T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İŞLETME EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
KOBİLERİN ÜRETİM VE PAZARLAMA SORUNLARI ÜZERİNE BİR
ARAŞTIRMA: OSTİM ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Bedia Deniz ŞAHİN
Ankara Haziran,2012
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İŞLETME EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
KOBİLERİN ÜRETİM VE PAZARLAMA SORUNLARI ÜZERİNE BİR
ARAŞTIRMA: OSTİM ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Bedia Deniz ŞAHİN
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Haşim ÖZÜDOĞRU
Ankara Haziran,2012
JÜRİ ONAY SAYFASI
Bedia Deniz ŞAHİN’in KOBİ’lerin Üretim ve Pazarlama Sorunları Üzerine Bir Araştırma: Ostim Örneği başlıklı tezi 05.06.2012 tarihinde, jürimiz tarafından İşletme Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan: Prof. Dr. İzzet GÜMÜŞ ……… Üye ( Tez Danışmanı): Yrd.Doç. Dr. Haşim ÖZÜDOĞRU ……… Üye: Yrd.Doç.Dr.Kadir ÖZER ………
ÖNSÖZ
Bu tez çalışmasında öncelikle KOBİ kavramı, KOBİ'lerin yaşadığı sorunlar ve Ostim bölgesinin yapılanması konuları açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma içerisinde Ankara ili Ostim bölgesindeki medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların üretim ve pazarlama sorunlarını tespit etmeye yönelik bir anket çalışması yapılmıştır.
Çalışmanın hazırlanmasında çok değerli fikir ve önerileriyle çalışmamı yönlendiren Sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Haşim ÖZÜDOĞRU’ya, anket çalışmasında yoğun iş tempoları içerisinde bana vakit ayıran işletme yöneticilerine ve desteklerinden dolayı aileme teşekkür ederim.
ÖZET
KOBİLERİN ÜRETİM VE PAZARLAMA SORUNLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: OSTİM ÖRNEĞİ
ŞAHİN,Bedia Deniz
Yüksek Lisans, İşletme Eğitimi Ana Bilim Dalı Tez Danışmanı:Yrd. Doç. Dr. Haşim ÖZÜDOĞRU
Haziran – 2012, 115 Sayfa
KOBİ’ler gerek Türkiye gerek dünya ülkelerin de ekonominin temelini oluşturmaktadır. Ülkemizdeki istihdam oranı, ekonomiye katkı payları ve ihracat payları ile önemli bir yere sahiptirler. Ekonomik faydalarının yanı sıra sosyal faydalar da sağlamaktadır. Taleplere hızlı cevap vermesi, esnek üretim koşulları ve krizlerde dayanıklılık gösterebilme yetenekleri de KOBİ’lerin önemini artırmaktadır. KOBİ’lerin tam olarak anlaşılabilmesi için tanınması gerekmektedir. Çalışma iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada KOBİ tanımları, özellikleri, ülke ekonomisindeki yeri ve üretim, pazarlama, finansman, personel vb sorunları incelenmiştir. İkinci aşamada ise Ankara ili Ostim Bölgesinde yer alan Medikal Küme İşletmelerinin üretim ve pazarlama sorunlarına yönelik anket çalışması ile sorunlarının tespit edilmeye çalışılmıştır.
Araştırma Ankara ili Ostim bölgesinde medikal sektörde faaliyet gösteren KOBİ'lerin üretim ve pazarlama sorunlarını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma verileri tespit etmek amacıyla bilgilerine ulaşılan 43 firmaya anket formları iletilmiştir. Firma ziyaretleri, küme toplantıları ve internet kanalıyla firmalardan veriler toplanmıştır. Anket formu ile elde edilen veriler tablolar halinde düzenlenerek MS. Excel ve SPSS 19 yardımı ile analiz edilmiştir. Veriler frekans ve yüzde olarak ortaya konulmuştur. Testler 0.05 anlamlılık düzeyi kabul edilerek test edilmiştir. Yapılan analizlerin sonucunda elde edilen pazarlama ve üretim sorunları araştırmanın son bölümünde verilmiştir. Sonuçlar doğrultusunda çözüm önerileri getirilmiştir.
ABSTRACT
A RESEARCH ON PRODUCTION AND MARKETING PROBLEMS OF SME’S: OSTIM EXAMPLE
ŞAHİN, Bedia Deniz
M.Sc., Department of Business Education Advisor: Asst. Prof. Dr. Haşim ÖZÜDOĞRU
June – 2012, 115 Pages
SME’s constitute basis for both Turkey’s and other countries’ economy. The employment rate in our country, economy, contributions and play an important role in export shares. They also provides social benefits addition to economic benefits.To respond to the demands fast, flexible production conditions and to show the capabilities of SMEs in crisis increases the importance of durability. To understand SME’s previously we need to recognize them. For the first step description, characteristics and place in the national economy of SME’s and problems of marketing, production, financial, personal etc are reviewed. For the second step production and marketing problems of Medical Cluster Companies located in Ostim region in Ankara were tried to collect with survey sheets.
This study is aimed to determine marketing and production problems of medical sector in Ostim region, Ankara. 43 survey sheets were sent to companies to determine research data. Data is collected by company visitings, cluster meetings and via the internet. Data has been obtained with survey sheets have been composed with tables by the aid of MS. Excel and SPSS 19. Data has been displayed by frequency and percentage. Tests have been controlled at the significance level of 0.05. The marketing and production problems resulting from the analysis and solution suggestions are given at final section.
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ... i ÖZET ... ii ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv TABLOLAR LİSTESİ ... vi ŞEKİLLER LİSTESİ ... ix KISALTMALAR ... x BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ ... 1 1.1. Araştırma Problemi ... 2 1.2. Araştırmanın Amacı ... 2 1.3. Araştırmanın Önemi ... 3 1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları ... 4 1.5. Araştırmanın Varsayımları ... 4 İKİNCİ BÖLÜM KOBİLERE GENEL BAKIŞ 2.1.KOBİ Tanımları ... 5
2.2. Ülkemizde KOBİ Tanımları ... 6
2.3. Çeşitli Ülkelerde KOBİ Tanımları ... 10
2.3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 10
2.3.2. Japonya'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 10
2.3.3. Dünya Bankası'nın Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı... 11
2.3.4. Orta Doğu Ülkelerinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı ... 11
2.3.5. Avrupa Birliği (AB) Ülkelerinin Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı 11 2.3.5.1. Almanya'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 12
2.3.5.2. Fransa'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 13
2.3.5.3. Belçika'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 14
2.3.5.5. Hollanda'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 15
2.3.5.6. İrlanda'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 15
2.3.5.7. İngiltere’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ... 15
2.3.5.8. Çeşitli Ülkelerin KOBİ Tanımlarına Genel Bakış ... 16
2.4. KOBİ’lerin Temel Özellikleri ... 16
2.4.1. Nicel Özellikleri ... 16
2.4.2. Nitel Özellikleri ... 18
2.4.2.1. İşletme Sahipliği Özellikleri ... 18
2.4.2.2. Üretim Yeteneği Özellikleri ... 18
2.4.2.3. Yönetim Özellikleri ... 19
2.4.2.4. Finansman Özellikleri ... 19
2.4.2.5. Pazarlama Özellikleri ... 19
2.4.2.6. Tedarik Özellikleri ... 20
2.4.2.7. Personel Özellikleri ... 20
2.5.KOBİ’lerin Avantaj ve Dezavantajları ... 20
2.5.1.KOBİ’lerin Avantajları ... 21
2.5.2.KOBİ’lerin Dezavantajları ... 22
2.6. KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ... 23
2.6.1. Türkiye’de KOBİ’lerin Gelişimi Ve Yapısı ... 23
2.6.2.KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Payı ... 23
2.6.3. Türkiye’de KOBİ Politikası ... 25
2.6.4. Türkiye’de KOBİ’lere Yönelik Destekler ... 26
2.6.4.1. KOBİ’lere Yönelik Devlet Teşvikleri ... 26
2.6.4.2 .KOBİ’lere Destek Veren Kurum Ve Kuruluşlar ... 28
2.7. KOBİ’lerin Temel Sorunları ... 35
2.7.1. KOBİ’lerin Üretim Yönetimi Sorunları ... 36
2.7.2. KOBİ’lerin Ar-Ge Sorunları ... 39
2.7.3. KOBİ’lerin Organizasyon ve Yönetim Sorunları ... 39
2.7.4. KOBİ’lerin Finansman Sorunları ... 41
2.7.5. KOBİ’lerin Pazarlama Sorunları ... 43
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
OSTİM VE KÜMELENMELER
3.1. Ostim Tarihçesi ... 48
3.2. Ostim’de Faaliyet Gösteren Kurum Ve Kuruluşlar ... 50
3.3. Ostim’de Kümelenme ... 60
3.3.1. Kümelenmenin Faydaları ... 61
