Araştırmanın yapısını oluştururken problem cümlesi doğrultusunda hipotezler
kurulmuştur. Bu hipotezlerin değerlendirilmesi amacıyla t testleri yapılmıştır. T testi, bir gruptaki sürekli olan bir sonuç değişkeni ortalamasının, diğer gruptakinden önemli derecede farklı olup olmadığını belirlemede kullanılmaktadır (Akgül, 2003:48). T testinin 3 tane varsayımı söz konusudur. Bunlar; verilerin aralıklı veya oransal nitelikte olması, verilerin normal dağılıma uyması ve grup varyanslarının eşit olmasıdır (Ak, 2005:73). Testler 0,05 anlam düzeyinde yapılmaktadır. Hipotezlerin kabul ve red şartı: p > 0,05 => H0 kabul, H1 red
p < 0,05 => H1 kabul, H0 red
1. Hipotez: Medikal sektörde yer alan firmalar pazarlama alanında yeterli bilgiye sahiptir.
İşletmelerin pazarlama konusunda bilgisinin yeterli olup olmadığını analiz etmek için firmaların eğitim ihtiyacı talep etme durumları incelenmiştir. Analiz aşamasında tek örnekli t-testi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 36.’da verilmiştir.
Tablo 36. Pazarlama Yeterliliğine Dayalı T Testi Eğitim Talebi N Ortalama Standart Sapma T P 31 3,548 1,877 10,526 0,000
% 95 güven aralığında yapılan t-testi sonucunda p değeri (0,00<0,05) olduğundan H0 hipotezi red edilmektedir. Diğer bir ifade ile medikal sektörde faaliyet gösteren firmalar pazarlama yönetimi konusunda yeterli bilgiye rahip değildirler (Tablo 36).
2. Hipotez: Medikal sektörde yer alan firmalar üretim yönetimi alanında yenilikleri takip etmektedir.
İşletmelerin üretim yönetimi yeniliklerini takip edip etmediğini analiz etmek için işletmelerin makine ve teçhizat yaşı ve yenilikleri takip etme yöntemleri incelenmiştir. Bu kapsamda firmalar fuar ziyaretleri, yayın ve katalogları inceleyerek, TÜBİTAK, KOSGEB vb. kuruluşlardan ve rakip firmaları inceleyerek takip ettiklerini belirtmişlerdir. Analiz aşamasında tek örnekli t-testi yapılmış. Sonuçlar Tablo 37.’de verilmiştir.
Tablo 37. Yeniliklerin Takibine Dayalı T Testi
N Ortalama Standart
Sapma T P
Makine/Teçhizat
Yaşı 31 3,03 0,91 18,5 0,00
Yenilik Takibi 31 0,6 0,23 14,465 0,00
% 95 güven aralığında her iki değer için yapılan t-testi sonuçlarında p değeri (0,00<0,05) olduğundan H0 hipotezi red edilmektedir. Medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların üretim yönetimi konusunda yenilikleri takip ettikleri söylenememektedir ( Tablo 37).
3. Hipotez: Medikal sektörde yer alan firmalar Ar-Ge faaliyetlerini gerçekleştirmektedir.
İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerini yerine getirip getirmedikleri konusunda iki durum göz önüne alınarak test yapılmıştır. Firmaların Ar-Ge birimi olup olması ve Ar- Ge faaliyetlerinde destek aldıkları kuruluşlar incelenmiştir. Analiz aşamasında tek örnekli t-testi yapılmış. Sonuçlar Tablo 38.’da verilmiştir.
Tablo 38. Ar-Ge Faaliyetlerine Dayalı T Testi
N Ortalama Standart Sapma T P Ar-Ge Birimi Var mı? 31 1,5 0,502 17,545 0,00 Ar-Ge Destekleri 31 0,2312 0,218 5,903 0,00
% 95 güven aralığında yapılan t-testleri sonuçlarında p değeri (0,00<0,05) olduğundan H0 hipotezi red edilmektedir. Medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların ar-ge faaliyetleri konusunda yeterli oldukları söylenememektedir( Tablo 38).
