İdarenin Yeni İşlem Yapmasını Gerekli Kılan İptal Kararları

Kimi iptal kararları, ilgilinin hukusal durumunda değişiklik yapılmasını gerektirir. Ancak bu değişiklik idare tarafından yapılırsa, iptal kararının da gereği yerine getirilmiş olur.

İdarenin yeni işlem yapmasını gerekli kılan iptal kararlarının uygulanmasında, idare aktif bir rol aynar ve kararın gereğini yerine getirebilmek için bir dizi işlem ve eylemde bulunur383. İptal kararları, iptal edilen işlem ve onunla ilgili diğer işlemleri yapıldıkları tarihten itibaren ortadan kaldırır384. İptal kararının geriye yürüyücü ve ortadan kaldırıcı özelliği nedeniyle, bu kararların yerine getirilmesi, iptal edilen işlemin çeşidi ve kararın gerekçesi bakımından farklı özellikler göstermektedir385.

Bu başlık altında, idarenin iptal edilen işlemin niteliğine ve kararın gerekçesine göre, iptal kararlarının gereklerini yerine getirmesine ilişkin durumlar ele alınacaktır.

a. Konularına Göre İptal Kararlarının Uygulanması

Konularına göre, iptal kararlarının uygulanması farklılıklar doğurmaktadır. Bu faklılıkları ortaya koymak için, idarenin konusuna göre farklılık taşıyan kimi işlemlerinin iptal edilmesi durumlarını irdelemeye çalışacağız.

Geçici görevlendirme ve atama gibi memurun statüsünde değişiklik yaratan işlemlerin iptali kararının uygulanması: Örneğin bir kamu görevlisi, konusu geçici görevlendirme olan bir işlemle, bulunduğu yerden başka bir göreve atansa ve bu atama işlemine karşı açtığı davada yargı yeri iptal kararı verse, bu kararın icrasında idare nasıl bir yol izleyecektir? Böyle bir durumda, iptal edilen işlem, iptal kararı ile geriye yürüyerek, işlemden önceki hukuksal durumu geri getirdiğine göre, artık idarenin iptal

383

Çağlayan, a.g.y., s. 173.

384

Onar, “İdare Hukukunun Umumi Esasları”, C. III, s. 1794.

kararının yerine getirilmesi için yeni bir atama yapmasına zorunluluk ve olanak yoktur386. Bu durumda idare, ilgilisine “yargı kararı gereğince eski görev yerinize iadeniz uygun görülmüştür” biçiminde bir yazı ile bildirimde bulunmakla, kararın gereğini yerine getirmiş olur.

Aynı şekilde hukuka aykırı olarak başka bir göreve atanan memur hakkında, ilgili işlemin iptaline karar verilmesi durumunda, anılan kadro boş ise geçici görevlendirmede belirtilen yöntemle, eski görev yerine dödürülmesi gerekecektir. Eğer kadro doldurulmuş ve yerine başka bir atama yapılmış ise durum ne olacaktır? İdari Yargılama Usulü Kanununun (28)’inci maddesine göre idare yargı kararlarını gecikmeksizin yerine getirmelidr. Bu maddeden hareketle, yine idare, görevine yargı kararı gereğince döndürülmesi gereken memuru eski görev yerine dödürmeli, yerine atanan memuru da görevden almalı ve ilgili kadroyu boşaltmalıdır. Ancak uygulamada, idareler, kadronun boş olmadığı gerekçesiyle kararı uygulamaktan kaçınarak, ilgili kadroya eş değerde benzer bir kadroya atama yaptıkları görülebilmektedir. Bu uygulamanın önüne geçilmek için, memur kendisinin başka kadroya atanması işleminden sonra, yerine atanan memura ilişkin işleme karşı da dava açmalıdır. Kısaca, memurun, olası bir yargı kararının uygulanmasının, idarece, kadronun boş olmadığı gerekçesiyle engellenmesinin önüne geçmek için, kendisinin naklen atanmasıyla boşalan kadronun doldurulmasına yönelik işlemin de iptali için dava açmasının doğru olacağı görüşündeyiz.

Disiplin cezasının yargı yerince iptali kararının uygulanması: Burada ikili bir ayrım yapmak gerekir. Eğer disiplin cezası verilmesine ilişkin idari işlem, yetki ya da biçim unsurundaki bir sakatlıktan dolayı iptal ediliyorsa bu durumda idare, eksiklikleri gidererek aynı disiplin cezasını yeniden verebilir; eğer disiplin cezası diğer unsurlar yönünden iptal edilirse bu durumda, idare söz konusu disiplin cezasını ilgilinin dosyasından silmelidir387.