3.3.2. İş ve İnşaat Makineleri Kümelenmesi ... 62
3.3.3. Savunma Sanayi Kümelenmesi ... 62
3.3.4.Yenilenebilir Enerji Kümelenmesi ... 63
3.3.5. Medikal Sanayi Kümelenmesi ... 63
3.4. Ostim Medikal Sanayi Kümelenmesi ... 64
3.4.1. Ostim Medikal Küme Hedefleri ... 65
3.4.2. Ostim Medikal Küme Yapısı ... 66
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM 4.1. Araştırmanın Modeli ... 68 4.2. Evren ve Örneklem ... 68 4.3.Verilerin Toplanması ... 69 4.4. Verilerin Analizi ... 69 BEŞİNCİ BÖLÜM BULGULAR VE YORUM 5.1. İşletmelerin Genel Yapısına Yönelik Araştırma Sonuçları ... 71
5.2. İşletmelere Yönelik Yapılan Hipotez Testleri... 82
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 85
KAYNAKÇA ... 89
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Türkiye'deki Çeşitli Kurum ve Kuruluşlarca İstihdam Sayısına Göre KOBİ
Tanımları ... 9
Tablo 2 . Japonya da KOBİ Sınıflandırması ... 10
Tablo 3 . AB Ülkelerinde Uygulamaya Konulacak Olan Yeni KOBİ Tanımı ... 12
Tablo 4 . Almanya'da KOBİ Sınıflandırması... 13
Tablo 5. Fransa'da KOBİ Sınıflandırması ... 14
Tablo 6. İngiltere KOBİ Sınıflandırması ... 15
Tablo 7 . Nicel Ölçütlerin Sınıflandırılması ... 17
Tablo 8. 2009 Yılı Sektör ve Çalışan Sayılarına Göre Girişimlerin Dağılımı ... 24
Tablo 9. KOBİ'lere Yönelik Teşvik ve Destekler ... 34
Tablo. 10. KGF Kefaletlerinin İşletme Ölçeklerine Göre Dağılımı ... 35
Tablo 11. Medikal Küme İstatistikleri ... 67
Tablo.12 Araştırma Katılımcılarının Yaş Oranları ... 72
Tablo.13 Araştırma Katılımcılarının Cinsiyet Oranları ... 73
Tablo.14 Araştırmaya Katılanların Eğitim Durumu ... 73
Tablo.15. Firmaların Sahiplik Yapısı ... 74
Tablo 16. Firmaların İşletme Sorunları ... 74
Tablo 17. İşletmelerde Faaliyet Gösteren Bölümler ... 75
Tablo 18. Çalışanları Eğitimi ... 75
Tablo 19. Üretim Miktarının Belirlenmesi ... 76
Tablo 20. Mühendis Çalışan Durumu ... 76
Tablo 21. Makine ve Teçhizatın Yaşı ... 77
Tablo 22. Güncel Teknoloji, Standart vb. Araçların Kullanımı ... 77
Tablo 23. Ar-Ge Bölümü Durumu ... 77
Tablo 24. Ar-Ge Destek Birimleri ... 78
Tablo 25. Yenilik ve Gelişmelerin Takibi ... 78
Tablo 26. Ürün Girdilerin Tedariğinde Yaşanan Güçlükler ... 79
Tablo 27. İhracat Durumu ... 79
Tablo 28. İhracat Sorunları ... 80
Tablo 29. Pazarlamada İnternetin Kullanımı ... 80
Tablo 30. Kullanılan Reklam Araçları ... 81
Tablo 32. Destek Alınan Kuruluşlar ... 81
Tablo 33. Pazarlama Araştırması Yapılmama Nedenleri ... 82
Tablo 34. Pazarlamaya Yönelik Eğitim Kaynakları ... 82
Tablo 35. Fiyatlandırma Politikaları ... 83
Tablo 36. Pazarlama Yeterliliğine Dayalı T Testi ... 84
Tablo 37. Yeniliklerin Takibine Dayalı T Testi ... 84
Tablo 38. Ar-Ge Faaliyetlerine Dayalı T Testi ... 85
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Ostim Medikal Küme Hedefleri ... 66 Şekil 2. Medikal Küme Organizasyon Şeması ... 67 Şekil 3. Küme Yapılanması Şeması ... 68
KISALTMALAR
AB: Avrupa Birliği
AR-GE: Araştırma geliştirme
CE: Avrupa Birliği Kalite Güvence İşareti ISO: Uluslararası Standart Kuruluşu İGEME: İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme
KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KDV: Katma Değer Vergisi
OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü OSB: Organize Sanayi Bölgesi
TKY: Toplam Kalite Yönetimi
TOSYÖV: Türkiye Orta Ölçekli İşletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri
Vakfı
TPE: Türk Patent Enstitüsü TSE: Türk Standartları Enstitüsü
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu vd: Ve diğerleri
BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri için büyük önem taşımaktadır. KOBİ’lerin bu denli önemli olmasındaki etkenlerin başında esnek üretim yapıları, krizlere karşı dayanabilme yetenekleri, değişime kolay uyum sağlayabilmeleri, büyük işletmelerin destek bölümü olarak çalışmaları ve rekabet gücünün yüksek olması yer almaktadır. KOBİ’lerin bir diğer özelliği de müşterilere yakınlıklarıdır. Bu sebeple talebin özelliklerini daha iyi anlayarak, daha doğru ve çabuk cevap verebilmektedir.
Avrupa Birliği uyum çalışmaları kapsamında KOBİ’lerin varlığı ve çalışmaları önem kazanmıştır. Esnek ve hızlı üretim, düşük maliyet ve dış kaynak kullanımının temelini oluşturması sebebiyle devlet KOBİ’lere yönelik çalışmalara teşvik ve destek sağlamaktadır. Yapılan destekler için öncelikli olarak sorunların tespit edilmesi gerekmiştir. Faaliyet gösteren işletme bölümleri kapsamında sorunlar incelenmektedir. Bu sorunların çözümüne yönelik çeşitli kurum ve kuruluşlar KOBİ’lere yardımcı olmaktadır.
Yapılan bu çalışmada Ankara ili Ostim Organize Sanayi Bölgesinde yer alan firmaların üretim ve pazarlama fonksiyonlarını incelemeye yönelik bir araştırma yapılmıştır. Evrenin çok büyük olması sebebiyle örneklem seçimi için Ostim küme yapıları incelenmiştir. Medikal Kümelenmenin yeni olması sebebiyle bu tarz bir araştırmanın daha önce yapılmadığı bilgisi alınmıştır. Çalışmamızın araştırma konusu bu şekilde belirlenmiştir.
Araştırmanın ilk bölümünde; tez konusu olan problemin ne olduğu, araştırmanın amacı, önemi, araştırmanın varsayımları ve araştırmanın sınırlılıkları hakkında bilgi verilmiştir.
Araştırmanın ikinci bölümünde; ülkemizde ve diğer ülkelerde KOBİ tanımları, KOBİ’lerin özellikleri, sorunları ve ülkemiz ekonomisindeki yeri ve önemi hakkında bilgiler yer almaktadır.
Araştırmanın üçüncü bölümünde; Ostim’in tarihsel gelişimi ve yapılanması, kümelenme yapısı ve Medikal Kümenin kuruluşu, amaçları ve özelliklerine değinilmiştir.
Araştırmanın dördüncü bölümünde; kullanılan yöntem, araştırma modeli, araştırma evreni, verilerin toplanmasında kullanılan yöntemler ve analiz tekniği açıklanmıştır.
Araştırmanın beşinci bölümünde; toplanan verilerden elde edilen bulgular ve bulgulara ilişkin yorumlar yer almaktadır.
Araştırmanın son bölümünde araştırma sonuçları ve bu sonuçlara yönelik öneriler üzerinde durulmuştur.
1.1. Araştırma Problemi
Ostim bölgesinde yer alan medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların üretim ve pazarlama yönetimi alanında yaşadıkları sorunlar nelerdir?
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırma Ankara ili Ostim bölgesinde yer alan medikal sektörde faaliyet gösteren firmaların üretim ve pazarlama yönetimi fonksiyonları kapsamında yaşadıkları sorunları tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu genel amaç ile ilgili alt amaçlarımızı oluşturan araştırma soruları şu şekilde belirlenmiştir:
1) KOBİ’ler hangi bölümlerden oluşmaktadır? 2) KOBİ’lerin genel olarak sorunları nelerdir? 3) KOBİ’lerde ayrı bir pazarlama bölümü var mıdır?
4) KOBİ’lerde pazarlama faaliyetlerini yürüten eğitimli bir kişi var mıdır? 5) KOBİ’ler pazarlama faaliyetlerinde hangi araçları kullanmaktadır? 6) KOBİ’ler eğitim ihtiyaçlarını nerelerden karşılamaktadır?
7) KOBİ’ler devlet destek ve teşviklerinden yararlanıyor mu? 8) KOBİ’lerin üretim sorunları nelerdir?
9) KOBİ’lerde AR-GE faaliyetleri yürütülüyor mu? Araştırmada test edilecek hipotezler ise şunlardır;
1) Medikal sektörde yer alan firmalar pazarlama alanında yeterli bilgiye sahiptir.
2)Medikal sektörde yer alan firmalar üretim yönetimi alanında yenilikleri takip etmektedir.
3) Medikal sektörde yer alan firmalar ar-ge faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. 4) Medikal sektörde yer alan firmalar için devlet destek ve teşvikleri yeterlidir.
1.3. Araştırmanın Önemi
Günümüzde işletmelerin belirli noktalara gelebilmeleri, karlılıklarını artırabilmeleri ve kalıcı olmaları gibi çok önemli konular pazarlama ve üretim yönetiminin doğru şekilde yönetilmesinin sonuçlarıdır. Pazarlama ve üretim her ne kadar birbirinden ayrı gibi görünse de birbiri ile çok bağlantılıdır. Pazarlamanın satabileceği bir ürün olması, bu ürünün istenilen özelliklerde üretilebilmesi gerekmektedir. Firmaların büyük çoğunluğu siparişe göre üretim yapmaktadır. Bu koşullar altında satış gerçekleştirilmeden üretim gerçekleşmeyeceğini kabul edebiliriz. Doğru fiyatın belirlenmesi, doğru pazarlamanın yapılması ve sonuçta ürünün satılması sonucunda üretim gerçekleştirilebilecektir.