4. Hipotez: Medikal sektörde yer alan firmalar için devlet destek ve teşvikleri yeterlidir.
Medikal Sektörde yer alan firmaların devlet destek ve teşviklerini yeterli bulup bulmadığı konusunda t-testi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 39.’da verilmiştir.
Tablo 39. Destek ve Teşviklere Dayalı T Testi
Destek ve Teşvikler
N Ortalama Standart
Sapma T P
31 2,516 1,262 11,105 0,000
% 95 güven aralığında yapılan t-testi sonuçlarında p değeri (0,00<0,05) olduğundan H0 hipotezi red edilmektedir. Medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların devlet destek ve teşviklerini yetersiz bulmaktadır ( Tablo 39).
ALTINCI BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER
Ülkemizde ve tüm dünyada KOBİ’lerin önemi her geçen gün artmaktadır. Büyük ölçekli işletmelere göre daha hızlı oranda geri dönüş yapması, esnek üretim koşuları, krizlere karşı dayanıklılık gösterme yetenekleri KOBİ’lerin tercih ettirmektedir. Günümüzde dış kaynak kullanımının artması KOBİ’lerin üretici olmanın yanında yan sanayi olarak kabul edilmesini sağlanmıştır. Tüm bu özelliklerinin yanı sıra istihdam miktarıyla da ülke ekonomilerinde çok önemli bir yere sahiptir.
KOBİ’ler bu denli özelliklerinin yanı sıra bir o kadar da sorunlara sahiptir. Sorunların en başında finansman sorunu gelmektedir. Nakit akışının yavaş olması firmaların üretim giderlerini karşılayamamasına, üretim maliyetlerin yükselmesine ve devamında işletmelerin kapatılmasına neden olmaktadır. Finansman sorunu hem üretim hem de pazarlama sorunlarının temelini oluşturmaktadır. KOBİ’lerde pazarlama anlayışı sıcak satış olarak uygulanmaktadır. Müşteriyle yüz yüze görüşülerek anlaşma sağlanır. Bu çalışma şeklinin ise ilave maliyetleri söz konusudur. Ulaşım maliyetleri düşünülerek pazar sınırlı alanlarda kalmaktadır. Üretim konusunda ise makine alımından kaçınılmakta, eski teknoloji ile yoğun işgücü ile üretim tercih edilmektedir.
Bu çalışmamızda Ankara ili Ostim bölgesinde faaliyet gösteren işletmelerin üretim ve pazarlama sorunları üzerine bir araştırma yapılmıştır. Medikal Kümelenme 2007 yılında yapılmıştır. Araştırmamıza benzer tarzda daha önce bir araştırma yapılmamıştır. 43 adet anket formu düzenlenerek işletmelere gönderilmiştir. Cevaplanan 31 adet anket formu kullanılır durumda olup, değerlendirilmiştir.
Anket verilerine göre işletmelerin en önemli sorunu finansman problemidir. Bu konu hem üretim, pazarlama, kalite, ar-ge gibi tüm faaliyet alanlarını olumsuz etkilemektedir. Anketten çıkan sonuçlara göre ikinci en önemli sorun personel sorunudur. Aynı kişinin birden fazla görevi takip etmesi gerekmektedir. Bu durumun
sonucunda aynı kişiden birden fazla konuya hakim olması avantaj gibi görünse de, bir süre sonra işlerin gecikmesine sebep olmasıyla sonuçlanmaktadır. Çoğunlukla eski teknoloji kullanılmaktadır. Sanıldığının aksine firmaların çoğunluğunda mühendis çalıştırılmaktadır. Küme işletmeleri kalite konusunda duyarlıdır. Bunun sebebi sağlık sektörüne hizmet verilmesi sebebiyle T.C. Sağlık Bakanlığı’nın sürekli denetim yapması, belirli standartlara uygun ürünler talep etmesi olarak gösterilebilir.