Kamu görevlisinin ilerlemesine engel olan idari işlemlerin iptal edilmesine ilişkin yargı yerince verilen iptal kararının uygulanması: Kamu görevlileri, bilgi ve

386

Fikri, Gökçeer, “Yürütmenin Durdurulması ve İptal Kararlarının Yerine Getirilmesinde İdarenin

Yapacağı İşlemin Biçimi”, İller ve Belediye Aylık İlim ve Meslek Dergisi”, Sy., 401, Mart 1979, s. 73.

yeteneklerine göre, belli bir düzeyde memurluk mesleğine girerler, hizmet sürelerine ve yeteneklerine göre meslekte ilerlerler ve kariyer yaparlar388. Kamu görevlisinin bu durumlar çerçevesince ilerlemesi gerekirken, idarece yapılan işlemle hukuka aykırı biçimde ilerlemesinin önüne geçilmesi durumunda, işlem yargı yerince iptal edilirse, bu karar gereğince, idare, ilgilinin ilerlemesini sağlamalıdır.

b. İptal Kararlarının Mali Haklara Etkisi

İptal kararının mali haklara etkisi konusundaki mali haklar, ilgilinin hukuka aykırı işlemin yapılması ile iptal kararı verilmesi arasında geçen süredeki, maaş farkı gibi parasal kayıplardır.

İdari yargıda iptal kararları ile hukuka aykırı idari işlemin ilk yapıldığı ana kadar geriye yürüyerek tüm hüküm ve sonuçlarıyla ortadan kaldırdığını yukarıda açıklamıştık. Bunun sonucu olarak, iptal kararı ile, ilgilinin, işlem yapılmadan önceki hukuksal durumu ne ise onun iadesinin gerçekleştirilmesi gerekir.

Örneğin, tıp fakültesinde fakülte sekreteri olarak görev yapan bir memur, rektörlüğün işlemi ile kütüphane ve dokümantasyon daire başkanlığına beş aylık geçici süreyle görevlendirilse ve bu görevlendirme sonucu, fakülte sekreterliği yapmaktayken aldığı döner sermaye katkı payından mahrum kalsa, acaba memur, anılan işleme karşı açtığı iptal davasının iptalle sonuçlanması durumunda, beş ay süre ile alamadığı döner sermaye katkı payını alabilecek midir? Kuşkusuz bu sorunun cevabı evet olacaktır. Çünkü, idare iptal kararlarına uymakla yükümlüdür ve eğer beş ay süre ile ödenmeyen döner sermaye katkı payını memura ödemez ise, yargı kararlarının yerine getirilmemesi nedeniyle sorumluluğu doğacaktır. Memur, hukuka aykırı olarak atandığı beş aylık süreye ilişkin döner sermaye katkı payının ödenmesi isteminde bulunmasa dahi idare bunu ödemekle mükelleftir. Ancak, uygulamada, idareden, ilgili mahkeme kararının da eklendiği bir dilekçeyle mali kaybın ödenmesi isteminde bulunulmaktadır.

c. İptal Kararlarının Diğer Haklara Etkisi

İptal kararları, sadece mali haklara etki etmekle kalmayıp aynı zamanda, kamu görevlileri ile ilgili kademe ilerlemesi, terfi, kıdem ve benzeri hakları içeren işlemlere de etki etmektedir. Örneğin, görevden idarenin sakat işlemi ile ayrılmak zorunda kalan bir kamu görevlisinin, terfi, emeklilik gibi haklarına, sakat işlemin iptal edilmesi nasıl bir etki yaratacaktır?

Bu gibi durumlarda, gerek hukuk devleti ilkesi gerekse, iptal kararının geriye yürümesi ve işlemi hiç yapılmamışcasına ortadan kaldırıcı etkisi nedeniyle, görevden ayrı geçirilen süreler, kamu görevlisinin terfi ve emeklilik konusunda aranan süre şartlarından düşülmelidir. İptal kararı ile, kamu görevlisi hakkında sakat işlem tesis edilmeseydi terfi ve emeklilik gibi konularda ne tür haklara sahip olacak idiyse, iptal kararı ile de aynı sonuçları elde etmelidir. Çünkü iptal kararının amacı, idare edilenleri, idarenin haksız ve hukuka aykırı işlemlerinden ve bu işlemlerin yarattığı haksız sonuçlardan korumaktır.

Danıştay 10 Dairesi389, “...İptal kararı, yapılan emeklilik işlemini, tesis edildiği tarihten itibaren ortadan kaldırdığından, emeklilikte geçen sürenin, terfi kıdeminde olduğu gibi, emeklilik kıdeminde de sayılması gerekir...” biçiminde karar vermiştir.