Ülkemizde ve dünyada sürekli olarak canlılığını koruyabilen belirli pazarlar vardır. Medikal sektörde sürekli olarak yenilenen, sürekli tüketim eğilimi gösterilen bir pazar niteliğindedir. Kişiler sağlık söz konusu olduğunda harcama yapmaktan kaçınmamaktadır. Bu özelliğin yanı sıra teknoloji çağında olmamızdan sağlık sektörü de nasibini almıştır. Sürekli yeni icatlar yapılmaktadır.
Medikal sektörü bu denli kıymetli bir pazar niteliğini korurken, ne yazık ki 2007 yılına kadar geliştirme, koruma anlamında hiçbir adım atılmamıştır. 2007 yılında Ankara ili Ostim bölgesinde yer alan KOBİ’ler Ostim İdare’nin katkısıyla Medikal Cihaz Üreticileri Kümelenmesini oluşturmuştur. Medikal Kümelenme için örgütleşme anlamında çalışmalara öncelik verilmiştir. Fakat firmaların üretim ve pazarlama sorunları konusunda şimdiye dek bir araştırma yapılmamıştır. Bu yaptığımız araştırma üretim ve pazarlama sorunları tespit edilerek, çözümlerine ışık tutulacaktır.
1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma yapılırken bazı konularda sınırlandırmalarla karşılaşılmıştır. Bu konular aşağıda verilmektedir:
- Araştırma Ankara ili Ostim bölgesinde yer alan medikal cihaz üreticileri ile sınırlıdır.
- Araştırma sonuçları hazırlanan anket formundan elde edilen verilerle sınırlıdır. - Araştırma sonucunda elde edilen veriler zaman bakımından anket çalışmasının
uygulandığı Ocak 2012- Nisan 2012 tarihleri arasındaki dönemi kapsamaktadır.
1.5. Araştırmanın Varsayımları
Araştırma yapılırken bazı konularda varsayımlarda bulunulmuştur. Bu konular aşağıda verilmektedir:
- Anket verileri araştırmaya katılan firma çalışanlarının gerçek görüşlerini yansıtmaktadır.
İKİNCİ BÖLÜM KOBİLERE GENEL BAKIŞ 2.1.KOBİ Tanımları
Gelişen teknoloji her aşamada etkilerini göstermektedir. Kitle iletişim araçlarıyla saniyeler içerisinde yeni gelişmeler dünyanın dört bir yanından öğrenilebilmektedir. Hatta kısa bir süre içerinde kullanılmaktadır. Ülkemiz de teknoloji açısından uluslararası düzeyde rekabet edebilmektedir. İmalat anlamında baktığımızda geçmişte kabul görmüş kalıpların büyük çoğunluğu değişmiştir. Ancak her türlü değişikliğe rağmen hem ülkemizde hem de dünyada değişmeyen bir gerçek vardır. Ülkelerin ekonomisinin temelini KOBİ’ler oluşturmaktadır. Görünen şudur ki bu gerçek yıllar geçse de değişmeyecektir.
Ülkemizde imalatta çalışan nüfusun %99,8’lik payına KOBİ’ler istihdam sağlamaktadır. Dünya genelinde oran çok farklılık göstermemektedir. Ayrıca KOBİ’lerin hızlı ve esnek üretme kabiliyetleri tercih edilmelerinde en önemli etkenler arasındadır. KOBİ’lerin olumlu özelliklerinin yanında olumsuz özellikleri de bulunmaktadır. Bu özellikleri detaylandırmadan önce ülkemizde ve yabancı ülkelerde kabul gören KOBİ tanımlarına bakılması uygun olacaktır.
Tüm dünyada kabul gören bir tanım olmamasına rağmen ülkeden ülkeye bununla birlikte ülke içersinde kurumdan kuruma değişen birçok KOBİ tanımı mevcuttur. Yapılan bu tanımlarda kullanılan iki temel ölçüt bulunmaktadır. Bunlardan biri niteliksel ölçütler diğeri ise niceliksel ölçütlerdir. KOBİ tanımlarında genellikle niceliksel ölçütlerden faydalanılmaktadır. Bunun nedeni ise niceliksel ölçütler daha kolay ölçülebilmekte ve objektif sonuçlar vermektedir. KOBİ tanımlarında karşımıza çıkan başlıca niceliksel ölçütler; personel sayısı, satış tutarı, makine sayısı, makine parkı değeri, kar hacmi, kapasite tutarı ve pazar payı olarak sıralandırılabilir (Müftüoğlu, 1997:41-43).
2.2. Ülkemizde KOBİ Tanımları
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), 1-50 işçi çalıştıran imalat sanayi işletmelerini küçük sanayi olarak tanımlarken, 51 ve 150 işçi çalıştıran imalat sanayi işletmelerini ise orta ölçekli sanayi işletmeleri olarak kabul etmektedir (www.kosgeb.gov.tr).
1933 yılında esnaf, sanatkar, küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin finansman ihtiyacını karşılamak üzere kurulmuş olan Türkiye Halk Bankası (Halkbank) KOBİ teşvik belgesine göre tanımlama yapmıştır. Buna göre, işçi sayısı 1 ile 150 olan, sabit yatırım tutarı 100 milyar TL'yi aşmayan işletmeleri küçük işletme olarak kabul edilirken genelde, işçi sayısı 1 ile 250 olan sabit sermaye tutarı ise 400 milyar TL'yi aşmayan işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak kabul edilmektedir ( www.halkbank.com.tr).
18 Ocak 2001 tarih ve 2429 sayılı KOBİ Teşvik Kararnamesi'nde yer alan KOBİ tanımlamasında ise; imalat ve tarımsal sanayi (çırçır, kuru üzüm vb.) sektöründe faaliyette bulunan işletmelerden, kanuni defter kaydında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, taşıt, araç- gereçleri, ve demirbaşları toplamının net tutarı 400 milyar TL'yi geçmeyen işletmelerden 1-9 arası işçi çalıştıranlar "mikro ölçekli", 10-49 arası işçi çalıştıranlar "küçük ölçekli", 50-250 arası işçi çalıştıranlar ise "orta ölçekli" işletme olarak kabul edilmektedir.
1987 yılında Türkiye'de ihracatın arttırılması, ihracatçıların yeni pazarlara yönlendirilmesi, Türk ihracatçılarının uluslar arası ticaretteki paylarının arttırılması, Türk firmalarına destek verilmesi ve risksiz bir ortamda çalışmalarını sağlamak amacıyla kurulmuş olan Eximbank, 1 ile 200 işçi çalıştıran işletmeleri küçük ve orta ölçekli işletme olarak tanımlamaktadır. Eximbank KOBİ'lerin ihracatı için de, ihracat öncesi ve ihracat sonrası çeşitli kredi programları da uygulamaktadır (www.eximbank.gov.tr).
Hazine Müsteşarlığı, imalat sanayinde faaliyette bulunan ve yasal defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, taşıt araç ve gereçleri, demirbaşlar vb. toplamının net tutarı 400 milyar Türk Lirası'nı aşmayan; 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-250 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmeler olarak tanımlamıştır. En fazla 400
milyar TL tutarında sabit yatırım harcaması yapan işletmelerin tüm yatırımları KOBİ kapsamında değerlendirilmektedir.
Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın (DTM) tanımı 28 Ocak 2000 tarih ve 23948 sayılı Resmi Gazete'nin 45. sayfasında yayımlanan tebliğde yer almaktadır. Buna göre, imalat sanayinde faaliyet gösteren, 1 ile 200 işçi çalıştıran, gerçek usulde defter tutan, arsa ve bina hariç sabit sermaye tutarı bilanço net değeri itibariyle 2 milyon ABD Doları karşılığı TL'yi aşmayan işletmeler, küçük ve orta ölçekli işletmelerdir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ile Devlet Planlama Teşkilatı'na (DPT) göre 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-99 işçi çalıştıran işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak tanımlanmaktadır ( www.tuik.gov.tr).
Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli işletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı (TOSYÖV) da çalıştırdığı işçi sayısına göre KOBİ tanımı yapmaktadır. Buna göre, 1 -5 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 5-100 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 100-200 işçi çalıştıran işletmeler işe orta ölçekli işletme olarak sıralanmaktadır(www.tosyöv.org.tr).
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na göre, 1 ile 19 kişi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli işletmeler, 20 ile 99 kişi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmeler, 100 ve üzeri kişi çalıştıran işletmeler büyük işletme olarak tanımlanmaktadır (Müftüoğlu, 2004:93-94).
Türkiye'nin Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde Avrupa Birliği normlarına göre küçük ve orta ölçekli işletmeler için yeni bir tanım geliştirilmiştir. Bu amaçla 8/1/1985 tarihli ve 3143 sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 1. maddesine dayanılarak yeni bir yönetmelik hazırlanmıştır.
Bu yönetmeliğe göre; yasal statüsü ne olursa olsun, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup, bir ekonomik faaliyette bulunan birimleri işletme olarak kabul edilirken, KOBİ’lerin tanımlanmasında da yeni ölçütler kullanılmıştır.
Daha öncede değinildiği gibi, Türkiye de yönetmelik öncesinde KOBİ'lerin tanımlanmasında çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından istihdam edilen personel sayısı ve satış hasılatlarına göre tanımlamalar yapılmıştır. Genelde kullanılan ölçüt, istihdam
edilen personel sayısı olmakta ve 1-150 kişi çalıştıran işletmeler küçük ve orta ölçekli işletme olarak tanımlanmaktadır. Yeni uygulamaya konulan yönetmelikle, iki yüz elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmi beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler "KOBİ" olarak kabul edilmiştir.
Yönetmelikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin sınıflandırılmasında da yeni bir yapılandırılmaya gidilmiştir. Buna göre KOBİ'ler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır:
• Mikro Ölçekli İşletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net
satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmeler,
• Küçük Ölçekli İşletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net
satış hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler,
• Orta Ölçekli İşletme: İki yüz elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve
yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmi beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler olarak sınıflandırılmıştır.
