İş Memnuniyetini Etkileyen Faktörler

Çalışanların iş memnuniyetini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Literatürde bu faktörler, bireysel faktörler, örgütsel faktörler ve grupsal faktörler olarak sınıflandırılmıştır. Aşağıdaki Şekil 3.1.’de bütünsel olarak gösterilmiş iş memnuniyetini etkileyen faktörler ve sonuçları gösterilmiştir.

Şekil 3.1. İş Memnuniyeti ve Sonuçları

Kaynak: Gregory Moorhead and Rick W.Griffin, Organizational Behavior, Houghton and Mifflin

Company: Boston, 1989, s.89. Aktaran,: Enver Özkalp, Abdülkadir Varoğlu, Demet Varoğlu, Çiğdem Kırel ve Pınar Acar, Örgütsel Davranış, Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 2857, Eskişehir, 2013, s.71.

Şekil 3.1’e göre bireysel, örgütsel ve grupsal faktörlerin çalışanların algılamalarına göre iş memnuniyeti oluşturmasının bireysel ve örgütsel sonuçları bulunmaktadır. Burada iş memnuniyetinin belirli düzeylerde oluştuğu bireylerin

davranışlarının yönü ve etkisi ile iş memnuniyeti ya da iş memnuniyetsizliği yaşadıkları söylenebilir.

3.4.1. İş Memnuniyetini Etkileyen Bireysel Faktörler

Çalışanların iş memnuniyetini etkileyen faktörler bireyden bireye farklılık göstermektedir. İş memnuniyetini etkileyen bireysel faktörleri, kişilik özellikleri, cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, iş tecrübesi olarak sınıflandırılabilir.

Kişilik özellikleri: Bireylerin doğuştan sahip oldukları karakter özellikleri ve yaşadıkları sosyal ve fiziksel çevre nedeniyle oluşan kişilikleri iş memnuniyeti farklı değerlendirmelerine neden olabilmektedir. Örneğin kuşak farklılıklarından doğan işe yönelik yaklaşımların farklılığı nedeniyle farklı zaman dilimlerinde yetişen bireyler birbirinden farklı iş memnuniyet düzeylerine sahip olmaktadır (Güney, 2014: 85). Dolayısıyla kişilik çalışanları birbirinden ayıran temel farklılıkların oluşmasına neden olduğu için işe yönelik farklı tutumlar içinde olmaları mümkünüdür (Karadut, 2014: 48).

Bireylerin karakter özellikleri hayattan beklentilerini oluşturmalarından önemli rol oynamaktadır. Çalışma hayatında kişilik özellikleri amaç ve beklentilerin belirlenmesinde önemli rol oynayarak memnuniyetin değerlendirilmesindeki algının ve yorumlamanın şiddetini ve yönünü belirleyebilmektedir (Çelik, 2013: 92).

Cinsiyet: Cinsiyet değişkeninde toplumsal açıdan kadın ve erkeklerin farklı sosyal rolleri olması nedeniyle iş memnuniyetlerinin farklılaştığı görülmektedir. Ancak aynı koşullar altında kadın ve erkeklerin iş memnuniyet düzeylerinin birbirinden farklılaşmadığı da saptanmıştır (Güney, 2014: 85). Çalışanların sektör ve iş koluna bağlı olarak iş memnuniyet düzeyleri değişmektedir. Erkeklerin ağır ve tehlikeli işlerde çalışması nedeniyle genellikle iş memnuniyet düzeyleri kadınlara göre daha yüksek olmaktadır (Barlı, 2007: 349).

Kadınların iş hayatında daha fazla zorluk yaşamaları, cinsiyetçi yaklaşımlar iş memnuniyeti düzeylerinin düşük olmasına nede olabilmektedir. Ancak yapılan çalışmalarda erkeler ve kadınlar arasındaki iş memnuniyeti farklılıklarının değişiklik gösterdiği tespit edilmiştir (Eğinli, 2009: 39).

Yaş: Daha yaşlı çalışanların edindikleri tecrübe, bilgi birikimi ve hayata bakış farklılığı nedeniyle genlere göre iş memnuniyet düzeyleri farklılaşabilmektedir (Güney, 2014: 85). Daha fazla işyerinde çalışmak ve elde edilen sosyal deneyimler nedeniyle çalışanlar geçmişteki deneyimleri ile karşılaştırarak çalıştıkları işyerine yönelik iş tutumlarını belirleyebilmektedir. Mesleki kariyerinin sonuna gelmiş yaşlı çalışanların iş memnuniyet düzeyleri genellikle daha genç olanlardan yüksektir.