İşletmeler ar-ge konusuna fazla yönlenmemişlerdir. Eski teknoloji ile üretimi tercih etmektedirler. Makine ekipmanının da eski model olması da bir noktada bu faaliyetleri sınırlamıştır. İşletmeler yeni üretmek yerine üniversitelerde, yayın ve kataloglarda ve rakiplerin yaptıklarını kullanmayı tercih etmektedirler. Aslında ar-ge faaliyetlerinde devletin destek ve teşvikleri vardır. Bu alanda yapılan harcamaların %75’ini devlet karşılamaktadır. Ar-ge faaliyetlerinde vergi avantajı, ssk masrafları ve giderler içinde avantaj sağlanmaktadır. Firmaların tasarım konusunda yetersizlikleri sebebiyle Ostim Endüstriyel Tasarım Merkezi kurulmuştur. Bu kuruluşun ar-ge faaliyetlerine yapacakları yardımlar ürün grubunun gelişmesine destek sağlayacaktır.
Medikal küme işletmelerinin bir kısmı ihracat yapmaktadır. Firmalar üretim kapasitelerinin yeterli olduklarını fakat dış Pazar hakkında bilgi sahibi olmadıklarını belirtmişlerdir. Dış ticaret konusunda bilgi sahibi çalışanların yetersiz olması belirtilmektedir. KOSGEB’in özellikle kalifiye eleman konusunda desteği bulunmaktadır. Ne yazık ki işletmeler bu destekten ne şekilde yaralanabileceklerini bilmediklerini belirtmişlerdir. Devlet destekleri konusunda ise yetersiz bulduklarını belirtmektedirler. Kişisel kanaatim işletmelerin beklentilerinin çok yüksek olduğu yönündedir. Ar-ge faaliyetleri için %75, yurt dışı fuar ziyaretleri için % 50 gibi destek sağlanırken firmalar bu oranın % 100 olmasını talep etmektedirler.
İşletmeler pazarlama yöntemleri konusunda da yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Pazarlama faaliyetlerinde internet üzerinden tanıtım tercih edilmektedir. Diğer reklam araçları ilave maliyet getirmediği için kullanılmamaktadır. Pazarlama araştırması yapılmamaktadır. Geçmiş dönemde son bulan “ürettiğimi satarım” anlayışının çoğu firmada devam ettiği gözlemlenmiştir. Araştırma yapılmamasının sebepleri ise finansman sıkıntısı, personel sıkıntısı ve eğitimsizliktir. Eğitimsizlik KOBİ’lerin temel sorunları arasında iken çoğu zaman, zaman kaybı olarak düşünüldüğünden bu eksiklik giderilme yoluna gidilmemektedir.
Anketlerin toplanma aşamasında bazı gözlemlerde bulunulmuştur. Bunların başında gelen Ankara ilinde medikal sektörde faaliyet gösteren işletmelerin diğer sektörlere oranla daha iyi iletişim halinde olduğu gözlemlenmiştir. Ürün gamı olarak kümelenme yıllar öncesine dayanmaktadır. Yaklaşık 30 yıl önce bir grup işletme sahipleri hangi firmanın neyi üreteceği konusunda anlaştığını ve hala o ürünü ürettiğini belirtmiştir. Bu sebeple dostluk ilişkileri devam etmektedir. Geçmişte çok yüksek oranda olan kar marjlarının devlet takipleri sebebiyle düştüğünü, sektörde eski kadar kazançlı olmadıklarını bildirmişlerdir. Ayrıca devletin yurtdışı rakip firmalar karşısında yerli firmaları korumadıklarını belirtmişlerdir. Satışlarda yerli firmalardan talep edilen evraklar yurtdışı firmalar göre daha fazla olması sebebiyle ilave maliyetler gelmektedir.