Ülkemizde yer alan kuruluşlar açısından KOBİ tanımlarının değişkenlik gösterdiği görülmektedir. Tüm tanımlamalar açısından geçerli olan özellik 1-250 arası istihdam sağlayan işletmeler KOBİ olarak kabul edilmektedir. Avrupa Birliği'nin de (AB) ve yurt dışı ülkelerin tanımları incelendiğinde ise KOBİ'lerin 250 kişiden daha az sayıda istihdam sağlayan işletmeler olarak tanımladığı görülmektedir.
18 Kasım 2005 tarihli 25997 sayılı Resmi Gazete’de 2005/9617 karar sayısı ile yayınlanan yönetmelikte; İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan ve bu Yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ve kısaca "KOBİ" olarak adlandırılan ekonomik birimleri ifade eder.
Tablo 1: Türkiye'deki Çeşitli Kurum ve Kuruluşlarca İstihdam Sayısına Göre KOBİ Tanımları
Kuruluş Kapsam Kriter Mikro İşletme
Küçük İşletme
Orta İşletme KOSGEB İmalat Sanayi İşçi Sayısı - 1-50 İşçi 51-150
İşçi
Halk Bankası İmalat Sanayi, Turizm,
Yazılım Geliştirme
İşçi Sayısı - 1-250 İşçi
Sabit Yatırım
Tutarı (TL) 400.000 400.000 400.000
Hazine Müsteşarlığı
İmalat Sanayi, Turizm, Yazılım Geliştirme, Eğitim, Sağlık, Tarım
İşçi Sayısı 1-9 İşçi 10-49 İşçi 50-250 İşçi Yatırım Tutarı, Teşvik Belgesine Konu (TL) 400.000 400.000 400.000 Dış Ticaret
Müsteşarlığı İmalat Sanayi
İşçi Sayısı - - 1-200 İşçi
Sabit Yatırım
Tutarı ($) - - 2.000.000
Eximbank İmalat Sanayi İşçi Sayısı 1-200 İşçi
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
İmalat Sanayi, Turizm,
Eğitim, Sağlık, Tarım İşçi Sayısı 1-9 10-49 50-99
AB'ye Uyum Çerçevesinde KOBİ Tanımı*
İmalat Sanayi,Turizm, Yazılım Geliştirme, Eğitim, Sağlık, Tarım
İşçi Sayısı 1-9 10-50 51-250
Kaynak: Ekonomik Forum, Şubat 2005, DPT, 2004, KOSGEB, Halk Bankası, Eximbank, http://www.fp6.gazi.edu.tr/KOBİtanimi.htm 02/9/2005, 18.11.2005 Tarihli Resmi Gazete.
2.3. Çeşitli Ülkelerde KOBİ Tanımları
2.3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
ABD'de küçük ve orta ölçekli işletmelerin resmi bir tanımı yoktur. Kuruluşların tanımlamalarında kullanılan nicel ölçüyü ise çalışan işçi sayısı ve satış tutarı oluşturmaktadır. ABD'de küçük işletmelere her türlü bilgi ve finansman desteği veren federal bir kuruluş olan SBA (Small Business Administration) Büyüklük Standartları Bürosu tanımlamasına göre küçük işletme kriteri olarak imalat sanayinde personel sayısı (500-1500 kişi), toptancı kuruluşlarında personel sayısı ve yıllık satış gelirleri (500' e kadar personel ve 25 milyon$ Satış), perakendeciler ve hizmet işletmeleri için de yıllık satış gelirleri (3 - 13 Milyon $) göz önüne alınmaktadır (Akgemci, 2001:12) .
2.3.2. Japonya'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Japonya' da küçük ve orta ölçekli işletmeler tanımlanırken, çalışan sayısı ve sermaye miktarları dikkate alınmıştır. Ölçeğe göre daha ayrıntılı bir tanım da, imalat sanayi sektöründe 5'den az işçi istihdam eden işletmeler mikro, 20' den az işçi istihdam eden işletmeler çok küçük, 20 ile 299 işçi istihdam eden işletmeler ise küçük ve orta ölçekli işletme olarak kabul edilmektedir. Tablo2 ‘de görüldüğü gibi imalat sanayindeki küçük ve orta ölçekli işletmelerin sermayesi, 100 Milyon Yen'den fazla olmamaktadır.
Tablo 2 : Japonya da KOBİ Sınıflandırması
Sektörler Sermaye Miktarı (Yen) Çalışan Personel Sayısı
İmalat Sanayi, Maden, Ulaştırma 100 Milyon Yen veya
Daha Az 1-300*
Toptancılık 30 Milyon veya Daha Az 1-100
Perakendecilik 10 Milyon veya Daha Az 1-50
Kaynak: Türkiye de KOBİ lerin Kurumsal Gelişimi ve Finansal Sorunları (2003). İstanbul: Askon Yayınları
2.3.3. Dünya Bankası'nın Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı
Dünya bankasının kabul ettiği tanıma göre 50 işgücüne istihdam sağlayan işletmeler küçük, 50-200 işgücüne istihdam sağlayan girişimler ise orta ölçekli olarak tanımlanmaktadır (Ekinci, 2001:10).
2.3.4. Orta Doğu Ülkelerinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı
Orta Doğu Ülkelerinde ülkelerin gelişmişlik seviyelerine göre küçük ve orta ölçekli işletmelerin tanımlanmasında farklılıklar görülmektedir. Bu ülkeler içinde yer alan Irak, Ürdün, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Suriye de 1-49 işçi istihdam eden işletmeler küçük ve orta ölçekli işletme olarak kabul edilmektedir.
Mısır da ise 10-100 işçi çalıştıran ve makine parkı değeri 500.000 Mısır Paundu'nu aşmayan işletmeler bu kategoride değerlendirilmektedir (Ekinci, 2003:15).
2.3.5. Avrupa Birliği (AB) Ülkelerinin Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı
KOBİ tanımındaki karışıklıkları önleyebilmek için Avrupa Birliği (AB) ortak bir tanım yapmış ve komisyon bu tanımı bir tebliğ ile yayınlamıştır. Bu tanımın dayandığı temel ölçütler arasında, personel sayısı, ciro ve bilanço tutarı gösterilmektedir. Avrupa Birliği'nin yeni tanımına göre, bir işletmenin KOBİ olarak nitelenmesi için 250'den az personelle çalışması gerekmektedir. Ayrıca yayınlanan tebliğde küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sınıflandırılmasında kullanılacak oranlar da belirlenmiştir. Buna göre 50'den çok ve 250'den az işçi çalıştıran ve yıllık toplam cirosu 40 milyon Euro'yu, ya da yıllık bilanço tutarı 27 milyon Euro'yu geçmeyen işletmeler, orta ölçekteki işletmeler olarak tanımlanmaktadır. 50'den az 10'dan çok işçi çalıştıran ve yıllık cirosu 7 milyon Euro'yu yada yıllık bilanço tutarı 5 milyon Euro'yu geçmeyen işletmeler, küçük işletmeler olarak, 10 kişiden az personel çalıştıran işletmeler ise çok küçük işletme olarak sınıflandırılmaktadır (Ege, 1993:73).
Ancak Avrupa Birliği'nde işletmeleri gruplamada kullanılan en yaygın ölçüt, istihdam edilen işçi sayısıdır. 1 Ocak 2005'te kabul edilen ve hala geçerli olan yeni KOBİ tanımına göre; 250'den az işçi çalıştıran ve cirosu 50 milyon Euro'nun altındaki firmaların küçük ve orta ölçekli işletme olarak kabul edildiği belirtilmektedir. Orta
ölçekli bir işletme 50 ile 250, küçük işletme 50'den az, çok küçük (mikro) işletme ise 10'dan az işçi çalıştıran işletme olarak tanımlanmaktadır (Doğan, 2005:42).
Avrupa Birliği Komisyonu'nun, 2003/361/EC sayılı kararı ile 2007 yılında uygulamaya konulacak yeni KOBİ tanımı ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Bu tanım içine giren tüm kuruluşlar Avrupa Birliği Komisyonu'nca KOBİ olarak değerlendirilip, kendilerine sunulan tüm fırsatlardan yararlanabileceklerdir. Avrupa Birliği KOBİ tanımlamasını yaparken istihdam edilen personel ve bilanço toplamlarının yanında hisselerin %25 den fazlasının KOBİ olmayan bir kuruluşa ait olmaması şartını da koymuştur.
Tablo 3 : AB Ülkelerinde Uygulamaya Konulacak Olan Yeni KOBİ Tanımı işletme
Ölçeği
En Fazla Çalışan Sayısı
En fazla Ciro veya Bilanço
Toplamı Bağımsızlık Orta 250 50 milyon € / 43 milyon € Hisselerin %25 den
Fazlası KOBİ Olmayan Bir Kuruluşa Ait Olmamalıdır
Küçük 50 10 milyon € / 10 milyon €
Mikro 10 2 milyon € / 2 milyon €
Kaynak : http://www.fp6.gazi.edu.tr/KOBİtanimi.htm 02/09/2005
Ülkemizde kuruluşlar arasında KOBİ tanımlarının farklılık gösterdiğine değinilmiştir. Benzer Durum Avrupa Birliği Ülkelerinde de yaşanılmaktadır. AB ülkeleri kendi bakış açılarına göre KOBİ tanımlaması yapmışlardır. Burada bu tanımlarından bir kaçı özetlenmiştir.
