İşbirliğine Dayalı Öğretimi Uygulama Aşamaları

İşbirlikli öğretimin etkili bir biçimde uygulanabilmesi için aşağıdaki işlemlerin gerçekleştirilmesi gerekir. Şekil 2.1’de işbirliğine dayalı öğrenim esnasında uygulanması gereken işler görülmektedir. Öğretime başlamadan önce, öğretim sırasında ve öğretim sonunda yapılacak işler gösterilmektedir. İşbirliğine dayalı öğretim uygulama aşamalarının üç bölümde olduğu görülmektedir. Bunlar; “Öğretime Başlamadan Önce Yapılacak İşler”, “Öğretim Sırasında Yapılacak İşler” ve “Öğretim Sonrasında Yapılacak İşler” olmaktadır. Yapılan çalışmada bu basamaklar göz önünde bulundurularak planlama yapılmıştır. Bu planlamaya bağlı kalarak uygulamalar yapılmış ve sonuçlar elde edilmiştir. Şekil 2.1. İşbirliğine Dayalı Öğretimin Uygulama Aşamaları (Erden, 1997, s. 128)

a) Öğretime Başlamadan Önce Yapılacak İşler

i. Uygun Kapsam Seçimi: Kapsam seçilirken öncelikle, öğrencilerin ilgileri ve ön bilgileri göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca seçilecek tekniğe göre, objektif soru hazırlanmasına, gruplara bölüştürülmesine ve materyallerle desteklenmeye elverişli olması gerekir.

ii. Grupların Oluşturulması: Genellikle bu yöntem uygulanırken her türlü özelliğe göre heterojen gruplar oluşturulabilir.

iii. Materyallerin ve Yönergelerin Hazırlanması: Bu yöntemde ilk sunuyu öğretmen yapsa da öğrencilerin birlikte çalışmalarını sağlayacak öğretim materyallerine ihtiyaç vardır. Bu materyaller öğrencilerin ilgilerine ve düzeyine göre olmalıdır. Öğretmen bu amaçla ders kitaplarından yararlanacağı gibi kendisi de materyal hazırlayabilir. Bu materyallerde önemli yerlerin altının çizilmesi, bilgilerin anlamlı örgütlenmesi öğrenmeyi kolaylaştırır.

b) Öğretim Sırasında Yapılacak İşler

i. Hedeflerin Duyurulması: İşbirlikli öğrenme yöntemi uygulanırken, öğretmen dersin bilişsel hedeflerinin yanı sıra yöntemin sosyal becerileriyle ilgili hedeflerini de duyurması gerekir.

ii. Bilgilerin Sunulması: Bu aşamada öğrencilere kazandırılmak istenen bilgiler öğretmen tarafından anlatılır ya da öğrencilerden hazır materyalleri okumaları istenir.

iii. Rehberlik Etme: öğretmen grupların oluşmasından itibaren çalışmaların devamına ve bitirilmesine kadar rehberlik etmelidir.

iv.Grup Çalışmalarının Başlatılması:Bu aşamada öğretmen, takım çalışmalarına mümkün olduğunca az müdahale etmelidir. Ancak öğretmen takımlar çalışırken takımları dolaşmalı, öğrencileri güdülemeli, yardım isteyen takımlara yol göstermelidir.

c) Öğretim Sonrası Yapılacak İşler: Öğretim sonunda öğrencilerin hedeflere ulaşma derecelerinin belirlenmesi için değerlendirme yapılması gerekir. İşbirlikli öğretim yönteminde değerlendirme kullanılan tekniğe göre değişir.

d) Kullanım Sıklığı: İşbirlikli Öğrenmenin ne kadar sıklıkta kullanılacağı konusunda bir rakam vermek zordur. Sürenin %30-%80'lık kısmında işbirlikli öğrenme uygulamalarına yer verilmesi uygundur.

e) Sınıfın Düzenlenmesi: İşbirlikli öğrenmenin uygulanabilmesi için öğrenciler dizi dizi sıralarda değil, birbirini görebilecek ve rahatça iletişim kurabilecek biçimde gruplar halinde oturmalıdırlar. Bu nedenle sıralar grup üyelerinin bir arada oturabileceği şekilde yerleştirilmeli ve gruplar arasında belli uzaklık bırakılmalıdır.

f) Planlama: Planlama aşamasında işbirlikli öğrenmenin, dersin hangi aşamasında ne kadar sure ile kullanılacağı saptanır. Bu, dersin amacına, konusuna, öğrencilerin düzeyine

bakılarak yapılır. Planlama aşamasında, hangi malzemelerin kullanılacağı, grup büyüklüğü, zamanlama, işbirlikli öğrenmenin nasıl uygulanacağı, sınıfın nasıl kullanılacağı gibi konularda kararlar alınır.

