Araştırmada Kullanılan Ölçekler

Türkiye genelinde aile işletmelerine yönelik aile etkisi, örgütsel ustalık ve işletme performansı arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla uygulanan anket çalışması her

bir değişkene dair aile etkisini ölçümlemek adına 3 farklı anketin bir bütünüdür. Bu bölümde her bir anket detaylı bir biçimde incelenmektedir.

4.6.1. A-GDK Ölçeği (F-PEC)

Chrisman, Chua ve Sharma’nın (2004) aile işletmelerine dair kabul gören ortak bir tanımlamanın olmadığını vurguladıkları çalışması sonrası, aile etkisini ölçümlemek ve bilimsel olarak aile işletmeleri çalışmalarına dair güçlü bir teorik altyapı oluşturmak adına Klein, Astrachan ve Symyrnios (2005) tarafından A-GDK Ölçeği olarak Türkçe ’ye çevirdiğimiz F-PEC ölçeği geliştirilmiştir.

A-GDK ölçeği, aile işletmelerinin kendine özgü bir takım özellikleri olduğunu ortaya koyarak bu özelliklerin sürekliliğini ölçümler. Gerçek ve potansiyel aile etkisi düzeyinin ölçümlenmesini mümkün kılarak, aile işletmeleri çalışmalarına dair kurumsal ve metodolojik yaklaşımları entegre eden bir çerçeve sunmaktadır (Klein vd., 2005). Aile işletmelerinin genel itibariyle çok karmaşık yapılar olması nedeniyle, ailenin işletme üzerindeki etkisini ölçümlemek aile işletmelerinin işleyişini anlama noktasında kilit bir role sahiptir (Klein vd., 2005; Astrachan vd., 2002).

Özetle A-GDK ölçeği bir bütün olarak ailenin işletme üzerindeki etkisini ölçümler ve bunu da güç deneyim ve kültür olmak üzere üç alt boyut üzerinden gerçekleştirir. Güç boyutu, ailenin işletmenin yönetimi ve kontrolü üzerindeki etkisini ölçer. Bunu da ailenin hangi oranda işletmenin mülkiyetine sahip olduğu ya da yönetim kurulundaki temsil oranı üzerinden hesaplar. Böylelikle aile üyelerinin sahiplik, yönetim ve varsa yönetişim gibi hususlardaki payını ölçümleyerek ailenin işletme üzerinde güç boyutunda ne kadar etkili olduğunu görmek mümkün olur.

Bir diğer boyut ise deneyim boyutudur. Deneyim boyutu, işletmede görev ve sorumlulukları devralan nesiller aracılığıyla edinilen bilgi, değer yargıları ve sezgileri bir bütün olarak ölçümler. Deneyim boyutunu ölçümlerken (a) işletmenin mülkiyetinin ailenin kaçıncı neslinde olduğuna, (b) işletmenin yönetiminin ailenin kaçıncı neslinde olduğuna, (c) yönetim kurulunda hangi nesillerin aktif olduğuna bakılır. Astrachan ve diğerleri (2002) ile Klein ve diğerleri (2005) çalışmalarında, ilk ve ikinci kuşak arasında deneyimin en yüksek boyutta olduğu ve sonraki kuşaklarda ise bu deneyimin azalacağı görüşünden hareket ederek bir ağırlıklandırmaya gitmiştir. Örneğin sadece

birinci kuşakta herhangi bir kuşaklar arası geçişten kaynaklanan deneyim aktarımı söz konusu olmadığı için 0 değeri verilirken, ikinci kuşak için 0,5, üçüncü kuşak için 0,75, dördüncü kuşak için 0, 875 gibi bir değerlemeye gidilmiştir. Rutherford ve diğerleri (2008) ise tam tersi yönde bir ağırlıklandırmaya giderek deneyim ve birikimin aktarımıyla bu oranın daha da artacağından yola çıkarak 1 ila 7 arasında bir değerleme yoluna gitmiştir. Bu çalışmada da Rutherford ve diğerlerinin (2008) çalışmasına paralel bir hesaplama yöntemi tercih edilmiştir.

Son olarak değer yargıları, uyum ve bağlılık gibi bir takım manevi unsurları içeren kültür boyutu, ailenin ve işletmenin değerlerinin ve amaçlarının ne kadar örtüştüğünü ölçümler. Söz konusu manevi unsurlar aile içinde oluşur. Aile üyelerinin değer yargıları ve hayata bakış açıları bu değerler ekseninde şekillenir. Aile üyelerinin işletmenin yönetimi ve denetimine dair alacakları kararların ve işletme ile aralarındaki bağın bu değerler ekseninde şekillenmesi kaçınılmazdır.