2.3.5.1. Almanya'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Avrupa Birliği ülkelerinden Almanya da küçük ve orta ölçekli işletmelerin tanımlanmasında gene kabul görmüş ölçütler olan nicel ve nitel ölçütler dikkate alınmaktadır. Tanımlama da dikkate alınan nitel ölçütlerden en çok üzerinde durulanları şunlardır:
• Sermaye piyasasındaki finansman sorunları,
• İşletme sahibinin, işletmenin her yönünden sorumlu bulunması,
• İşletmenin diğer işletmelerden tamamen bağımsız oluşudur.
Nicel ölçüt olarak, genel yaklaşıma benzer bir yapı içerisinde işletmede istihdam edilen işçi sayısı esas alınmakla birlikte, yatırılan sermaye ve yıllık satış tutarı da dikkate alınmaktadır. Almanya Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Araştırma Enstitüsü tarafından yapılan sınıflandırma Tablo 4'de gösterilmiştir. ( Askom, 2006:10)
Tablo 4 : Almanya'da KOBİ Sınıflandırması
Sektörler İstihdam Edilen Personel Sayısı İmalat Sektörü
Küçük Ölçekli İşletme 1-49
Orta Ölçekli İşletme 50-499
Toptan Ticaret
Küçük Ölçekli İşletme 1-9
Orta Ölçekli İşletme 10-99
Perakende İşletme
Küçük Ölçekli İşletme 1-2
Orta Ölçekli İşletme 3-99
Ulaştırma, Haberleşme ve Hizmet
Küçük Ölçekli İşletme 1-2
Orta Ölçekli İşletme 3-49
Kaynak: Ekinci.(2003)Türkiye de KOBİ lerin Kurumsal Gelişimi ve Finansal Sorunları . İstanbul: Askon Yayınları
2.3.5.2. Fransa'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Fransa'da küçük ve orta ölçekli işletmeler Konfederasyonun KOBİ'ler için yaptığı sınıflamada el sanatları (esnaf) da dikkate alınmakta ve mevcut işletmeler içinde tanımlanmaktadır.
Tablo 5: Fransa'da KOBİ Sınıflandırması
İşletme Büyüklüğü İşçi Sayısı El Sanatları 1-9
Küçük Ölçekli İşletme 10-50
Orta Ölçekli İşletme 51-500 Kaynak: http://www.kosgeb.gov.tr/12.12.2011
2.3.5.3. Belçika'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Avrupa Birliği'ne üye olan ülkelerden biri olan Belçika'da küçük ve orta ölçekli işletmelere ilişkin resmi bir tanım bulunmamaktadır. Bunun yanında yine çeşitli uygulamalarda tanımlamalara rastlamak mümkündür. Ülkede genel olarak istihdam edilen çalışan sayasından hareket edilerek tanımlama yapılırken; KOBİ'lerin belirlenmesinde işletme sahibinin bütün yetkileri elinde toplayıp toplamadığı nitel kriteri olarak kullanılmaktadır (Savaşır, 1999:44).
2.3.5.4. Danimarka'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Bu ülkede genel yaklaşımda işletmede çalışan personel sayısını sınıflandırmaya esas alınmaktadır. Buna göre küçük sanayi 6 ile 20 arasında personel çalıştıran, orta sanayi 21 ile 75 arasında personel çalıştıran işletmeler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım esas itibariyle sanayi işletmeleri için geçerlidir. Genelde küçük ve orta ölçekli işletmeler için geçerli sınır 20 personel olarak kabul edilmektedir ( Müftüoğlu, 1998:111).
2.3.5.5. Hollanda'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Bu ülkede küçük ve orta ölçekli işletmeler konusunda genel geçerliliğe sahip bir tanıma rastlanmamaktadır. Bazı hükümetlerinde ve istatistiklerde en çok rastlanan nitel ölçü çalıştırılan personel sayısıdır. Buna göre 10’un altında personel çalıştıran işletmeler küçük, 1-100 arası personel çalıştıran işletmeler büyük sanayi içinde mütalaa edilmektedir.
Hollanda’da küçük ve orta ölçekli işletmeler için geçerli olduğu kabul edilen başlıca nitel ölçütlerin ise; İşletme örgütünün basitliği ve tüm işletmecilik işlevlerinin işletme sahibi tarafından üstlenilmesi olduğu belirtilmektedir ( Müftüoğlu, 1998:113).
2.3.5.6. İrlanda'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
Küçük Ölçekli İşletmeler İçin Sanayi Geliştirme Teşkilatı” ( Industrial Development Authority) tarafından geliştirilen tanım şöyledir: En çok 50 personelin istihdam edildiği ve sabit kıymetler tutarı 200.000 Paund sınırını aşmayan işletmeler küçük ve orta ölçekli işletmelerdir( Müftüoğlu, 1998:113-114).
2.3.5.7. İngiltere’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı
İngiltere’de de küçük ve orta ölçekli işletmelerin resmi tanımı mevcut değildir. “Küçük Sanayi İşletmeleri Araştırma Komitesi” ( Comitee of Inguiry On Small Firms) tarafından sektörlere göre yapılmış olan küçük işletme tanımı Tablo 6. ‘da verilmiştir.
Tablo 6: İngiltere KOBİ Sınıflandırması
Sektör Tanım
İmalat Sanayi 200 işçiden az
İnşaat Sektörü 25 işçiden az
Madencilik Sektörü 25 işçiden az
Perakende Sektörü Yıllık satış 50 bin paunddan az
Toptan Ticaret Yıllık satış 200 bin paunddan az
Motorlu araç ticareti bakım ve onarım Yıllık satış 100 bin paunddan az Kaynak: MÜFTÜOĞLU, T.(1991). Türkiye'de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler: Sorunlar, Çözümler. Ankara: Sistem Matbaası
KOBİ tanımaları sektöre ve sermaye büyüklüğüne göre değişkenlik göstermektedir. Bu sebeple kesin bir tanım yapılması söz konusu olamamaktadır.
2.3.5.8. Çeşitli Ülkelerin KOBİ Tanımlarına Genel Bakış
Ülkelere göre KOBİ tanımları farklılık gösterdiği görülebilmektedir. Bu ayrımın sebebi ülkelerin sınıflandırmada temel aldığı özelliklerin farklılık göstermesidir. Genel olarak bu özelliklerin çalışan sayısı, hizmet verilen sektör, ekonomik parametreler olduğu görülmektedir. Fakat daha detaylı olarak incelediğimizde çalışan sayısının en öncelikli parametre olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Genel bir tanımlama yaparsak çalışan personel sayısının 250 kişinin altında olduğu işletmelere KOBİ olarak tanımlanabilmektedir. Ülkemizde ise kuruluşlar arasında tanımlamalar farklılık göstermektedir. Her kuruluşun ortak noktası çalışan sayısının 250 kişinin altında olmasıdır. Bu şartlar altında varacağımız sonuç; 250 kişinin altında çalışanı olan işletmeler ister yurtiçi, ister yurtdışı olsun KOBİ olarak tanımlanabilecektir.
2.4. KOBİ’lerin Temel Özellikleri
Hem ülkemiz hem de çeşitli ülkeler açısından KOBİ tanımlarını incelediğimizde hepsi için geçerli bir sınıflandırma ölçütü olduğu gözlemlenmiştir. Bu ölçüt KOBİ’lerin nicel özellikleridir. Her ne kadar KOBİ’leri tanımak açısından bu nicel özellikleri bilmemiz gerekse de KOBİ’lerin özelliklerinin tam olarak aktarılabilmesi için yeterli olamayacaktır. Bu sebep ile KOBİ’lerin nicel özelliklerinin yanı sıra nitel özelliklerinin de açıklanmasına ihtiyaç duyulmuştur.
2.4.1. Nicel Özellikleri
- KOBİ’lerin açıklanması sırasında dahi nicel özelliklerine değinilmektedir. Sınıflandırmada temel ölçüt olarak kabul görmektedir. KOBİ için en çok bilinen tanımında bile çalışan sayısı 250 kişiyi geçmeyen işletmeler şeklinde yapılmaktadır. Nicel özellikler bakımından ise başlıca şu ölçütler dikkate alınmaktadır: (Uludağ ve Serin, 1991:16)
- İşçi sayısı - Toplam çevirici güç miktarı
- Enerji Kullanımı - Sermaye
- Ciro (Satış Hâsılatı) - Kapasite (Üretim Hacmi)
- Kar
Yukarıda belirtilen nicel özellikler temel olanlardır. Nicel özellikleri fiziksel ve parasal değer bakımından iki başlık altında sınıflandırmamız doğru olacaktır. Tablo 7.’de fiziksel ve parasal değerlerine göre nicel özelliklerin sınıflandırılması daha detaylı şekilde verilmektedir.
Tablo 7 : Nicel Ölçütlerin Sınıflandırılması
Fiziki Miktar Parasal Değer
■ Çalışan sayısı ■ Sabit varlıkların değeri G
■ Makine sayısı ■ Makine parkı değeri İ
R ■ Kullanılabilir alan
D İ
■ Kullanılabilir hacim ■ Satış tutarı Ç
■ Kapasite ■ Kar hacmi I
■ Katma değer K
■ Ödenen vergi tutarı T
■ Pazar payı I
Kaynak: KOÇ,İ.A. (2008). Türk KOBÎ'leri, Bugünü ve Geleceği. İstanbul: Arıkan Basım Yayın ve Dağıtım.
2.4.2. Nitel Özellikleri
KOBİ’lerin sınıflandırılmasında diğer bir ölçüt nitel özellikleridir. Sınıflandırmayı doğru yapabilmek açısından yedi başlık altında toplanması uygun olacaktır. Bunlar; İşletme sahipliği, üretim yeteneği, yönetim, finansman, pazarlama, tedarik ve personel özellikleri olarak belirlenmektedir.
