İŞ ARKADAŞLARI MUTLULUK GETİRİR Mİ? İŞTEN MEMNUNİYETİN VE CİNSİYETİN DURUMSAL ARACILIK (MODERATED MEDIATION) ROLÜ
Hipotez 2: İşten memnuniyet aracılığıyla ortaya çıkan iş arkadaşlarından memnuniyet ‒ mutluluk
ilişkisinde cinsiyetin düzenleyici etkisi vardır. Şöyle ki, bu aracılık ilişkisi kadınlar için erkeklerden daha kuvvetlidir.
3. Araştırmanın Yöntemi 3.1. Örneklem
Bu araştırmada, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından 2012 yılında yapılan Yaşam Memnuniyeti Araştırması’ndan elde edilen veri analiz edilmiştir. TUİK'in iki aşamalı tabakalı küme örnekleme tekniğiyle gerçekleştirdiği Yaşam Memnuniyeti Araştırması'na 7956 kişi katılmıştır. Araştırmanın örneklemini, 7956 cevaplı birey arasında (eğer çalışıyorsa) iş arkadaşlarından ve işten memnuniyetini beyan eden 3392 kişi oluşturmaktadır. Örneklemin % 70.6’sı (2394 kişi) kentten, % 29.4 (998 kişi) kırsal kesimdendir. Cinsiyetlerine bakıldığında örneklemin % 67.2’si erkek (2279 kişi), % 32.8’i ise kadındır (1113 kişi) kadındır. % 78.2’si (2653 kişi) evli olan örneklemdeki bireyler, genelde (% 77.3) lise ve daha aşağıda eğitim seviyesine sahiptir. Yaş ortalaması 39.65 yıl (s.s.= 12.08) olan örneklemin büyük çoğunluğu (2802 kişi; % 82.6) özel sektörde çalışmaktadır.
3.2. Veri Toplama Aracı
2012 Yaşam Memnuniyeti Araştırması, bireylerin yaşamın farklı alanları hakkındaki genel sübjektif değerlendirmeleri kapsadığı gibi, çeşitli sosyo-ekonomik, demografik özellikler, sağlık, evlilik, eğitim, oturulan yer, gelir, ilişkiler ve kamu hizmetlerinden duyulan memnuniyet hakkında da bilgi sağlamaktadır. Bu çalışmanın amacı, iş arkadaşlarından ve işten duyulan memnuniyetin, kişilerin mutluluğuna olan etkilerinin cinsiyetin rolü ile birlikte araştırılması olduğu için sadece söz konusu değişkenlere ait ölçümler dikkate alınmıştır.
Bireyler mutluluk düzeyleri hakkındaki değerlendirmelerini, “Bir bütün olarak yaşamınızı düşündüğünüzde ne kadar mutlusunuz?” şeklindeki soruya 5’li Likert tarzında (1- çok mutsuz, 2- mutsuz, 3- orta, 4- mutlu ve 5- çok mutlu) oluşturulan şıklardan birini işaretleyerek cevap vermişlerdir. Bireyler “işten memnuniyet” hakkındaki soruya 5’li Likert tarzında (1- hiç memnun değil, 2- memnun değil, 3- orta, 4- memnun ve 5- çok memnun) oluşturulan şıklardan birini işaretleyerek cevap vermişlerdir. Benzer şekilde, “işyerindeki kişilerle ilişkilerden memnuniyet hakkındaki” soruya 5’li Likert tarzında (1- hiç memnun değil, 2- memnun değil, 3- orta, 4- memnun ve 5- çok memnun) oluşturulan şıklardan birini işaretleyerek cevap vermişlerdir.