g) Teknik Seçim: Dersin amacına, konuya, öğrencilerin öğrenme düzeyine, yetenek vb. özellikleri ile gereksinimlerine ve eldeki olanaklara bakılarak, işbirlikli öğrenme tekniklerinden birinin seçilmesinde yarar vardır.

h) Grupların Oluşturulması: Grubun büyüklüğünün 2-6 arasında olmasına ve grubun yetenek, cinsiyet, başarı durumu, etnik köken vb. özellikleri açısından heterojen olmasına özen gösterilmelidir.

i) Grup İçinde Rollerin Dağıtılması: Grup çalışması sırasında uygulanacak etkinlikler, gruptaki herkesin katkısını gerektirecek biçimde hazırlanmalıdır. Rol dağıtımında öğrencilerin ilgisini çekecek yöntemler denenebilir. İşbirlikli öğrenmede her öğrenciye rol verilmesine ve rollerin dönüşümlü olarak dağıtılmasına özen gösterilmelidir. Öğrencilere verilecek roller malzemeleri getirici, okuyucu, sözcü, gözcü, kontrol edici, kolaylaştırıcı, destekleyici, özetleyici, iş bittikten sonra temizleyici olabilir.

Tablo 2.4. İşbirlikli Öğrenme Rolleri ve Sorumlulukları

(Turgut vd. 1997)

Rol Sorumluluk Materyal

Yöneticisi

Materyal ve araç gereç temin etmek, temizliği denetlemek, materyal ve malzemeyi geri vermek

İletişimci Diğer gruplar ve öğretmenle konuşmak, sözlü grup raporu sunmak

Yazman Verileri kaydetmek, rapor yazmak, yazma işlerinde diğerlerine yardım etmek Düzenleyici Herkesin rolünü yapmasını sağlamak, çekişmelerde aracılık yapmak, herkese

birbirini dinlemesini ve birbirlerinin fikirlerine saygı göstermesini anımsatmak Teşvikçi Herkesin konuşmasını teşvik etmek, bireylerin katkılarını kabul edip övmek İzleyici İşlemleri, zamanı ve verilen süreyi kontrol etmek

Grup Üyesi Görevin tamamlanmasına katılmak, grupla işbirliği yaparak çalışmak diğer rollerin kapsamına girmeyen işleri yapmak.

j) Ses Tonu: İşbirlikli öğrenme grupları çalışma sırasında seslerini, kendi arkadaşlarının duyabileceği kadar yüksek, diğer grupları rahatsız etmeyecek kadar alçak tutmalıdır. Sesin çok yükseldiği zamanlarda öğretmen çeşitli uyarıcılar kullanarak çalışmanın ahengini bozmadan öğrencileri uyarabilir.Ellerini kaldırmak, çırpmak ya da ışıkları açıp kapatmak gibi.

k) Geçimsizlik: Ender rastlansa da, özellikle ilk uygulamalarda geçimsizlikler görülebilir. Öğrenciler zorlanmadan, kararlı bir biçimde birlikte çalışmaya ikna edilmeye çalışılmalıdır.

l) Öğretmenin Rolü: Öğretmen öğrenme etkinliklerini seçme, uygulama, sınıfı yönetme, kuralları koyma, konu alanı uzmanlığı, model olma, öğrenme çevresini düzenleme yetki ve sorumluluğunu öğrencilerle paylaşır. Öğrencilere işbirliği becerilerini öğretmiş, grupları oluşturmuş ve yapılacakları açıklamış olan öğretmenin işi, geleneksel sınıftaki öğretmene göre daha kolaydır.

Öğretmen,

• Grupların arasında dolaşarak işbirliği içinde çalışıp çalışmadıklarını izleme, • Durgun olan gruplara katılarak, sorular sorarak onları hareketlendirme, • İzledikleri hakkında öğrencilere ve gruplara dönütler verme,

• Öğrencilerin takıldıkları noktalarda bilgi verme,

• İşlerin yürümediğini fark ettiği anda o gruba giderek işlerin yürümesini sağlama,

• Olası çatışmaların çözümünde yardımcı olma gibi sorumlulukları vardır. m) Öğrencinin Rolü: Öğrenci; kendisinin ve arkadaşlarının öğrenme sorumluluğunu taşıyan, öğrenme etkinlikleri sırasında bazen öğrenci, bazen öğretici olan, araştıran, soru soran, yanıt veren, kararları alan, konuşan bir bireydir. Geleneksel sınıfta olduğu gibi öğretmenin anlattıklarını edilgen biçimde alan, arkadaşlarını geçmeye çalışan öğrenci değildir.