İşletme Performansının Tanımı

Performans, Fransızca kökenli bir kelime olup (TDK), genel manada yapılan iş, uygulama, icraat, beceri, başarı, kapasite ya da söz konusu işi ortaya koyarken gösterilen başarı şeklinde tanımlanmaktadır. Ancak performans sadece bireyin değil, aynı zamanda bir grubun ya da bir örgütün belirlenen zaman dilimi içerisinde iş ile ilgili hedeflenen ve planlanan noktaya ne kadar varabildiğinin nicel ve nitel anlatımıdır (Denison ve Mishra, 1995; Fisher, 1997).

İşletme bilimi çerçevesinde değerlendirildiğinde performans kavramı, örgütün kaynaklarını etkin kullanarak belirlediği hedeflere ulaşması ölçüsünde bir anlam ifade etmektedir (Mowday, Porter ve Steers, 1982; Gibb Dyer, 2006). Damanpour ve William (1984)’a göre sistem bakış açısıyla işletme performansı, o örgütün girdiler, dönüşüm, çıktılar ve geri bildirimden oluşan dört sistematik süreçle ilgilenme

yeteneğidir (Biçkes, 2011). Daha genel bir tanımlamaya göre ise, işletme performansı belirli zaman zarfında gerçekleştirilen işletme faaliyetlerinden elde edilen çıktılar ya da sonuçlardır (Bolat, 2000; Öncü vd., 2015). Bu sonuç, işletme amacının ya da görevinin yerine getirilme derecesi olarak da algılanmaktadır. Buna göre performans, işletme amaçlarının gerçekleştirilmesi için gösterilen tüm çabaların değerlendirilmesi olarak tanımlanabilir (Akal, 2000, s. 1).

Porter’a (1991) göre, işletme stratejileri aynı zamanda o işletmenin performansını yansıtmaktadır. Hagedoorn ve Cloodt (2003) ise, işletme performansını, her bir işletmenin hedeflediği ekonomik amaçlara ulaşma düzeyi, değişen çevre koşullarına uyum becerisi ve özellikle işletmenin sürdürebilirliği adına yenilik yapabilme becerisi ile ilişkilendirmiştir (Eren ve Kaplan, 2014).

Diğer taraftan performans kavramı sadece işletme ile sınırlı kalmayıp psikoloji ve sosyoloji gibi birçok alanda gerek sonuç gerekse süreç değişkeni olarak kullanılmaktadır (Lebas ve Euske, 2005; Neely vd., 2005). Performans kavramı, stratejik yönetim (Venkatraman ve Ramanujam, 1986), muhasebe (Neely vd., 2005), örgütsel davranış (Osterloh ve Frey, 2005), örgüt teorisi (Venkatraman ve Ramanujam, 1987), üretim (Neely ve Austin, 2002), pazarlama (Ambler ve Kokkinaki, 2005), devlet yönetimi (Ogata ve Goodkey, 2005), innovasyon (Katila, 2005), elektronik ticaret (Neely vd., 2005) gibi faaliyet sonuçlarının önem arz ettiği birçok alt disiplinde de kullanılmaktadır (Karabağ, 2008). Görüldüğü üzere her ne kadar geniş bir tanımlama alanı olsa da ortak, kabul gören tek bir tanımlamadan söz edilememektedir.

Genel olarak performans kavramının niteliksel ve niceliksel olmak üzere iki ayrı alt başlık altında değerlendirildiği gözlemlenmektedir. Niteliksel performans, büyük ölçüde örgüt kültürü, çalışanların işletmelerine olan bağlılığı, işlerinden aldıkları tatmin ve müşterilerin memnuniyet dereceleri, kalite ve yenilik performansı gibi unsurları kapsarken (Denison, 2000), niceliksel performans, niteliksel performansın da etkisi altında daha ziyade pazarlama ve finansal yönetim başarısına bağlı olarak ciro, pazar payı ve kârlılık artışı gibi ölçütleri içermektedir. Tüm bu performans ölçütleri arasında en sık dikkate alınan nicel işletme performans kriteri, doğal olarak, finansal performanstır. Sonrasında pazar performansı, yenilik performansı ve üretim performansı gibi performans kriterleri sıralanabilir (Yılmaz vd., 2005).