3.3. İşlem
İş arkadaşlarından memnuniyet ile mutluluk arasındaki ilişkide işten memnuniyetin aracılık rolü ve bu rolde cinsiyetin durumsal etkisini test etmek üzere; Hayes'in (2013) önerdiği durumsal aracılık analizi (moderated mediation) uygulanmıştır. Durumsal aracılık analizinde dikkate alınan temel dört kriter şöyledir: (a) İş arkadaşlarından memnuniyetin mutluluk üzerinde anlamlı bir etkisi, (b) İş arkadaşlarından memnuniyet-işten memnuniyet, iş arkadaşlarından memnuniyet-mutluluk ve işten memnuniyet-mutluluk arasındaki ilişkilerde cinsiyetin anlamlı bir düzenleyici etkisi, (c) İşten memnuniyetin mutluluk üzerinde anlamlı bir etkisi ve (d) İş arkadaşlarından memnuniyetin işten memnuniyet vasıtasıyla mutluluk üzerinde cinsiyete göre farklılaşan etkileri olmalıdır. Özellikle, sonuncu kriter durumsal aracılık etkisini ortaya koyan kriterdir (Preacher vd., 2007; Hayes, 2013).
758
3.4. Bulgular
Tablo 1’de araştırma değişkenleri ve diğer demografik değişkenler arasındaki ilişkileri gösterir korelâsyon analizi sonuçları yer almaktadır.
Tablo 1: Değişkenler Arasındaki Korelâsyon Analizi Sonuçları
Değişkenler Ort. S.S. 1 2 3 4 5 1 Yaş 39.65 12.08 - 2 Cinsiyet 1.33 0.47 -0.035* - 3 İş arkadaşlarından memnuniyet 3.88 0.59 -0.001 -0.036* - 4 İşten memnuniyet 3.63 0.86 0.004 -0.011 0.365** - 5 Mutluluk 3.59 0.80 -0.047** -0.009 0.198** 0.297** - Not: ** p< 0.01 * p<0.05. Cinsiyet değişkeni erkek (1) kadın (2) şeklinde kodlanmıştır.
Tablo 1’deki sonuçlara bakıldığında; iş arkadaşlarından memnuniyetin (r = 0.198, p < 0.01) ve işten memnuniyetin (r = 0.297, p < 0.01) mutluluk ile pozitif yönlü bir ilişki içerisinde olduğu bulunmuştur. Ayrıca, iş arkadaşlarından memnuniyet ve işten memnuniyet arasında da pozitif yönlü bir ilişki vardır (r = 0.365, p < 0.01).
İş arkadaşlarından memnuniyet ile mutluluk arasındaki ilişkide işten memnuniyetin aracılık etkisi olduğunu ifade eden birinci hipotezi test etmek üzere Baron ve Kenny’nin (1986) dört aşamalı regresyon analizi ve Hayes’in (2013) PROCESS işlemi uygulanmıştır. Hiyerarşik regresyon analizi sonuçları Tablo 2’de yer almaktadır. Tablo 2’de yer alan sonuçlara göre; iş arkadaşlarından memnuniyetin işten memnuniyet üzerinde (β = 0.365, p < 0.001) ve mutluluk üzerinde (β = 0.198, p < 0.001) pozitif yönlü ve anlamlı bir etkisi olduğu bulunmuştur. Ayrıca, iş memnuniyetinin mutluluk üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir etkisi görülmüştür (β = 0.297, p < 0.001). Son olarak, iş arkadaşlarından memnuniyet ve işten memnuniyet regresyon modeline aynı anda sokulduğunda iş arkadaşlarından memnuniyetin mutluluk üzerindeki etkisi azalmıştır (β = 0.198, p < 0.001 değerinden β = 0.104, p < 0.001 değerine). Bu bulgular iş arkadaşlarından memnuniyet ve mutluluk ilişkisinde işten memnuniyetin kısmi aracılık etkisini göstermektedir. Hayes’in (2013) bootstrap yaklaşımına dayanan (10,000 örneklem) PROCESS bulguları, iş arkadaşlarından memnuniyet ve mutluluk ilişkisinde işten memnuniyetin anlamlı kısmi aracılık etkisini doğrulamıştır (iş arkadaşlarından memnuniyetin mutluluk üzerinde doğrudan olmayan – dolaylı etkisi; B = 0.127, SH = 0.01, %95 düzeltilmiş güven aralığı CI = [0.10, 0.15]; z = 12.38, p < 0.001). Bu sonuçlara göre birinci hipotez kısmen desteklenmiştir.