Talep edilen standartları sağlamak amacıyla yurtdışından hammadde getirilmektedir. İthalat masraflarının çok yüksek olması ve hem dışa bağımlılık ürün maliyetini artırmaktadır. Yurt dışı üretici firma kendi ürettiği hammaddeyi kullanıp yerli piyasa sunduğunda yerli üreticiler fiyat olarak rekabet gösterememektedir. Diğer bir sorunda yerli üreticinin medikal cihazlarda garanti süresi 1 yıl olmasına rağmen, yerli üreticide 2 yıl olmaktadır. Garanti maliyetleri de cihaz maliyetini artırmaktadır. Devletin bu konuda yerli üreticiyi koruması talep edilmektedir.
KOBİ’lere kısa dönemli verilen banka faizlerinin çok yüksek olması işletmeleri zor durumda bırakmaktadır. İşletmeler kredi kullanmaktan olabildiğince kaçınmaktadır. Bankaların devletin kredi faizlerinin düzenlenmesine yardımcı olması gerekmektedir. Finans sorununun çözülmesiyle kalifiye eleman istihdamı sağlanacaktır, yeni ekipman tedarik edilecektir. Dolayısıyla üretim koşullarında iyileşmeler gerçekleşecektir. Firmalar ar-ge çalışmalarına odaklanabilecektir.
Medikal Kümede yer alan firmalar kendilerini tanıtamamaktan şikâyet etmektedir. Devletin müşteri potansiyeli yüksek olan hastanelere stantlar kurulmasını sağlaması ve fuarlar düzenlenmesi istenilmektedir. Bu sayede müşterilerin ürünleri tanıması sağlayacaktır.
KOBİ’lerde kalifiye eleman çalıştırılmamaktadır. KOSGEB mühendis çalıştırılması durumunda bir maliyetin bir kısmını karşılamaktadır. Ne yazık ki KOBİ’ler bu ve buna benzer birçok devlet desteklerinden habersizdir. KOBİ’lere destek ve teşvik veren kurum ve kuruluşların işletmeleri eğitmesi gerekmektedir.
KOBİ’lerin kendilerini geliştirmeleri için bireysel çaba göstermeleri gerektiğini düşünmekteyim. Destek ve teşvikler günümüz koşullarında iyi durumdadır. Buna
rağmen işletmeler gerekli araştırmaları yapmaktan, prosedürü takip etmekten kaçınmaktadır. Devlet tarafından belirli oranlarda alınan yardımlar maliyetin çok üzerinde olsa dahi firmalar yetersiz olduğunu söylemektedir. Ar-ge faaliyetleri ek masraf olarak görülmektedir. Talep olması sebebiyle standart ürünün imalatına devam edilmekte, yenileme, iyileştirme çalışmalarından kaçınılmaktadır. Bu firmalar bir süre sonra satış yapamaz hale gelecektir. Medikal küme üreticileri ne yazık ki çoğunlukla geri kalmış ülkelere satış yapabilir hale gelmişlerdir. Firmaların bir kısmı Avrupa ülkeleri için gerekli standartları şu an bile sağlayamamaktadır. Bu sebeple ar-ge çalışmları kaçınılmaz bir hal almıştır.
Küme üyeleri için diğer bir risk tek tip ürün üretilmesidir. Teknoloji, talepler sürekli değişmektedir. Bazı ürünlerin belirli bir yaşam dönemleri vardır. Alternatif ürünler de devreye girdiğinde ürünler yaşam dönemini tamamlayacaktır. Tek tip imalat yapan firmalar ürün gamını geliştirmediği sürece iflas etmeye mahkûm olacaktır. Firmaların hem yenilikleri takip etmesi, hemde kendi çalışmaları doğrultusunda sürekli kendini yenilemesi gerekmektedir.
Son olarak pazarlama konusunda işletmelerin eğitime önem vermesi gerekmektedir. Ürünü üretmek kadar satmak da önemlidir. Firmaların sipariş bazlı çalıştığını düşünürsek satışın bu türlü işletmeler için üretimden önemli olduğunu anlayabiliriz. Firmanın pazarlamada eğitimli eleman istihdam etmesi veya çalışanları eğitmesi gerekmeketdir. Pazarlama doğru fiyat belirlemesi ile başladığından firmanın geleceği için en önemli adım özelliğini her daim koruyacaktır.
KAYNAKÇA
Ak, B. (2006). Parametrik Hipotez Testleri. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli
İstatistik Teknikleri. Kalaycı, Ş.(ed). Ankara: Asil Yayın Dağıtım Ltd.Şti.
Akgül,A.(2003). Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri "SPSS Uygulamaları". (İkinci Basım). Ankara: Emek Ofset Limited Şti.
Akay, D., Dağdeviren, M., Haliloğlu, N., Kurt, M. ve Taş, F.N. (2003). Türkiye'de
KOBİ'ler için Eğitim Hizmetleri Pazarı. KOSGEB Avrupa Eğitim Vakfı Araştırma
Projesi Raporu. Ankara.
Akgemci,T. (1998). Girişimcilik Kültürü ve KOBİ'ler, Ankara: Nobel Yayınları
Akgemci, T. (2001). KOBİ'lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler. Ankara:
BSM Matbaacılık.
Akgemci, T. (2007). Stratejik Yönetim. Ankara: Gazi Kitapevi.
Algan, N. (1992). İstihdam ve İş imkanı Yaratmada Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi
İşletmelerinin Rolü. Anadolu Üniversitesi. İ.İ.B.F. Dergisi. Sayı:1-2. 87-95.
Alpugan, O., Demir, M.H., Oktav, M. ve Üner, N. (1987). İşletme Ekonomisi ve
Yönetimi. (Birinci Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Alpugan, O. (1994). Küçük İşletmeler Kavramı ve Yönetimi. İstanbul: Der Yayınları. Alpugan, O. (1998). Küçük İşletme Kavramı, Kuruluşu ve Yönetimi. (Üçüncü Baskı). Ankara: Per Yayınları.
Alpugan, O. (1998). Küçük İşletmeler, Kavramı, Kuruluşu ve Yönetimi, No:125.
Trabzon: KTÜ Yayını.
Alpugan,O., Demir, H., Oktav, M. ve Üner, N. (1995). İşletme Ekonomisi ve
Yönetimi. (Dördüncü Basım). İstanbul: Beta Basım Yayın.No:538.
Aras G., Müslümov, A.(2007). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisinde
KOBİ'lerin Yeri: Finansman, Ekonomik Sorunlar ve Çözüm Önerileri.
Arıkbay, C. (1997). Avrupa Birliğinde İşsizlik Sorunu Ve Kobi'ler. Verimlilik Dergisi. Mpm Yayınları. Sayı:14.
Atılgan, T. (2006). Kobi Niteliğindeki Tekstil Ve Hazır Giyim İşletmelerinin Uluslararası Pazarlara Açılmasında Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin Etkisi. Yönetim Ve Ekonomi. Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F.Dergisi. Cilt:13. Sayı:1. 149-166.
Ay, H.(2004). Kriz Dönemlerinde İmalat Sanayi Kobi'lerinin Pazarlama Sorunları
Ve Ostim'de Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi.
İşletme Anabilim Dalı.
Aypek, N. (1998). Sermaye Piyasası Aracı Olarak Risk Sermayesi Ve Türk Sermaye Piyasasında Uygulanabilirliği. Ankara: Kosgeb Yayınları.
Aypek, N. (2001). Kobi Finanslama Sürecinde Yeni Finansman Teknikleri. I. Avrasya
Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler Kongresi, 23-26 Haziran. Ankara: Tika Yayın
Birimi.
Bağrıaçık, A. (1989). Dışa Açılma Sürecinde Küçük Ve Orta Boy Firmalar.