Performans hakkında literatürde en çok konu edilen kavram performans ölçüm sistemleridir. Performans ölçüm sistemleri stratejik yönetim gibi uzun dönemli bir süreçte, işletmelerin genel hedeflerinden sapmamaları için yön gösteren alt hedefler serisi veya ölçüm modelleri olarak kabul edilmelidir. Bu haliyle performans ölçüm sistemleri işletmelerin stratejik hedeflerine ulaşmada kullanacakları yolları ve bu yollardaki kilometre taşlarını temsil etmektedirler (Kaplan ve Norton, 2007). Bu doğrultuda Dengeli Ölçüm Kartı, Performans Prizması, Performans Ölçüm Matrisi ve Smart Piramidi, Skandia Kılavuzu Modeli, Maddi Olmayan Varlıkların İzlenmesi Modeli, Kuantum Performans Ölçüm Modeli gibi geliştirilen performans ölçüm sistemleri en çok tercih edilen modeller olarak örnek gösterilebilir (Öncü vd., 2015).

İşletmelerin mevcut durumlarını doğru şekilde anlayabilmeleri, doğru stratejik kararlar alabilmeleri ve hedefledikleri amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirebildiklerinin tespiti noktasında örgüt performansının ölçümlenmesi önem arz etmektedir, çünkü işletme performansına etki eden faktörleri doğru analiz edebilmeleri, mevcut sorunlarının kaynaklarını tespit edebilmeleri ve peşi sıra başarı veya başarısızlıklarının altında yatan temel nedenleri saptayabilmeleri, örgüt performansının sürekli olarak takip edilerek doğru ölçümlenmesine bağlıdır.

Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde ele alınan her bir performans boyutu ile ilgili olarak literatürde yenilikçilik performansı (Calantone vd., 2002; Dutta ve Weis, 1997; Hagedoorn ve Cloodt, 2003; Katila, 2005; Kivimaki vd., 2000), üretim performansı (Corbett ve Van Wassenhove, 1993; Ferdows ve De Meyer, 1990; Flynn vd.,1996; Filippini, 1998; Ghalayini vd., 1997; Neely ve Austin, 2002; Rosenfield vd., 1985; Skinner, 1969), pazar performansı (Eusebio vd., 2006; Green vd., 1995; Hooley vd., 2005; Li ve Atuahene-Gima, 2001; Morgan vd., 2002) ve finansal performans (Antoncic ve Hisrich, 2001; Carton ve Hofer, 2006; Neely ve Al Najjar, 2002; Venkatraman ve Ramanujam, 1986) ile ilgili pek çok çalışmanın yer aldığı görülmektedir (Yavuz, 2010).

İşletme performansı, gerek hissedarlar, yöneticiler ve çalışanlar, gerekse işletme dışındaki yatırımcılar, müşteriler ve toplum gibi tüm iç ve dış paydaşların davranışlarını etkiliyor olması sebebiyle oldukça önemlidir (Kaplan ve Norton, 1996). İç paydaşlar uygulamalarına ve hedeflerine işletme performansına göre yön verirken,

dış paydaşlar da, işletmenin yatırım yapmaya ve borç vermeye değer olup olmadığına, söz konusu işletmenin ürünlerini kullanıp kullanmamaya veya işletme ile ilişkilerini devam ettirip ettirmemeye işletme performansına göre karar vermektedirler (Karabağ, 2008). Bir işletmenin yatırım yapılabilir düzeyde olabilmesi için işletmenin karlılığının yüksek, finansal yapısının sağlam olması ve diğer taraftan nakit sıkıntısı gibi bir probleminin de olmaması büyük önem taşır. Güçlü bir finansal yapıya sahip işletmeler finansal kaynak bulmada diğer işletmelere kıyasla daha avantajlı konumdadırlar.