Tablo 2: İşten Memnuniyetin Aracılık Etkisine Ait Hiyerarşik Regresyon Analizi Sonuçları
Modeller ve Değişkenler
İşten memnuniyet Mutluluk
Birinci Model İkinci Model Üçüncü Model Dördüncü Model
B t B t B t B t İş arkadaşlarından memnuniyet 0.365 22.83*** 0.198 11.78*** 0.104 5.93*** İşten memnuniyet 0.297 18.08*** 0.259 14.75*** R2 0.133 0.039 0.088 0.097 F 521.50*** 138.93*** 193.53*** 182.78*** Not: * p < 0.05, ** p < 0.01, *** p < 0.01. Tabloda yer alan katsayılar standardize edilmiş regresyon katsayılarıdır.
Araştırmanın ikinci hipotezi işten memnuniyet aracılığıyla ortaya çıkan iş arkadaşlarından memnuniyet ‒ mutluluk ilişkisinde cinsiyetin düzenleyici etkisi olduğunu ve bu aracılık ilişkisinin kadınlar için erkeklerden daha kuvvetli olduğunu belirtmektedir. Hayes’in (2013) PROCESS işlemi uygulanarak (10,000 bootstrap örneklemi) durumsal etkiler incelenmiştir. Tablo 3’te görüldüğü üzere, iş arkadaşlarından memnuniyetin işten memnuniyet aracılığıyla mutluluk üzerinde durumsal dolaylı etkisi hem kadınlar (B = 0.111, SH = 0.02, %95 düzeltilmiş güven aralığı CI = [0.07, 0.15]) hem de erkekler (B = 0.134, SH = 0.01, %95
759
düzeltilmiş güven aralığı CI = [0.10, 0.15]) için anlamlıdır. Erkekler ve kadınlar arasında dolaylı etki anlamlı olarak farklılaşmamaktadır. Ancak, işten memnuniyet kontrol edildiğinde iş arkadaşlarından memnuniyetin mutluluk üzerindeki doğrudan etkisi erkekler için anlamlı iken (B = 0.181, SH = 0.03, t = 6.175, p < 0.001, %95 düzeltilmiş güven aralığı CI = [0.12, 0.23]), kadınlar için anlamlı değildir (B = 0.063, SH = 0.04, t = 1.603, p = 0.108, %95 düzeltilmiş güven aralığı CI = [-0.01, 0.14]). Diğer bir ifadeyle, kadınlar için iş arkadaşlarından memnuniyet ‒ mutluluk ilişkisinde işten memnuniyetin tam aracılık rolü varken, erkeklerde kısmi aracılık rolü vardır. Bu sonuçlar ikinci hipotezi desteklemiştir.
Tablo 3: İş Arkadaşlarından Memnuniyetin İşten Memnuniyetin Aracılığıyla
Mutluluk Üzerinde Durumsal Doğrudan ve Dolaylı Etkisi
Etkiler B SH t p %95 Güven Aralığı
Alt sınır Üst sınır Doğrudan Etki Erkek 0.181 0.029 6.175 < 0.001 0.123 0.238 Kadın 0.063 0.039 1.603 0.108 -0.014 0.140 Dolaylı Etki Erkek 0.134 0.015 0.105 0.167 Kadın 0.111 0.020 0.075 0.154
Not: Bağımlı değişken = mutluluk; bağımsız değişken = iş arkadaşlarından memnuniyet; aracı değişken = işten memnuniyet. Tablodaki sonuçlar Hayes’in (2013) IBM SPSS ile yapılabilen PROCESS işlemine dayanmaktadır.
4. Sonuç ve Tartışma
Bu çalışmanın amacı, iş arkadaşlarından ve işten duyulan memnuniyetin, kişilerin mutluluğuna olan etkilerinin cinsiyetin rolü ile birlikte araştırılmasıdır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre iş arkadaşlarından memnuniyetin hem işten memnuniyet üzerinde hem de mutluluk üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir etkisi vardır. Bunun yanında, iş memnuniyetinin mutluluk üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir etkisi olduğu bulunmuştur. Ayrıca, iş arkadaşlarından memnuniyet ile mutluluk arasındaki ilişkide işten memnuniyetin kısmi aracılık rolü oynadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Ortaya çıkan bu durum, iş arkadaşlarından elde edilen memnuniyetin mutluluk üzerindeki etkisinin gerek doğrudan gerekse işten memnuniyet aracılığıyla ortaya çıkabileceğini göstermektedir. Elde edilen bulgular Simon vd. (2010) tarafından gerçekleştirilen çalışmada ortaya çıkan sonuçlarla uyumludur. Bunun yanında, iş arkadaşlarından memnuniyet, işten memnuniyet ve mutluluk arasındaki pozitif ve anlamlı ilişkilere ilgili alan yazında yer alan çeşitli çalışmalarda da rastlamak mümkündür (Kavanagh ve Halpern, 1977; Near vd., 1978; Rice vd., 1985; Tait vd., 1989; Simon vd., 2010; Bowling vd., 2010).
Araştırmadan ortaya çıkan bir diğer bulgu ise işten memnuniyet aracılığıyla ortaya çıkan iş arkadaşlarından memnuniyet - mutluluk ilişkisinde cinsiyetin düzenleyici etkisinin olduğu ve bu aracılık ilişkisinin kadınlar için erkeklerden daha kuvvetli olduğudur. Buna göre, kadınların iş arkadaşından memnuniyet duymalarının öncelikle iş memnuniyetini, daha sonra ise mutluluğu artırdığı; erkeklerde ise mutluluğun artmasında, hem iş arkadaşlarından memnun olmanın doğrudan etkilerinin, hem de iş arkadaş memnuniyetinin iş memnuniyetini de artıran dolaylı etkilerinin rolü olduğu tespit edilmiştir. Ortaya çıkan bu sonuç ilgili alan yazında yer alan diğer bazı çalışma sonuçlarıyla uyumludur (Kavanagh ve Halpern, 1977; Anderson ve Martin, 1995; Clark, 1997; Babin ve Boles, 1998; Jiang ve Hu, 2015). Elde edilen bulgular, kadınların mutluluklarında yalnızca iş memnuniyetinin rolü olduğunu, iş arkadaşları ile olan ilişkilerinin kadınların iş yaşamı çerçevesinde kaldığını ve bu ilişkilerin doğrudan genel mutluluklarında bir rolünün olmadığını göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, iş arkadaşlarıyla olumlu ilişkiler erkeklerde doğrudan mutluluk getirirken, kadınlarda getirmemektedir. Gelecekteki çalışmalarda kadınların ilişki memnuniyeti açısından iş yaşamı dışında hangi çevrelerdeki ilişkilerinin mutluluklarında doğrudan rolü olduğu sorusu test edilebilir.
Çalışmanın örgütsel davranış araştırmalarına hem teorik hem de metodolojik olarak iki farklı alanda katkı sağlayabileceği değerlendirilmektedir. Teorik olarak; iş ortamının sosyal yönü ile mutluluk arasında elde edilecek etkileşimlerin sosyal süreçlerin önemi açısından pozitif örgütsel davranış ve pozitif psikoloji yazınında bir boşluğu kapatacağı düşünülmektedir. Metodolojik olarak ise, ulusal yazında durumsal aracılık (moderated mediation) modellerinin nasıl oluşturulması, test edilmesi ve yorumlanması gerektiğine ilişkin sistematik bir örnek sunulmasının yöntemsel araçlara yeni bir bakış getireceği düşünülmektedir.
Bu araştırmanın iki temel kısıtı bulunmaktadır. İlk kısıt, veri toplama yöntemiyle ilgilidir. Anket yöntemi kullanılarak yapılan bu araştırmada verilerin tek bir kaynaktan (bireyin kendisi) toplanması yanlılığa neden olabilmektedir. Bu durum, analiz sonucunda ortaya çıkan doğrusal ilişkilerin büyüklüğünü artırabilmektedir (Podsakoff vd., 2003). Araştırmanın bir diğer kısıtı ise bu araştırmanın aslında kesitsel bir araştırma olmasından kaynaklanmaktadır. Kesitsel araştırma, belirli bir zaman diliminde yapılan bir alan
760
araştırması olduğu için değişkenler arasındaki nedensel ilişkilerden bir sonuç çıkarmak her zaman mümkün değildir. Bu nedenle, ileride yapılacak çalışmalarda, belirli bir zaman diliminde verilerin toplanması yerine, boylamsal bir araştırma tasarımı ile bu kısıt engellenebilir ve değişkenler arasındaki nedensel ilişkiler daha güvenilir hale gelebilir.
