BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN SEÇİLMİŞ BİLANÇO KALEMLERİ (Trilyon TL)

Aralık 2001 Kasım 2002

K.B. Ö.B. Y.B. F.B. Toplam K.B. Ö.B. Y.B. F.B. Toplam AKTİF TOPLAMI 54,122 99,299 5,237 6,731 173,356 66,529 109,661 6,063 10,094 201,067 Türk lirası 35,387 48,222 2,525 4,418 94,044 45,682 55,244 3,004 8,345 116,710 YP 18,735 51,076 2,712 2,313 79,312 20,847 54,417 3,059 1,748 84,356 1. Bankalardan Alacakl. 5,096 10,478 989 906 19,885 4,103 7,283 840 698 15,001 2. Topl. Menkul Değer. (Net)⁽¹⁾ 28,921 25,613 1,186 3,866 59,991 37,656 36,455 1,482 5,389 81,873 Türk lirası 19,946 13,751 621 2,783 37,361 25,457 19,938 703 5,290 51,872

YP 8,974 11,861 565 1,083 22,629 12,199 16,518 778 99 30,001

3. Krediler 7.510 25.264 1.324 534 37.990 7.385 28.127 1.870 1.070 42.021 Türk lirası 5.706 10.620 564 373 18.537 5.770 10.166 746 503 18.600

YP 1.804 14.644 761 161 19.453 1.615 17.961 1.124 568 23.421

4. Takipteki Al. (Brüt) 4.469 6.838 78 1.010 12.798 4.615 6.696 90 2.240 13.793 5. Faiz ve Gelir T.R. 3.877 5.708 282 272 10.359 5.975 6.418 210 488 13.525 6. İştirakler ve Bağ. O.(Net) 663 5.693 33 27 6.559 870 6.252 95 421 7.822 7. Diğer Aktifler 1,027 1,815 262 538 3,799 1,411 1,996 184 732 4,453 PASİF TOPLAMI 54,122 99,299 5,237 6,731 173,356 66,529 109,661 6,063 10,094 201,067 Türk lirası 34,156 34,999 2,049 2,660 77,572 44,814 44,207 2,704 5,175 101,531 YP 19,966 64,300 3,188 4,071 95,783 21,715 65,454 3,358 4,918 99,536 1. Mevduat 37,258 67,185 2,244 3,715 110,401 47,389 72,840 2,735 5,799 128,764 Türk lirası 23,411 19,601 365 1,555 44,932 31,313 21,716 501 2,630 56,160 YP 13,846 47,584 1,879 2,160 65,469 16,076 51,125 2,234 3,170 72,604 2. Bankalara Borçlar 2,381 15,620 1,298 2,029 23,844 2,018 12,747 1,476 1,453 20,502 3. Faiz ve Gider Rees. 855 1,421 152 146 2,677 1,032 1,593 148 133 2,974 4. Özkaynaklar 4,776 10,649 1,181 -25 18,324 6,439 13,997 1,398 -952 23,796 Ödenmiş Sermaye 3,692 5,062 517 634 11,717 3,692 5,266 558 993 12,899 Yedek Akçeler 7,476 12,883 1,163 8,307 33,781 10,688 12,685 1,329 18,651 48,868 Dönem K/Z -1,600 -3,281 29 -5,464 -10,529 877 1,421 75 -2,465 524 Geçmiş Dön. K/Z -4,810 -6,040 -529 -3,657 -18,898 -8,836 -6,331 -586 -18,342 -39,761 Seçilmiş Bilanço Dışı Kal.

1.Gayrinakdi Kred. Ve Yükl. 5,487 27,238 1,384 1,876 37,377 5,773 29,927 1,614 3,595 42,462 2.Tahhütler 6,683 30,577 7,387 6,030 51,558 3,424 37,261 5,479 172 48,344 Kaynak: TCMB.

K.B.: kamu bankaları, Ö.B.: özel bankalar, Y.B.: yabancı bankalar, F.B.: TMSF bünyesindeki bankalar.

Not: Enflasyon muhasebesi sistemine göre düzeltilmiş verilerdir. Aralık 2001 dönemi verisi Muhasebe Uygulama Yönetmeliği kapsamındaki düzenlemeler nedeniyle geçicidir.

(1) Toplam menkul değerler, Aralık 2001’de menkul değerler cüzdanı ve bağlı menkul değerler kalemlerinin toplamından, Kasım 2002’de ise alım-satım amaçlı, satılmaya hazır ve vadeye kadar elde tutulacak menkul değerlerin toplamından oluşmaktadır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 Yıllık Rapor 112

Bankacılık sektörünün aktifleri içerisinde en çok artan kalem toplam menkul değerler olmuştur⁽¹⁾ (Tablo IV.1.3). Bankaların toplam menkul değer portföyündeki bu artış, kamu bankalarına ve TMSF kapsamındaki bankalara sermaye yapılarının güçlendirilmesi ve açık pozisyonlarının kapatılması amacıyla Hazine tarafından devlet iç borçlanma senedi verilmesinden ve 2002 yılının Şubat ayından itibaren repo işlemlerine tabi menkul değerlerin bilanço içinde ve önce bağlı menkul değerler kalemi altında, 2002 yılının Ekim ayından bu yana da niteliğine göre hem

“alım-satım amaçlı ve satılmaya hazır menkul değerler” hem de “vadeye kadar elde tutulacak menkul değerler” kalemi altında gösterilmeye başlanmasından kaynaklanmıştır.