İstanbul: Edebiyat Dünya Yayınları No: 44. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Balçık, B. (1997). Küçük İşletmelerin Ekonomiye Katkıları Ve Ülkemizde Küçük
İşletmelere Hizmet Götüren Örgütler. Atatürk Üniversitesi. İ.İ.B.F. Dergisi. Cilt:
11. 3-4.
Başaran, İ.E (1984). Eğitime Giriş. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
Baykal, C. (1996). Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin İhracatta Örgütlenmesine Bir Model, Sektörel Dışı Ticaret Şirketleri. Ankara: Dtm Yayınları. No: 84.
Bayrak, S., Akdiş, M.(2001).Kobi'lerin Yönetsel Durumu Ve Yeni Sanayileşen İllerde Analiz. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 4. Sayı:1.
Börü, D. (1997). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde Profesyonel Yönetici Kullanımına İlişkin Bir Araştırma. Öneri Dergisi. Cilt: 1. Sayı: 6.
Budak, G. (1996). Kobi'lerde Toplam Kalite Yönetimi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Bulut, A.Z., Öngören, B., Engin, K. (2006). Kobi'lerde Elektronik Ticaretin
Kullanımı: İstanbul Örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi. Cilt:7. Sayı:2. İstanbul.
Cansız, M., (2008) Türkiye’de Kobi’ler Ve Kosgeb. Dpt Uzmanlık Tezi. Ankara: Dpt Can,H.,Tuncer,D. Ayhan, D.Y.(2002). Genel İşletmecilik Bilgileri. (Onüçüncü Basım). Ankara: Siyasal Kitapevi.
Cemalcılar, İ.(1998). Pazarlama-Kavramlar-Kararlar. İstanbul: Beta Basım Yayım. No: 422.
Cemalcılar, İ. (2000). Pazarlama Yönetimi.(Birinci Baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. No:85.
Çakıcı, A.(2002). Mersin'de Faaliyet Gösteren Küçük Ve Orta Boy İşletmelerin Sorunları Ve Beklentileri. Mersin Üniversitesi Yayınları No: 9. İ.İ.B.F. Yayın No: 1.
Çakmakçı, A. (1992).Türkiye'de Rekabetin Korunması Ve Küçük Ve Orta Ölçekli
İşletmeler. Ix. Sosyal Piyasa Ekonomisi Sempozyumu. Ankara.
Çarıkçı, H.İ., Titiz, İ., Eroğlu., H.A.(2002).Küçük Ve Orta Ölçekli Üretim
İşletmelerinde Kriz Dönemine Özgü Finansman Sorunları Ve Alternatif
Pazarlama Stratejileri,Göller Bölgesi İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma.Süleyman
Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. Cilt:7.Sayı:1.
Çelik, A., Akgemci, T.(1998). Girişimcilik Kültürü Ve Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler. Ankara: Nobel Yayınları.
Çetin,C.(1996). Yeniden Yapılanma, Girişimcilik Küçük Ve Orta Boy İşletmeler Ve Bunların Özendirilmesi. İstanbul: Der Yayınları.
Çolakoğlu,M.H.,Acar,U.(2002). Küreselleşme Sürecinde Kobi'lerin Rekabet
Stratejileri Ve Kümelenmeler. V.Orta Anadolu İşletmecilik Kongresi. 15-17
Çoroğlu, C. (2002). Modern İşletmelerde Pazarlama Ve Satış Yönetimi. (Birinci
Baskı). İstanbul. Alfa Yayınları:1122.
Demir, N., Birbil, D., Atalay, N., Yıldırım, Ş. (1998). İnsan Kaynakları Yönetimi Ve
Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler. Ankara: Mpm Yayınları. No: 635.
Demirci, R. (1996). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler Üzerine Düşünceler. Karınca Dergisi. Sayı:712. Sayfa:3-5.
Die (Devlet İstatistik Enstitüsü). (1997). Türkiye İstatistik Yıllığı. Ankara.