Sonuç olarak ve bu kısıtlara rağmen, iş arkadaşlarından duyulan memnuniyetin mutluluk üzerinde işten memnuniyet yolu ile oluşan dolaylı etkisinde cinsiyetin düzenleyici role sahip olduğu bulunmuştur. Bu anlamda, çalışma ortamına yönelik sosyal ilişkilerin erkeklerin ve kadınların mutluluk düzeyleri üzerinde farklı etkilerinin olduğu belirtilmelidir.
Kaynakça
Adams, A. ve Bond S. (2000), “Hospital nurses’ job satisfaction, individual and organizational characteristics”, Journal of Advanced Nursing, 32(3), pp 536-543.
Anderson, C. M. ve Martin M. M. (1995), “Why employees speak to coworkers and bosses: Motives, gender and organizational satisfaction”, Journal of Business Communication, 32, pp 249-265.
Antonucci, T. C. ve Akiyama H. (1987), “An examination of sex differences in social support among older men and women”, Sex Roles, 17(11-12), pp 737-749.
Babin, B. J. ve Boles J. S. (1998), “Employee behavior in a service environment: A model and test of potential differences between men and women”, Journal of Marketing, 62(2), pp 77-91.
Baron, R. M. ve Kenny D. A. (1986), “The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations”, Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), pp 1173–1182.
Bowling, N. A., Eschleman K. J. ve Wang Q. (2010), “A meta-analytic examination of the relationship between job satisfaction and subjective well-being”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83, pp 915- 934.
Chamberlain, L. J. ve Hodson R. (2010), “Toxic work environments: What helps and what hurts”, Sociological Perspectives, 53(4), pp 455-478.
Chiaburu, D. S. ve Harrison D. A. (2008), “Do peers make the place? Conceptual synthesis and meta-analysis of coworker effects on perceptions, attitudes, OCBs and performance”, Journal of Applied Psychology, 93(5), pp 1082- 1103.
Clark, A. E. (1997), “Job satisfaction and gender: Why are women so happy at work”, Labour Economics, 4, pp 341-372. Cortina, L. M., Magley V. J., Williams J. H. ve Langhout R. D. (2001), “Incivility in the workplace: Incidence and impact”,
Journal of Occupational Health Psychology, 6(1), pp 64-80.
Danish, R. Q. ve Usman A. (2010), “Impact of reward and recognition on job satisfaction and motivation: An empirical study from Pakistan”, International Journal of Business and Management, 5(2), pp 159-167.
Dantzker, M. L. ve Kubin B. (1998), “Job satisfaction: The gender perspective among police officers”, American Journal of Criminal Justice, 23(1), pp 19-31.
Diener, E. (1984), “Subjective well-being”, Psychological Bulletin, 95(3), pp 542-575.
Diener, E., Suh E. M., Lucas R. E. ve Smith H. L. (1999), “Subjective well-being: Three decades of progress”, Psychological Bulletin, 125(2), pp 276-302.
Eagly, A. H. (1987), Sex differences in social behavior: A social-role interpretation, Lawrence Erlbaum, Hillsdale, New Jersey.
Eagly, A. H. ve Wood W. (1991), Explaining sex differences in social behavior: A meta-analytic perspective”, Personality and Social Psychology Bulletin, 17(3), pp 306-315.
Erdogan, B., Bauer T. N., Truxillo D. M. ve Mansfield L. R. (2012), “Whistle while you work: A review of the life satisfaction literature”, Journal of Management, 38(4), pp 1038-1083.
Frone, M. R. (2000), “Interpersonal conflict at work and psychological outcomes: Testing a model among young workers”, Journal of Occupational Health Psychology, 5(2), pp 246-255.