2.4.2.1. İşletme Sahipliği Özellikleri
KOBİ’ler çoğunlukla şahıs veya aile işletmesi yapısında olduğu görülmektedir. İşletme sahibi veya ailenin en büyük üyesi işletmenin yöneticisi durumundadır. Karar mekanizması tek şahsın yetkisindedir. İşletme sahibinin firma dışında olması durumda işlerin ilerleyememesi durumu yaşanmaktadır.
İşletme sahibi sahip yönetici sıfatıyla profesyonel yöneticiden farklı olarak risk üstlenmekte ve işletmede fiilen çalışarak işletme faaliyetlerine doğrudan katkı sağlamaktadır. Aile bireyleri de işletmede fiilen çalışırlar ve işletme yönetimini ileride devralacakları umudu ile bu amaca uygun yetiştirilirler (Erdoğmuş, 2004:45).
2.4.2.2. Üretim Yeteneği Özellikleri
KOBİ’lerde üretim çoğunlukla işgücüne dayalı üretim yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir. Siparişe yönelik üretim yapılması, hammadde ve ürün stoğu yapılmasından kaçınılmaktadır.
İşgücüne dayalı bir üretim olmasına rağmen ücret düzeyleri düşüktür. Bu sebeple gelişmekte olan ülkelerdeki KOBİ’lerin uluslar arası pazarlarda paya sahip olduğu görülmektedir.
Büyük işletmelerde daha çok kitle üretim tarzı geçerli iken, küçük ve orta ölçekli işletmelerde atölye tipi üretim tarzı geçerlidir ( Müftüoğlu, 1998: 68-72).
Sipariş bazlı üretim yapılması ile işçi sayısının sınırlı tutulması sebebiyle işçilerin çeşitli işleri yapması gerekmektedir. Bu işletmelerde kalifiye ustaların daha çok yetiştiği görülmektedir. Bu nedenle çırak eğitim merkezi özelliği taşımaktadır.
Araştırma- Geliştirme faaliyetlerine yeterince önem verilmemektedir.
Küçük serilerde üretim yapmanın bir sonucu olarak da işbölümü derecesi büyük işletmelere göre daha düşüktür. İşletmenin rekabet gücünü artırmanın tek yolu esneklik
olduğundan, esneklik KOBİ’ler de bir isletmecilik faktörü olarak ortaya çıkmaktadır (Demir, 1998:76).
2.4.2.3. Yönetim Özellikleri
KOBİ’lerde yönetim işlevinin isletme sahibi tarafından kendi hesabına ve bağımsız olarak yürütmesi nedeniyle ast üst ilişkileri doğrudan ve kişisel olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla işletme sahibi isletme yönetiminden bir bütün olarak sorumlu ve isletme politikasını belirleyen tek kişi durumundadır. Bu durum ise işleri hızlandırmakta ve değişikliklere karsı hızlı ve esnek kararlar alınmasını sağlamaktadır (Kayalı ve Aktas, 2003:35)
.
2.4.2.4. Finansman Özellikleri
KOBİ’lerin kredi olanakları büyük işletmelere göre daha kısıtlıdır. Nitekim KOBİ’ler kredilendirilirken, kredi verilen isletmenin performansı ve ödeme gücünden ziyade, isletme sahibinin kişi olarak gösterebileceği teminatlara bakılmaktadır. Ayrıca KOBİ’ler sermeye piyasası olanaklarından yeterince yararlanamamaktadırlar (Müftüoglu ve Durukan, 2004:64-65). Sermaye piyasalarından yararlanamamalarının yalnızca menkul kıymet ihracıyla sınırlı kalması ise risk sermayesi ve finansal kiralama gibi araçlardan yeterince yararlanabilmelerini kısıtlamaktadır (Akgemci, 2007:313)
.
2.4.2.5. Pazarlama Özellikleri
KOBİ’lerin, pazarlama işlevine ilişkin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralanabilir; - Pazarlama konusunda uzman kişilerin istihdam edildiği ayrı bir pazarlama bölümü yoktur.
- Bu açıdan bakıldığında az gelişmiş bir pazarlama anlayışından söz edilebilir, - Modern pazarlama araçlarından yeterince yararlanamamaktadırlar,
- Düzenli bir pazarlama araştırması yapılmamaktadır,
- Genel olarak KOBİ’lere ihracat pazarları kapalıdır veya bu işletmelerin ihracat pazarlarına girmeleri çok zordur,
- Ürünlerinin pazarlanmasında pahalı ve karmaşık satış kanalları ve satış örgütleri kullanamamaktadırlar,
- Daha çok yerel pazarlara hitap etmekte ve genellikle sınırlı bir pazar payına sahiptirler, - Talep tekeline sahip büyük işletmeler, kendilerine yan sanayi olarak yarı mamül veya parça imal eden KOBİ’lere istedikleri şartları dayatmakta, maliyetin altında bir fiyatı bile kabul ettirebilmektedirler.
- Küçük ve orta ölçekli işletmelerin önemli özelliklerinden biri de esneklerinde, yani müşteri özel arzu ve isteklerine cevap verebilmede yatar.
- Yan sanayi olarak büyük bir işletmeye yarı mamül veya parça imal eden küçük işletmeler, pazarlama açısından oldukça dezavantajlı bir konumda bulunurlar (Müftüoğlu, 1998: 63-67).
2.4.2.6. Tedarik Özellikleri
KOBİ’lerin tedarik bakımından en belirgin özelliği hammadde ve mamul stoklarını asgari seviyede tutabilmeleridir. Fakat bu özelliğin dezavantajı iskonto miktarını düşürmesidir. Diğer bir ifade tarzı ile hammadde birim malzeme fiyatlarının yüksek olarak tedarik edilmesidir. Daha çok sipariş üzerine üretim yaptıklarından malzeme ihtiyaçları da siparişe göre değişebilmektedir ( Müftüoğlu, 1998:67-68).
2.4.2.7. Personel Özellikleri
Büyük işletmelerden farklı olarak emek yoğun üretim yapılarından dolayı KOBİ’lerde insan faktörü çok önemlidir. Yönetim ile personel arasındaki doğrudan ve samimi ilişkiler nedeniyle de personelin işten memnun olma oranı daha yüksektir. Sendikalaşma oranının düşük olduğu bu isletmelerde, personelin eğitim faaliyetlerinde de yeterince önem verilmediği görülmektedir (TMMOB,1999:67-69 Demir,1998:76).
Sınırlı sayıda istihdam sağlanması sebebiyle, nitelikli işçi tercih edilmektedir. Büyük işletmeler göre daha kalifiye elemanlar bulunmaktadır. Üst kadrolarda işleyiş tamamen farklıdır. Kalifiye eleman istihdam edecek ekonomik koşullara sebep olmaması sebebiyle uzman kişi bulunduramamaktadır.
2.5.KOBİ’lerin Avantaj ve Dezavantajları
KOBİ’ler dünyanın hangi ülkesinde yer alırsa alsın, bulunduğu ekonominin bel kemiğini oluşturmaktadır. KOBİ’lerin ekonomik dalgalanmalara karşı ve üretim koşullarına esnek yapıya sahip olası sebebi ile ülke ekonomilerinin vazgeçilmezi
konumundadırlar. Her ne kadar bu kadar önemli bir konumda olsalar da KOBİ’lerin büyüme hedefleri bulunmaktadır. En basit şekilde bu durumun sebebini şu şekilde ifade edilebilir. Sanayileşmekte olan ülkeler için KOBİ’ler daha aktif, sanayileşmenin olduğu ülkelerde işe büyük işletmeler aktif olmaktadır. Sanayileşme oranı yüksek olsa bile KOBİ’lerden devreden çıkarılmamalıdır. KOBİ’lerin ülke ekonomisindeki önemini daha iyi anlayabilmek için avantaj ve dezavantajlarına tekrar değinilmesi daha açıklayıcı olacaktır.
2.5.1.KOBİ’lerin Avantajları
KOBİ’lerin ülke ekonomisindeki paylarının yüksek olması bir rastlantı sonucu değildir. KOBİ’ler çoğunlukla büyük işletmelerden daha fazla avantaja sahiptirler. Bu avantajlardan en önemli olanları şu şekilde sıralamamız mümkündür:
-Talep ve üretime yönelik değişikliklerde esnek yapıya sahiptirler. İşgücü yoğunluklu çalıştıkları için değişikliklere kolay uyum sağlarlar.
-Her ne kadar büyük işletmeler göre daha düşük oranda çalışan istihdam ediyor gibi görünse de, ülke genelinde KOBİ’lerin istihdam miktarı daha fazladır. Ayrıca siparişe miktarlarına göre kısa dönemli çalışanlara şans tanınmaktadır.
-Yeni bir ürünün üretimi pazara sunulması konusunda KOBİ’ler daha çok rol oynamaktadır.
-Özel üretimlerde KOBİ’lerin tercih edilmesi neredeyse zorunluluktur.
-Çabuk bozulan hammadde ve ürünler konusunda da bölgesel KOBİ’lerin avantajları vardır.(Gök, 2004:173)
-Pazarlama faaliyetlerinde KOBİ’ler daha başarılır. Aynı kişi birden fazla görevi yapmakla yükümlü olduğu için ürünü daha iyi tanımaktadır.
-Alıcılar ve çalışanlarla bizzat meşgul olabilme imkânının bulunması KOBİ’lerin en başta gelene avantajlarından birisidir. (Gök, 2004:173)
-KOBİ’ler kitle halinde üretimin şartlarından birisi olan planlama ve koordinasyon gibi zaman alıcı unsurlardan uzaktır. Az masraf yaparak üretim metotlarında değişiklik yapabilirler. ( Cemalcılar, Bayar, Öz-Alp, 1985: 34)
2.5.2.KOBİ’lerin Dezavantajları
KOBİ’lerin avantajlarının yanında dezavantajlarının da bulunduğu bir gerçektir. Bu dezavantajlar çoğunlukla KOBİ’lerin yapısından kaynaklanmaktadır. Bu dezavantajlardan en önemli olanları şu şekilde sıralamamız mümkündür:
-Yetkili tek bir kişidir. Genellikle ailenin en büyük üyesidir. Firma dışında olduğu zaman tüm işler durma noktasına gelmektedir. Ayrıca aynı kişinin her konuya hâkim olması beklenemez.
- KOBİ’lerin kurucuları genellikle teknik altyapıya sahiptir. Bu sebeple pazarlama, finansman gibi işletme faaliyetlerinde sorunlar yaşanmaktadır.
-Sermaye kaynakları kısıtlıdır.
-Banka kredilerinin yüksek faizli olması sebebiyle firmalar sıkıntı yaşamaktadır. -Kalifiye eleman sayıları yetersizdir.
- Genel anlamda eleman sayısı yetersizdir. Aynı kişi birden fazla çalışanın işini yerine getirmek durumundadır. Bu sebeple bazı çalışmaların başarısızlıkla sonuçlanması olağandır.
-Kuruluş yeri genellikle plansız yapıldığı için ileriye dönük dönemlerde işletme kârını olumsuz yönde etkileyecektir.
-İşletme sahiplerinin aşırı çalışma istekleri çabuk yıpranmaya ve çabuk sona ermeye sebep olabilir. (Gök, 2004:174)
-Yatırım kararı alınırken muhasebe kayıtlarının temel alınması bir dezavantajdır. -Girdilerin birinci elden temin edilememesi maliyet fiyat açmazına sebep olmaktadır. - KOBİ tanımlarının çoğunlukla esnaf ve sanatkârlarla birlikte değerlendirilmeleri sorunların teşhis ve çözümlerinde gecikmelere ve hatalara sebep olmaktadır.
- Günümüzde pazarlama ve yerine giderek yapılan satışlar KOBİ’lerin Pazar alanlarını ve ekonomik verimliliklerini olumsuz etkilemektedir. (Gök, 2004:175)
- Satışlarda yapılan tahsilâtlar da sıkıntılar yaşanmaktadır. Bunlarda beraberinde yeni sorunları getirmektedir.
- Genellikle modern teknolojinin gerisinde kalmaktadırlar. Eski tekniklerle üretim yapmaktadırlar.
2.6. KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri 2.6.1. Türkiye’de KOBİ’lerin Gelişimi Ve Yapısı
1930’lu yılların başından itibaren devletçi bir ekonomik politikaya geçilmiş ve iktisadi devlet teşekkülleri kurularak devlet tarafından yürütülmesini öngören sanayi ve kalkınma planları yürürlüğe konulmuştur. Büyük ölçeklerde işletme kurulması ve büyüklüğün sağladığı maliyet tasarrufundan yararlanılması, o yıllarda tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de tartışmasız kabul gören bir genel yaklaşım olmuştur. Bu anlayış ve uygulamaların neticesinde, küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından yerine getirilmesi mümkün olan mal ve hizmet üretimlerin büyük bir bölümü devlet tarafından üstlenilmiştir. Bu durum, KOBİ’lerin geliştirilmesini ve yurt düzeyine yaygınlaştırılmasını adeta engellemiştir. Ülkemizde, küçük ve orta ölçekli işletmelerle ilgili tartışmalar daha ziyade 1980’li yıllardan itibaren yoğunluk kazanmış ve gerek bilim adamlarının gerekse politikacıların dikkatlerini üzerlerine çekmişlerdir. Bunda, ülkemizde politikacılar üzerinde her dönemde oldukça etkili olan Anadolu sanayi ve ticaret çevrelerinin siyasetçiler tarafından tatmin edilmeye çalışılması, 1983 yılının AB’nde KOBİ yılı ilan edilmesi ile başlayan KOBİ programları geliştirme sürecinin ülkemiz üzerine etkisi, 1980 yılından sonra başlayan ihracata dayalı büyüme stratejisindeki tıkanıklıkları açma yolunda yeni politikalara ve araçlara duyulan ihtiyaç, başlıca etkenler olmuştur (Ertaş, 1999: 35).
2.6.2.KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Payı
TÜİK Yıllık İş İstatistikleri 2009 yılı verilerine göre ülkemizde 250’den az çalışanı olan 3.222.133 girişim bulunmaktadır. Bu veri kaynağından, girişimlerin sektör ve illere göre dağılımı da elde edilebilmektedir. Çalışan sayısı 250’den az olmasına rağmen satış hâsılatı veya bilanço kriterleri bakımından KOBİ sayılma eşiğini aşan işletme sayısının toplam işletmelerin çok küçük bir oranı (yaklaşık binde bir) olduğu öngörülmektedir. Bu itibarla, KOBİ sayısı olarak TÜİK İş Kayıtlarındaki 0 - 250 çalışanı bulunan girişim sayısını esas almak mevcut durumda seçilebilecek en iyi seçenek olarak görülmektedir. TÜİK Yıllık İş İstatistikleri 2009 yılı verilerine göre tüm girişimlerin sektör ve ölçek bazındaki dağılımı Tablo 8’de verilmiştir. Buna göre Türkiye’de toplam işletmelerin %99,8’unu KOBİ’ler oluşturmaktadır. 1-9 çalışana sahip mikro ölçekli işletmeler, toplamın %95,62’sini teşkil etmektedir. KOBİ’lerin
%82’si hizmetler ve ticaret, %13’ü ise imalat sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir. ( KOSGEB, 2011:24)
Türkiye’de KOBİ’lerin çoğunluğunu toptancılık ve perakendecilik sektörleri oluşturmaktadır. Bu sektörü sırasıyla ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörleri ve imalat sektörleri takip etmektedir. KOSGEB’in politikalarında yer aldığı üzere imalat sektörünün toplamdaki payının artırılması öncelikli hedef olarak belirlenmiştir. Türkiye’de yer alan toplam işletmelerin %99,8’unu KOBİ’lerin oluşturması aynı zamanda risk taşımaktadır. KOBİ’ler konjüktürel dalgalanmalardan daha çabuk etkilenmektedir. Bu da ülkemiz açısından risk arz etmektedir. Bu riski en aza indirmek açısından KOBİ’lere yönelik politikalar belirlenmiş, destek ve teşvik kuruluşları devlet tarafından kurulmuştur.
Tablo 8. 2009 Yılı Sektör ve çalışan sayılarına göre girişimlerin dağılımı
SEKTÖR 1-9 Kişi 10-49 Kişi 50-249 Kişi Toplam Kobi Sayısı Sanayi C. Madencilik ve taş ocakçılığı
D. İmalat
E. Elektrik, gaz, buhar, sıcak su üretimi ve dağıtımı 4.326 364.513 1.545 994 33.152 204 301 6.827 71 5.621 404.492 1.820 F.İnşaat 147.041 16.596 2.000 165.637 Hizme t G. Toptan ve perakendecilik H. Oteller ve lokantalar
I. Ulaştırma, depolama ve haberleşme J. Mali aracı kuruluşların faaliyetleri K. Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri M. Eğitim
N. Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
O. Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmetler 1.242.62 5 253.861 550.884 49.642 209.366 8.179 42.536 209.665 35.897 6.939 7.398 1.315 7.854 4.185 2.817 4.395 2.448 876 714 123 1.578 502 381 383 1.280.97 0 261.676 558.996 51.080 218.798 12.866 45.734 214.443 Toplam 3.084.18 3 121.74 6 16.20 4 3.222.13 3
Ölçeklerine göre işletmelerin dağılımı %95,72 %3,77 %0,50 %100
2.6.3. Türkiye’de KOBİ Politikası
KOBİ’lerin öneminin benimsenmesiyle birlikte dünyanın birçok ülkesinde küçük ve orta ölçekli işletmelerin korunması ve geliştirilmesi için bu kesimin gereksinimi olan finansal ve teknolojik destekler sağlanmaya başlanmıştır. Ülkemizde de KOBİ’lerin desteklenmesini amaçlayan programlar, 1980’li yıllardan itibaren uygulanmaya başlanmış ve 1990’lı yılların başından itibaren bu amaca hizmet eden KOSGEB ve TTGV gibi yapıların kurulmasıyla hız kazanmıştır. 2000’li yıllarda ise desteklerin ve uygulayıcı kuruluşların sayısında önemli artışlar yaşanmıştır. Her ne kadar büyük kısmı doğrudan KOBİ’ler hedef alınarak tasarlanmamış olsa da, farklı kurumlarca yürütülen ve özel sektör işletmelerine açık olan bu desteklerden KOBİ’ler de yararlanmaktadır (KOSGEB, 2011:23).
Türkiye’de KOBİ politikasını tanımlayan temel doküman KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (KSEP)’dır. KSEP’in temel amacı KOBİ’lerle ilgili politikaların uygulanmasında ulusal düzeyde eşgüdümün sağlanmasıdır. KSEP’te yer alan eylem ve projeler, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmekte ve ilerleme raporları koordinasyondan sorumlu KOSGEB’e bildirilmektedir. KSEP’in genel yönlendirme kararları; yılda iki kez Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Başkanlığında toplanan KSEP Yönlendirme Komitesince alınmaktadır. İlerleme raporları KSEP Yönlendirme Komitesinin alacağı kararlar için girdi oluşturmaktadır ( KOSGEB, 2011: 23).