Dinçer, Ö. Fidan, Y. (1995). İşletme Yönetimine Giriş. (Birinci Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık.
Doğan, M.A. (2005). Ab Güçlü Kobi İstiyor. İstanbul: Tobb Yayınları
Dpt (Devlet Planlama Teşkilatı).(2000).Vııı. Beş Yıllık Kalkınma Planı. Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: Dpt Yayınları.
Dpt (Devlet Planlama Teşkilatı).(2004). Kobi Stratejisi Ve Eylem Planı. Ankara. Dpt (Devlet Planlama Teşkilatı).(2006). Bilgi Toplumu Stratejisi, İş Ortamı Ve
Girişimcilik, Mevcut Durum Tespiti, Nihai Rapor.
Http://Www.Bilgitoplumu.Gov.Tr/Brstrateji Adresinden 5 Eylül 2007 Tarihinde Alınmıştır.
Duran, M., Dilik, B.(1998).Türkiye'de Uygulanan Kobi Teşvik Politikası Ve Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi. Hazine Dergisi.
Ege, A., Acar, U. (1993). Avrupa Topluluğu İle Gümrük Birliği Kapsamında Küçük Ve Orta Boy İşletmeler. Ankara: Kosgeb Yayınları.
Ekinci, H. (1996). Küçük İşletmelerde Önemi Ve Sorunları Açısından Planlama. Cumhuriyet Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi. Cilt: 1 Sayı: 1.
Ekinci,M.B. (2003). Türkiye’de Kobi’lerin Kurumsal Gelişimi Ve Finansal
Erdoğmuş, N. (2004). Aile İşletmeleri: İkinci Kuşağın Yetiştirilmesi.İstanbul: İgiad
Yayınları. No: 0452.
Ergül, H.F.(2006). İşletmelerde Eğitim Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. Sayı:7. Sayfa: 51-72.
Erkan,M., Eren, A. (2001). Küreselleşme Sürecinde Kobi'lerin Yeniden
Yapılandırılması Ve Bir Model Önerisi, Kobi'lerin Finansman Ve Pazarlama Sorunları. I.Orta Anadolu Kongresi. 18-21 Ekim. Nevşehir.
Erkumay, M.A., (2000). Kobi’lerin Sermaye Piyasası Olanaklarından
Faydalandırılması Yeterlik Etüdü. Ankara.
Erol,İ., Yılmaz, İ. (2001). Kobi'lerde Pazarlama Ve Büyüme Süreci-Manisa
Organize Sanayi Bölgesindeki Kobi'lerin Bu Süreci Nasıl Değerlendirdiklerinin Araştırılması. 6.Ulusal Pazarlama Kongresi. Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
Ertaş, H. (1999). Kobiler Hakkında Beklentiler Ve Gerçekler. Konya:Konya Ticaret Odası Dergisi, S:132.
Ertürk, S.(1974). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Meteksan Matbaacılık.
Erzurum, K. (2007). Liderlik Eğitimi Ve Hizmet İçi Eğitimindeki Rolü (Mersin İli Cam Sanayi İşletmeleri Yöneticilerine Yönelik Bir Uygulama.Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İşletme Eğitimi Anabilim Dalı.
Gök,M.(2004). İşgcücü Piyasası Ve Kobiler. Ankara: Roma Yayınları
Hancığaz, E.(2002). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin Karşılaştıkları Pazarlama Problemleri Ve Çözüm Önerileri, Erzurum Organize Sanayi Bölgesindeki Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler Üzerine Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İşletme Anabilim Dalı.
İlhan, S. (2004). Bir Sosyo-Ekonomik Örgütlenme Biçimi Olarak Küçük Ve Orta
Boy İşletmeler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt:3. Sayı:4. <Http://E-
İmamoğlu, S. Z. (2002). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde (Kobi) Yenilik Çabaları Ve Kobi'lerde Ürün Yeniliği Üzerine Bir Araştırma.Yayınlanmamış
Doktora Tezi. Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İraz, R.(2005).Yaratıcılık Ve Yenilik Bağlamında Girişimcilik Ve Kobi'ler.(Birinci
Basım). Konya: Çizgi Yayınları.