Sonuç olarak performans kavramı ve dolayısıyla da işletme performansı kavramları belirsizliğini koruyan, ölçülmesi zor olan ve uzlaşılmış bir tanımı bulunmayan kavramlardır (Rogers ve Wright, 1998; Verweire ve Van den Berghe, 2004; akt. Biçkes, 2011). Ancak genel hatlarıyla bu kavramların literatürde nasıl tanımlandığını görmek için O ‘Donnel ve Duffy (2002)’nin derlediği tablo dikkate alınabilir.

Öte yandan işletme performansı, çok sayıda farklı karar, faaliyet ve ölçüte dayanıyor olması ve farklı alanlarda kullanılması nedenleriyle çok boyutludur ve ölçümlenirken tüm bu boyutlarını içermesi beklenmektedir (Hofer, 1983; Lenz, 1981). Dolayısıyla işletme performansı kavramına dair genel bir çerçeve oluşturmak adına çalışmanın bu bölümünde işletme performansı çok boyutlu bir kavram olarak ele alınarak nitel ve nicel performans ölçütleri bir arada kullanılacaktır.

Tablo 2: Literatürdeki Faklı Performans Tanımları Yazar(lar) Tanımlanan Unsur Tanım Çalışma Odağı Cordero 1989 Performans

Etkililik: Amaçlara ulaşmada belirleyici olan çıktıların ölçülmesidir.

Verimlilik: Çıktıların üretilmesinde minimum düzeyde girdi kullanılıp kullanılmadığını belirlemek için kaynakların ölçülmesidir.

Ar-Ge Örgüt

Neely 1996 Performans Amaçlı bir faaliyetin verimliliği ve _{etkililiğidir} İşletme

Rolstadas

1998 Performans

Etkililik, etkenlik, kalite, verimlilik, çalışma hayatının kalitesi, inovasyon ve karlılık ve bütçeye uygunluk şeklinde sıralanan yedi performans kriteri arasındaki karşılıklı ve kompleks ilişkidir.

Örgütsel Sistem

Dwight 1999 Performans Belirlenmiş bir amaca ulaşma düzeyidir. Genel Clark;

Fujimoto 1991

Performans Boyutları

Toplam ürün kalitesi, teslimat süresi ve verimlilik Ürün geliştirme Emmanuelides 1993 Performans Boyutları

Geliştirme zamanı, geliştirme verimliliği ve toplam tasarım kalitesi

Ürün geliştirme Moseng:

Bredrup 1993

Performans

Boyutları Etkililik, etkenlik ve adaptasyon yeteneği Üretim Doz 1996 Performans _Boyutları Geliştirme odağı, geliştirme hızı ve ar-ge _{etkinliği Geliştirme} Ürün Neely et Al.

1996

Performans

Boyutları Zaman, maliyet, kalite ve esneklik Üretim Sinclair;

Zahiri 1996

Performans Ölçümü

Başarılı örgütlerin ve bireylerin hedeflerini nasıl başardıklarının belirlenmesi sürecidir.

Örgütler, Bireyler Van Drongelen; Cook 1997. Performans Ölçümü

Şirketin hedeflerini ve planlarını gerçekleştirme düzeyi ile bu düzeyi etkileyebilecek faktörler hakkında gerekli enformasyonun elde edilmesi ve analizidir.

Genel

Goldschmidt 1995

Tasarım

Verimliliği Etkenlik ve esneklik --

Duffy 1998 _Verimliği Tasarım Etkenlik ve etkililik Mühendislik _tasarımı Andreasen;

Hein 1987 Etkinlik

Maliyetlerde artışa neden olan giderlerdeki artış oranıdır.

Ürün geliştirme Griffan; Page

1993 Verimlilik

Mükemmel kaynak kombinasyonunun nasıl sağlandığının ve arzulanan spesifik sonuçlara ne kadar ulaşıldığının bir ölçüsüdür.

Genel