KSEP’i birinci derecede etkileyen stratejik dokümanlar Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program, Yıllık Program ve Sanayi Stratejisidir. 2007 - 2013 dönemini kapsayan 9. Kalkınma Planında, imalat sanayinin dışa dönük bir yapı içinde ekonomik büyümeyi sürükleyen temel sektör olması hedeflenmektedir ( KOSGEB, 2011:24).
Planda KOBİ’ler “Rekabet Gücünün Artırılması” gelişme ekseninde ele alınmıştır. KOBİ’lerin geliştirilmesi için etkin destek uygulamalarının geliştirilmesi, finansmana erişimlerinin kolaylaştırılması, teknolojilerinin yenilenmesi ve finansman dışı destekler sağlanması alanlarında politikalar belirlenmiştir. 2009 ve 2010 yılları içinde Türkiye’deki KOBİ politikasının geleceğini şekillendirecek önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bunlar şu şekilde açıklanabilir:
- Sanayi Stratejisinin hazırlanması sürecinde; imalat sanayi alanında faaliyet gösteren bir işletmenin rekabet gücünün ana belirleyicisinin, sadece imalat yetkinliği değil; tasarım, lojistik, dağıtım gibi pek çok hizmet alanındaki performansına bağlı olduğu görüşü netlik kazanmıştır. Buna göre, hizmetler sektöründeki aksaklıklar ve darboğazlar
giderilmeden, imalat sanayi sektöründeki verimlilik artışlarının tam olarak gerçekleştirilmesi mümkün olamayacaktır.
- 2007-2009 KSEP’te ve Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu KOBİ Teknik Komitesi eylem planlarında KOSGEB hedef kitlesinin imalat sanayi dışındaki sektörleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi hususları yer almıştır. Sanayi Stratejisi Taslağı ile paralellik gösteren bu çalışmalar sonucunda 2009 yılı Mayıs ayında 3624 sayılı KOSGEB Kuruluş Kanununda değişiklik yapılmış ve daha önce imalat sanayi sektörü ile sınırlı olan KOSGEB hedef kitlesi genişletilmiştir. KOSGEB hizmet ve desteklerden yararlanacak KOBİ’lere ilişkin olarak 2009 Eylül ayında Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmış ve karara göre; öncelikli sektör imalat sanayi olmak üzere, hizmet ve ticaret sektörlerindeki KOBİ’lerin de KOSGEB desteklerinden yararlanması sağlanmıştır. Kanun değişikliğinin ardından KOSGEB, 81 ilde Hizmet Merkezi açma kararı almış ve 16 ilde merkez açarak teşkilat ağını 2010 yılında 49 ile genişletmiştir. Aynı yıl içinde KOSGEB tarafından proje esaslı destek programları uygulamaya alınmıştır. Proje destek programları ile; makro strateji dokümanlarında işaret edilen öncelikler dikkate alınarak belirlenen tematik alanlarda hazırlanan projeler, KOBİ’lerin, üretim, yönetim organizasyon, pazarlama vb. alanlarında gelişmelerini sağlayacak projeler ve KOBİ’lerin ortak tedarik, tasarım, pazarlama, laboratuar, makine-teçhizat kullanımı gibi konulardaki işbirliği projeleri desteklenmektedir.
- 2009 Temmuz’da yayımlanan “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı” ile yatırım teşvik sisteminde bölgesel ve sektörel uygulamaya geçilmiştir.
- 2009 Temmuz’da 16 yeni Kalkınma Ajansının kurulmasına ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmış ve böylece Düzey 2 bölgesinde Kalkınma Ajansı kurulması süreci tamamlanmıştır. 2009 yılındaki gelişmeler, KOBİ’lere sunulan destek ve teşviklerin bölge ve sektör özelindeki sorunlara çözüm üretme kabiliyetini arttırmıştır ( KOSGEB, 2011:24).
2.6.4. Türkiye’de KOBİ’lere Yönelik Destekler 2.6.4.1. KOBİ’lere Yönelik Devlet Teşvikleri
KOBİ’lerin ülke sanayisindeki önemi devlet tarafından fark edilmiştir. KOBİ’lerin istikrarının sağlanması, büyümesi ve kalite işler yapabilmesi amacıyla bazı
devlet yardımları yapılmaktadır. Türkiye'de KOBİ'lere yapılan devlet yardımları aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
KOBİ'ler arasında uluslararası işbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi:
İktisadi Kalkınma Vakfı tarafından yürütülen program, Avrupa birliği tarafından uluslararası düzeyde gerçekleştiren KOBİ'ler arası işbirliği projelerine Türk şirketlerinin katılımını amaçlamaktadır.
Eğitim yardımı: İGEME'ye bağlı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi tarafından
verilen destek, işletmelerde verimliliğin artırılarak dış ticarette rekabet edilebilir mal üretilmesini kolaylaştırmayı ve bu amaç doğrultusunda uzman ve nitelikli işgücünün yaratılması için özel sektörün eğitim ihtiyacının giderilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
İhracat pazar araştırması desteği: Yurtdışı fuarlara katılımın desteklenmesi
şeklindedir. İhracatçı Birlikleri tarafından yürütülen bu program, KOBİ'ler ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri'nin yanı sıra, ihracat pazarında faaliyet gösteren bütün şirketlerin desteklenmesini amaçlıyor.
Yurtiçi ihtisas fuarlarının desteklenmesi: İhracatçı birlikleri tarafından
yürütülen program, belirli sektörlerde düzenlenen, yurtiçi ihtisas fuarlarını organize eden şirketlere destek sağlıyor. İhtisas fuarı desteklenen sektörler şu şekilde sıralanabilir: Tekstil- konfeksiyon-halı; deri; taşıt raçları ve yan sanayi; gıda ve gıda teknolojisi; elektrik/elektronik sanayi; madeni eşya sanayi; toprak sanayi; inşaat malzemeleri; mobilya sanayi.
İstihdam yardımı: Dış Ticaret Müsteşarlığı'nca yürütülen program, Sektörel
Dış Ticaret Şirketleri'nin münhasıran dış ticarete ilişkin işlemlerini yürütmek üzere, konusunda tecrübeli ve yüksek öğrenimli yönetici ve eleman istihdamını destekliyor.
Çevre maliyetlerinin desteklenmesi: Dış Ticaret Müsteşarlığın tarafından
yürütülen çevre maliyetlerinin desteklenmesi programı, KOBİ'leri, uluslararası pazarlarda istenen, kalite güvence ve çevre yönetim sistemiyle ilgili belgelerin alınması konusunda desteklemeyi amaçlıyor. Söz konusu belgeler; ISO 9000 serisi kalite güvence sistemi belgeleri, ISO 14000 serisi çevre yönetim sistemi belgeleri, CE işareti ve uluslararası nitelikteki diğer kalite ve çevre belgeleridir.
Marka desteği: Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülen kapsamlı
program, Türkiye'de kendi unvan ve/veya markasıyla ticari ve/veya sınai faaliyette bulunan şirketler ile Sektörel Dış Ticaret Şirketleri'nin uluslararası pazarlarda ürünlerine Türk malı imajı ve marka oluşturmak amacıyla, yurtdışında yapacakları marka tescili
dahil tanıtım ve tutundurma ile Türk malı imajının yerleştirilmesine yönelik faaliyetleri dolayısıyla yaptıkları giderlerin, uluslararası kurallara göre devletçe karşılanmasını amaçlıyor.
Patent ve endüstriyel tasarım desteği: Türk Patent Enstitüsü tarafından
yürütülen program, ihracat potansiyeli bulunan, teknoloji yoğun yeniliklerin, yeni ürünlerin ve yöntemlerin geliştirilmesinin desteklenmesini amaçlıyor (www.kobinet.org.tr).
2.6.4.2 .KOBİ’lere Destek Veren Kurum Ve Kuruluşlar
KOBİ'leri geliştirmek ve desteklemek amacıyla, iç ve dış kaynaklarla teşvik edilen kuruluş ve kurumlar aşağıda kısaca belirtilmiştir:
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı (KOSGEB) : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme Dairesi Başkanlığı,
kısa adı ile KOSGEB, 12 Nisan 1990 tarih ve 3624 sayılı kanunla kurulmuş olup, ülkenin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında KOBİ'lerin payını ve etkinliğini arttırmak, rekabet güçlerini ve düzeyini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır (KOSGEB Kanunu,1990:1).
22.04.2009 tarihinde kabul edilen 5891 sayılı "KOSGEB yasasında değişiklik" yasası ile kurumun adındaki "sanayi" sözcüğü "işletmeleri" şeklinde değiştirilmiş ve kurumun yeni adı "Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı" olmuştur. Kısa adı yine KOSGEB olarak kalmıştır. Bu değişiklik yasası ile imalat sektörünün yanı sıra hizmet ve ticaret sektörlerinde faaliyet gösteren işletmelere de desteklerden faydalanma olanağı getirilmiştir. KOSGEB'in 3624 sayılı Kuruluş Kanunu çerçevesindeki görevleri dört ana maddede özetlenebilir:
-Bilgi ve teknoloji temini: Küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin talep ve ihtiyacı olan bilgi ve teknolojinin gerek yurtiçi gerekse yurtdışı kaynaklardan tedarikini sağlama, bununla ilgili araştırma ve geliştirme faaliyetlerini teşvik etmek ve desteklemek, ileri düzeyde teknolojileri kendilerine aktarma, mevcut teknolojilerin geliştirilerek yenilenmesi için imkânlar hazırlamak, bunları yurt çapında yayacak şekilde sistemler kurarak işletmelerin kullanımına sunmaktır.
-Girişimciliğin desteklenmesi: Girişimciliğin geliştirilmesi ve teşviki için uygun ortamları hazırlamak, tasarrufların uygun yatırımlara yönlendirilmesini sağlamak, ortak