İraz, R.(2006). Küresel Rekabet Ortamında Küçük Ve Orta Büyüklükteki
İşletmelerin Ulusal Sosyo-Ekonomik Sisteme Katkıları Açısından
Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 15 İskender, H., Ar, Aa. (2005).Türkiye'de Kobi'ler Ve Kobi'lerde Planlama Uygulama Ve Denetim. Mevzuat Dergisi. Yıl:8.Sayı:87.
Kabukçu, M.A.(1998). Sağlık Ve Fen Bilimlerinde Uygulamalı İstatistik. Konya: Damla Ofset.
Kalaycı, Ş.(2005). Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Kollektif.
Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Karabıçak, M., Altuntepe, N. (2001). Kobi’lerde Verimlilik Yönelimli Yeniden
Yapılandırma Stratejileri, I. Orta Anadolu Kongresi, “Kobi’lerin Finansman Ve Pazarlama Sorunları. Nevşehir:Art Tanıtım Ve Hizmetleri Ve Matbaacılık
Karabulut, M., Kaya, 1.(1991). Pazarlama Yönetimi Ve Stratejileri. (Dördüncü Baskı) İstanbul.
Karakaya,Ş., Sünerin, S., Öztürk,G. (2007). Kobi'lerde Eğitim Ve Danışmanlık
İhtiyaçları Analizi. Ankara: Mpm Yayınları.
Karakelle, İ.H.(2000).Rekabet Politikası Ve Türkiye Deneyim. Iı. Türkiye Rekabet Sempozyumu. Ankara. Rekabet Kurulu Yayını.
Karaman,M.S.(2005).Pazarlamada Avrupa Yaklaşımları Ve Kobi'ler İçin Öneriler.
2.Kobi'ler Ve Verimlilik Kongresi Kongre Kitabı. İstanbul Kültür Üniversitesi
Yayınları. No:50.İstanbul:Golden Medya Matbaacılık Ve Tic.A.Ş.
Kaya, A.(2004).Bilişim Ve İletişim Işığında Girişimcilik Ve Kobi Yönetimi.
Kaya, E.A. (2002). Kobi'lerde Pazarlama Anlayışı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İşletme Anabilim Dalı.
Kayacı,C.A., Aktaş,H. (2003). Türkiye'de Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde
Yönetim Krizi Ve Toplam Kalite Yönetimi. Yönetim Ve Ekonomi. Celal Bayar
Üniversitesi. İ.İ.B.F. Dergisi. Cilt:10.Sayı:2.Sayfa:31-49.
Kendirli,S., Kılıç, S. (2003).Üçüncü Sektör. Kooperatifçilik Dergisi. Sayı: 140. (Nisan, Mayıs, Haziran).Ankara.
Kesici, İ. (1992). Kos'ların Batı Ülkelerindeki Yeri, Önemi Ve Bu İşletmelerin Uluslararası Pazardaki Rekabet Şansı. Aso Dergisi. Sayı:115.Ankara.
Kılıç, S.(2006). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin Başarısında Girişimcilik Ve Pazarlama Kavramlarını Bütünleştiren Bir Olgu; Girişimci Pazarlama
<Http://Www.Pazarlamadunyasi.Com.Tr/Dergioku.Php?Haberid=22 Adresinden 11 Haziran 2007 Tarihinde Alınmıştır.
Kırcaali-İftar, G.. (1999). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Bilim Ve Araştırma. Bir, A.A (Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. No: 1081.
Koçak, A., Özer, A.(2005).Küçük İşletmeler Pazarlamanın Neresinde? Pazar Odaklılık Ve İlişkisine Göre Pazarlama. Pazarlama Ve İletişim Dergisi.