Golden, T. (2007), “Co-workers who telework and the impact on those in the office: Understanding the implications of virtual work for co-worker satisfaction and turnover intentions”, Human Relations, 60(11), pp 1641-1667. Greenhaus, J. H., Collins K. M. ve Shaw J. D. (2003), “The relation between work-family balance and quality of life”,
Journal of Vocational Behavior, 63, pp 510-531.
Hayes, A. F. (2013), Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A Regression-Based Approach, Guilford Press, New York.
Jiang, Z. ve Hu X. (2015), “Knowledge sharing and life satisfaction: The roles of colleague relationships and gender”, Social Indicators Research, DOI 10.1007/s11205-015-0886-9.
Judge, T. A. ve Watanabe S. (1994), “Individual differences in the nature of the relationship between job and life satisfaction”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 67, pp 101-107.
Kavanagh, M. J. ve Halpern M. (1977), “The impact of job level and sex differences on the relationship between life and job satisfaction”, Academy of Management Journal, 20(1), pp 66-73.
Loscocco, K. A. ve Spitze G. (1990), “Working conditions, social support and the well-being of female and male factory workers”, Journal of Health and Social Behavior, 31(4), pp 313-327.
761
McGuire, G. M. (2007), “A typology of the social support that workers provide to their network members”, Work and Occupations, 34(2), pp 125-147.
Michel, J. S., Mitchelson J. K., Kotrba L. M., LeBreton J. M. ve Baltes B. B. (2009), “A comparative test of work-family conflict models and critical examination of work-family linkages”, Journal of Vocational Behavior, 74, pp 199- 218.
Near, J. P., Rice R. W. ve Hunt, R. G. (1978), “Work and extra-work correlates of life and job satisfaction”, Academy of Management Journal, 21(2), pp 248-264.
Podsakoff, P. M., Mackenzie S. B., Lee J. Y. ve Podsakoff N. P. (2003), “Common method biases in behavioral research: A critical review of the literature and recommended remedies”, Journal of Applied Psychology, 88, pp 879-903. Preacher, K. J., Rucker D. D. ve Hayes A. F. (2007), “Addressing moderated mediation hypotheses: Theory, methods and
prescriptions”, Multivariate Behavioral Research, 42(1), pp 185–227.
Rice, R. W., McFarlin D. B., Hunt R. G. ve Near J. P. (1985), “Job importance as a moderator of the relationship between job satisfaction and life satisfaction”, Basic and Applied Social Psychology, 6(4), pp 297-316.
Seligman, M. E. P. (2008), “Positive health”, Applied Psychology: An International Review, 57, pp 3-18.
Simon, L. S., Judge T. A. ve Halvorsen-Ganepola M. D. K. (2010), “In good company? A multi-study, multi-level investigation of the effects of coworker relationships on employee well-being”, Journal of Vocational Behavior, 76, pp 534-546.
Sloan, M. M. (2012), “Unfair treatment in the workplace and worker well-being: The role of coworker support in a service work environment”, Work and Occupations, 39(1), pp 3-34.
Smith, P. C., Kendall L. M. ve Hulin C. L. (1969), The measurement of satisfaction in work and retirement: A strategy for the study of attitudes, Rand McNally, Chicago.
Tait, M., Padgett M. Y. ve Baldwin T. T. (1989), Job and life satisfaction: A reevaluation of the strength of the relationship and gender effects as a function of the date of the study, Journal of Applied Psychology, 74(3), pp 502-507.
Weaver, C. N. (1978), “Job satisfaction as a component of happiness among males and females”, Personnel Psychology, 31, pp 831-840.
Wharton, A. S. ve Baron J. N. (1987), “So happy together? The impact of gender segregation on men at work”, American Sociological Review, 52(5), pp 574-587.
Wright, T. A. ve Bonett D. G. (2007), “Job satisfaction and psychological well-being as nonadditive predictors of workplace turnover”, Journal of Management, 33(2), pp 141-160.
Wright, T. A. ve Cropanzano R. (2000), “Psychological well-being and job satisfaciton as predictors of job performance”, Journal of Occupational Health Psychology, 5(1), pp 84-94.