Konsolide banka bilançosunun aktif tarafında bankalardan alacaklar, krediler ve takipteki alacaklar kalemleri reel olarak daralmıştır. Bankalar, mali yapılarının 2000 ve 2001 yıllarındaki krizlerden olumsuz etkilenmesi, kredi geri dönüşlerinde ortaya çıkan sorunlar ve kredi talebindeki düşüşe bağlı olarak kredi hacmini daraltmışlardır. İç talep ve bireylerin reel gelir düzeylerindeki gerileme kredi talebini daraltan diğer faktörlerdir. Bankaların yeniden yapılandırma programı ile canlı krediler içinde izlenen donuk kredilerinin tahsili gecikmiş alacaklar kalemine transfer edilmesi ve banka sayısındaki gerileme kredi hacmindeki düşüşü artırmakta ve kredilerin geçmiş dönem verileriyle kıyaslanmasını zorlaştırmaktadır.

Takipteki alacaklar kalemi TMSF kapsamındaki bankaların takipteki alacaklarının tahsilat dairesine devredilmesi ve özel bankaların kredi açmak konusunda daha ihtiyatlı davranmaları sonucunda daralmaktadır. Bankalardan alacaklar kaleminin reel olarak gerilemesinin nedeni bankaların kısa vadeli finansman ihtiyaçlarındaki azalmadır.

Bankaların konsolide bilançosunun pasif tarafındaki en önemli artış kamu bankalarına ve TMSF kapsamındaki bankalara yapılan sermaye desteği nedeniyle yedek akçeler kaleminde gözlenmiştir. Bu sayede kamu bankalarının özkaynakları reel olarak yüzde 6 oranında artmıştır. Pasif taraftaki düşüşler ise yabancı para mevduat ve bankalara borçlar kalemlerinde görülmüştür. Türk lirası cinsinden yabancı para mevduatlardaki düşüş, bankaların döviz tevdiat hesaplarına uyguladıkları faiz oranlarını 2002 yılında önceki yıllara oranla çok fazla düşürmelerinden (Grafik IV.1.6) ve Türk lirasının değer kazanmasından, bankalara borçlar kalemi ise bankaların yurt dışından kullandıkları kredilerin daralmasından kaynaklanmıştır. Döviz tevdiat hesaplarının ve bankaların yurt dışından

(1) Ekim 2002’de, Tek Düzen Hesap Planındaki değişiklik nedeniyle menkul değerler cüzdanı kalemi

“alım-satım amaçlı ve satılmaya hazır menkul değerler” ve bağlı menkul değerler kalemi “vadeye kadar elde tutulacak menkul değerler” olarak yeniden adlandırılmış ve bu iki kalem yeni sıfatlarına uyum sağlayacak şekilde içerik olarak da değiştirilmiştir. Dolayısıyla Ekim 2002 ve sonrasındaki verilerin geçmiş dönem verileriyle karşılaştırılmasında toplam menkul değerler kullanılmıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Kredi hacmi, 2002 yılının ilk onbir aylık döneminde reel bazda yüzde 13 oranında daralmıştır.

kulladıkları kredilerin azalması bankaların açık pozisyonlarını azaltıcı etki yapmaktadır.

Konsolide bilanço dışı işlemlerden olan “taahhütler” kalemi, alt kalemi olan repo ve ters repo işlemlerinin Şubat 2002’den itibaren bilanço içine alınmasından ve türev finansal araçlardaki reel gerilemeden dolayı, 2002 yılının ilk onbir aylık döneminde reel olarak yüzde 26 oranında daralmıştır. Bu dönemde taahhütler kaleminin alt kalemi olan türev finansal araçlar reel olarak yüzde 47 oranında, gayrinakdi kredi ve yükümlülükler ise yüzde 11 oranında daralmıştır.

IV.1.2.A. Krediler

2002 yılının ilk onbir aylık döneminde toplam krediler reel bazda yüzde 13 oranında daralmıştır (Grafik IV.1.1). Kredi arz ve talebindeki gerilemenin yanı sıra, bankaların yeniden yapılandırma programı ile canlı krediler içinde izlenen donuk kredilerinin tahsili gecikmiş alacaklar kalemine transfer edilmesi ve banka sayısındaki gerileme de, kredi hacmindeki düşüşü artıran faktörlerdir.

GRAFİK IV.1.1 KREDİ HACMİ (Sabit Fiyatlarla, Milyar TL)⁽¹⁾

Kaynak: TCMB.

(1) TÜFE 1994=100 endeksi ile sabit fiyatlara çevrilmiştir.

Bu dönemde, kredi hacmindeki en yüksek daralma kamu bankalarında gözlenmiştir (Grafik IV.1.2). Kamu bankalarının kullandırmış olduğu krediler reel bazda yüzde 23 oranında daralmıştır. Kamu bankalarının kredi portföyündeki daralma, yeni ihtisas kredisi açılmasının sınırlandırılması ve kullandırılacak kredilere uygulanacak faiz oranının devlet iç borçlanma senedi faiz oranına endekslenmesinden kaynaklanmıştır. TMSF kapsamında bulunan bankaların kredi hacmi Pamukbank’ın TMSF kapsamına alınması ile reel olarak yüzde 57 oranında

5.000 6.000 7.000 8.000 9.000 10.000

0101 0103 0105 0107 0109 0111 0201 0203 0205 0207 0209 0211

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 Yıllık Rapor 114

artarken, özel bankaların kredi hacmi aynı nedenle yüzde 13 oranında daralmıştır.

Yabancı bankaların kredi hacmi ise yüzde 11 oranında artmıştır.

GRAFİK IV.1.2

KREDİLERİN BANKA GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI