kapsamına alınmıştır. Önceki zorunlu karşılık, disponibilite ve blokaj uygulamalarının nakit kısımlarına ilişkin yasal karşılık oranları aynen korunmuş olup, yeni zorunlu karşılık uygulamasına göre zorunlu karşılık oranları; Türk lirası yükümlülüklerde yüzde 6, yabancı para yükümlülüklerde yüzde 11’dir. Türk lirası ve Yabancı Para zorunlu karşılık oranlarının 3’er puanlık kısımlarının, serbest hesaplarda 14 günlük

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 Yıllık Rapor 126

ortalama olarak tesis edilmesine imkan sağlanarak, bankalara ve özel finans kurumlarına zorunlu karşılıkların bir kısmını günlük likidite gereksinimleri için kullanma imkanı getirilmiştir.

Söz konusu Tebliğ ile, bankaların aracılık maliyetlerinin azaltılmasına katkı sağlamak amacıyla Türk lirası mevduat için tesis edilen zorunlu karşılıklar yanında yabancı para yükümlülükler için tesis edilen zorunlu karşılıklara da faiz ödenmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede, 8 Ağustos 2001 tarihinden geçerli olarak 7 Eylül 2001 tarihinde yüzde 40 olarak belirlenmiş olan Türk lirası zorunlu karşılık faiz oranı, 24 Mayıs 2002 tarihinden geçerli olarak yüzde 22’ye düşürülmüş, yabancı para zorunlu karşılıklara ise bankaların, Bankamızda serbest olarak bulundurdukları 2 gün ihbarlı döviz tevdiat hesapları (DTH) ile aynı oranda faiz ödenmesi kararlaştırılmıştır. Türk lirası zorunlu karşılıklara ödenen faiz oranı 9 Temmuz 2002 tarihinden geçerli olarak yüzde 25’e yükseltilmiştir.

29 Mart 2002 tarih, 24710 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2002/2 sıra No.lu Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğ ile daha önce muaf olan iki özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankası da disponibilite kapsamına alınmıştır.

Umumi disponibilite oranları 2 puan azaltılarak, Türk lirası yükümlülükler için yüzde 4, yabancı para yükümlülükler için yüzde 1 olarak belirlenmiştir. Daha önce disponibilite yükümlülüğünün 2 puanlık kısmına sayılan bankaların kasa mevcutları disponibl değerler arasından çıkarılmıştır. 24 Mayıs 2002 tarihinden itibaren yalnız Devlet İç Borçlanma Senetleri disponibl değer olarak kabul edilmekte olup, disponibl değerlerin hesaplanmasında Bankamız nezdindeki depoların bakiyelerinin 14 günlük ortalaması esas alınmaya başlanmıştır.

11 Nisan 2002 tarihinde “Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve Anlaşmalarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına İlişkin Genel Şartlar Hakkındaki Yönetmelik yayımlanmıştır.

13 Haziran 2002 tarihinde yayımlanan Yönetmelik ile “Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve Anlaşmalarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına İlişkin Genel Şartlar Hakkında Yönetmelik”in 9 uncu maddesi değiştirilerek, finansal yeniden yapılanma kapsamına alınarak borçlularıyla finansal yeniden yapılandırma sözleşmesi imzalanan krediler için ayrılacak karşılıklar ve bunların sınıflandırma esas ve usulleri belirlenmiştir.

20 Haziran 2002 tarihinde mevduat kabulüne yetkili özel sermayeli bankaların 1 Şubat 2002 tarihi ile 1 Temmuz 2002 tarihi arasında düzenleyecekleri ara dönem mali tablolarının düzenlenmesine ve yayımlanmasına ilişkin esas ve usullerin

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

belirlendiği “Mevduat Kabulüne Yetkili Özel Sermayeli Bankaların Ara Dönem Mali Tablolarının Düzenlenmesine ve Yayımlanmasına İlişkin Yönetmelik”

yayımlanmıştır.

22 Haziran 2002 tarih ve 24793 sayılı (1.Mükerrer) Resmi Gazete’de, 1 Ekim 2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere, Muhasebe Uygulama Yönetmeliği Hakkında Tebliğler ile “Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğ” yayımlanmıştır.

9 Temmuz 2002 tarihli “Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile yurt dışı kıyı bankacılığı faaliyetlerinin yapısının ve ana kuruluş ile bağlantılarının denetlenebilmesi sağlanmıştır. Ayrıca 23 Ekim 2002 tarihli Yönetmelik ile de ilgili Yönetmelik’te bazı değişiklikler yapılarak uygulamanın kolaylaştırılması sağlanmıştır.

1 Ekim 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmelik” ile kurulacak olan varlık yönetim şirketlerinin taşıması gereken şartlar, kurucuların ve yöneticilerin nitelikleri ile şirketlerin faaliyet alanları ve kurulacak şirketlerin denetimi ve bilgi vermesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

23 Ekim 2002 tarih ve 24915 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Muhasebe Uygulama Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile, 1 Temmuz 2002 tarihinden geçerli olmak üzere, bankalarca hazırlanacak konsolide ve konsolide olmayan mali tabloların ilgili mercilere gönderilmesi ve yayımlanmasına ilişkin süreler belirlenmiştir.

I-M sayılı Bankamız Genelgesi’nin “Döviz Pozisyon Yönetimine İlişkin Oranlar” başlıklı 7/A maddesi, 14 Kasım 2002 tarih, 24936 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2002/5 sayılı Genelge ile değiştirilerek, bankalar ve özel finans kurumlarının nezdlerinde bulundurabilecekleri döviz varlıklarını, döviz yükümlülüklerini ve doğacak riskleri de göz önüne alarak yürürlükteki ilgili diğer mevzuat çerçevesinde serbestçe belirleyebilecekleri hüküm altına alınmıştır.

Ancak, bu düzenleme, Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranının halen yürürlükte olması, kur risklerinin de “Bankaların Sermaye Yeterliliği’nin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” ile piyasa riski içinde hesaba katıldığı dikkate alınarak yapılmış olup, Bankamızın ülkenin döviz rezervlerini yönetme ve Türk lirasının değerini korumaya ilişkin görevleri çerçevesinde, banka ve özel finans kurumlarının açık pozisyonları konusundaki

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 Yıllık Rapor 128

duyarlılığı devam ettiğinden, bankalar ve özel finans kurumlarından DPO’ya ilişkin raporlamalarını Bankamıza göndermeye devam etmeleri istenmiştir.

31 Aralık 2002 tarih ve 24980 sayılı Resmi Gazete’de, 1 Ekim 2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere yayımlanan tebliğlerle; 1, 2, 4, 7, 11, 12, 14 ve 17 sayılı Muhasebe Uygulama Yönetmeliklerine İlişkin Tebliğler’de değişiklik yapılmıştır. Aynı Resmi Gazete’de “Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” de yayımlanmıştır.