Öte yandan kültür boyutunu önemli kılan bir diğer husus 5’li likert ölçeğine dayalı sorulardan oluşması nedeniyle açık uçlu sorulardan oluşan güç ve deneyim boyutuna göre hesaplanma şeklinin daha kolay oluşudur. Bu nedenle de yapılan yerli ve yabancı pek çok çalışmada güç ve deneyim boyutu sonucu elde edilen veriler hesaplama dışı tutularak, doğrudan kültür boyutu sonucu elde edilen veriler üzerinden hesaplama yoluna gidilmiştir. Ancak bu çalışmada her üç boyut için de ayrı ayrı hesaplama yapılarak sonuca ulaşılmıştır.

Şekil 6. A-GDK Ölçeği

Kaynak: Astrachan ve diğerleri, 2002

4.6.2. Örgütsel Ustalık Ölçeği

Bilindiği üzere örgütsel ustalık, örgüt içerisinde iki farklı yaklaşımı aynı anda gerçekleştirebilme yetkinliğidir. Bir taraftan “yararlanma” faaliyetleri doğrultusunda mevcut işletme faaliyetlerinin performansını yukarıya çekmek (March, 1991), diğer taraftan da “araştırma” faaliyetleri doğrultusunda daha yenilikçi ve esnek operasyonel işlemlerle geleceğe dönük iş fırsatlarını yakalamak ve geliştirmek örgütsel ustalığın temel prensibidir (Tushman ve O’Reilly, 1996).

Bu doğrultuda aile etkisi, örgütsel ustalık ve işletme performansı kavramları arasındaki ilişkinin incelendiği 3 bölümden oluşan anket sorularının ikinci bölümünde Lubatkin ve diğerleri (2006) tarafından geliştirilen ve toplam 12 sorudan oluşan örgütsel ustalık anketi kullanılmıştır. Çalışmada, He ve Wong’un (2004) ve Benner ve Tushman’ın (2003) örgütsel ustalık çalışmalarından esinlenerek, kavramın iki alt boyutu olan araştırma ve yararlanma boyutlarına uygun olarak 2 bölümden ve toplam 12 sorudan

A-GDK Ölçeği

A-GDK Güç Alt Boyutu

A-GDK Deneyim Alt Boyutu

A-GDK Kültür Alt Boyutu

Mülkiyet Doğrudan ve Dolaylı

İşletmede aktif olarak çalışan aile üyesi sayısı

Yönetim kurulunda aktif olan kuşaklar Yönetimde aktif olan

kuşaklar Mülkiyeti elinde bulunduran kuşaklar

Aile değerleri ile işletme değerlerinin

örtüşmesi Aile işletmesinde

bağlılık

Yönetim Aile üyesi ve aile

üyesi olmayan yönetim kurulu üyeleri

Yönetişim Aile üyesi ve aile

üyesi olmayan yönetim kurulu üyeleri

oluşan bir anket bölümü hazırlanmıştır. 1-6 arası sorular araştırma boyutuna dair sorular olup, 7-12 arası sorular ise yararlama boyutuna dair sorulardır.

4.6.3. İşletme Performansı Ölçeği

Genel olarak işletme performansını konu alan yerli ve yabancı yayınlar incelendiğinde (Singh, 1986; Dess ve Robinson, 1984; Dess, 1987; Macinati, 2008; Skerlavaj vd., 2007; Alpkan vd., 2005; Kaynak ve Kara, 2004; Küçükkancabaş vd., 2006; Dudaroğlu, 2008; Yıldız, 2010; Şen, 2013) pek çok çalışmada gerek objektif gerekse subjektif performans ölçütlerinin bir arada kullanıldığı gözlemlenmektedir .

Çalışmada işletme performansı ölçeğini oluşturan sorular Alpkan, Ergün, Bulut ve Yılmaz’ın (2005, s.181) çalışmasından ve Ergün’ün (2003, s. 200) doktora tezi çalışmasından ve Şen’in (2013, s. 204) doktora tezi çalışmasından uyarlanarak hazırlanmıştır. Anket, Pazar Performansı (5 soru), Üretim Performansı (5 soru), İnsan Kaynakları Performansı (6 soru), Yenilik Performansı (6 soru) ve son olarak Finansal Performans (4 soru) olmak üzere toplam 5 bölümden ve 26 sorudan oluşmaktadır. Sorulara verilen yanıtlar ise çok başarısız başta olmak üzere, başarısız, aynı, başarılı ve çok başarılı olmak üzere iki uç arasında 5 kategoride değerlendirilmektedir. Finansal performans kriterlerini oluşturan ciro karlılığı (Kar/Toplam satışlar), aktif karlılık (Kar/Toplam varlıklar), işletmenin genel karlılık durumu (Kar/Öz Sermaye) ve genel finansal performansı ankete iştirak eden aile işletmelerinin tepe yöneticilerinin söz konusu performans kriterlerine dair algıları üzerinden hesaplanmıştır (Fisher, 1997).