Medeni Durum: Medeni durum değişkeni de cinsiyet değişkeni ile aynı özelliğe sahiptir. Yapılan araştırmalar da kesin sonuçlar elde edilmemesine karşılık eğitim düzeyi düşük olan çalışanların iş memnuniyet düzeyleri eğitim düzeyleri yüksek olanlara göre genellikle daha yüksek olmaktadır (Vural, 2014: 54).

Eğitim Durumu: Eğitim, iş memnuniyetinin en önemli faktörlerinden birisi olup, iş görenin memnuniyet düzeyini de etkilemektedir. Burada önemli olan, bilgi birikimi, çalışma değerleri, özlem düzeyleri, örgütsel beklentileri gibi faktörlerle yapılan işin sağladığı ortam ve olanaklar arasında dengenin bulunmasıdır. İş memnuniyeti ile eğitim düzeyi arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırma sonuçları genellikle eğitim düzeyinin yükselmesi ile memnuniyetin düşeceği şeklindedir. Bunun nedenlerinden biri olarak bireyin eğitim düzeyinin artmasının onun beklentilerinin artmasına neden olmasıdır. Bir diğer neden de işgücü piyasasının durumudur (Zavalsız, 2017: 30)

İş Tecrübesi: İş tecrübesi çalışanların işe yönelik tutumlarını etkileyen önemli bir faktördür. Çalışma hayatından uzun yıllar bulunmuş bireyler ile işe yeni başlamış bireylerin iş memnuniyet düzeyleri birbirinden farklılık gösterebilmektedir. İşe yeni başlayan bireyler, beklentileri ile çalışma hayatındaki kazanımlarını

karşılaştırdıklarında belirsizlik yaşamaktadır. Zamanla iş hayatına alışan çalışanlar içinde bulundukları şartla alıştıklarında işe yönelik olumlu tutumlar sergileyebilmektedir (İşcan ve Sayın, 2010).

3.4.2. İş Memnuniyetini Etkileyen Örgütsel Faktörler

Örgütsel faktörler çalışanın dışında oluşan ve iş memnuniyeti üzerinde etkisi olan işyerine ait faktörlerdir. Örgütsel faktörler, işyerindeki yönetim tarzı, işin kendisi, çalışma koşulları, örgüt kültürü ücretler ve terfi olarak sınıflandırılabilir.

Yönetim Tarzı: Yönetim tarzı çalışanlara yönelik olarak oluşturulan kurallar ve ilkelerin uygulanmasından oluşmaktadır. İşletmelerde çalışanların kararlara katılımının gerçekleşmesi, alınan karaların etkin bir şekilde çalışanlara iletilmesi, görev ev sorumluluklarının net bir şekilde belirlenmesi hem rol çatışmasını hem de aidiyet duygusunu geliştirerek çalışanların iş memnuniyetini yükseltir. Çalışanlara odaklı işletmelerde yönetim genellikle çalışanların kendilerini değerli hissetmeleri için gerekli önlemleri aldığında iş memnuniyeti olumlu etkilenmektedir (Erdil vd., 2004: 19)

İşin Kendisi: İşin sahip olduğu özellikler ve içeriği iş memnuniyeti etkilemektedir. Çalışanların işe yönelik olarak aldıkları haz ve mutluluk kendisini iyi hissetmesine neden olurken, İş yapma tarzı, karara alma süreçlerine katılımı ve bağımsızlığı kişiye haz duygusu verir. Sürekli tekrarlanan, sıkıcı ve rutin işlerde çalışanların iş tatmin düzeylerinin düşük olduğu saptanmıştır (Özkalp ve Kırel, 2016: 115). Riskli işlerde çalışanlar, sağlık hizmeti gibi vardiyalı çalışma şartları da işin içeriği açısından çalışanları olumsuz etkileyebilmektedir.

Çalışma Koşulları: İşyerinin sahip olduğu iş koşulları çalışanların işe yönelik tutumlarını etkilemektedir. Özellikle iş sağlığı ve güvenliğine yönelik uygulamaların olması, ergonomik ve iş kazalarını önleyen bir iş yapma sürecinin oluşturulması çalışanları olumlu etkilemektedir. İşyerinin sahip olduğu özelliklerin

özellikle, ısı, ışık, gürültü, nem, sıcaklık ve diğer şartların özellikleri çalışanların iş tatminini etkiler.

Örgütsel Kültür: Örgütün sahip olduğu normlar, değerler ve ilkeler örgüt kültürünü dolayısıyla da çalışanların iş tatminini etkilemektedir. Örgüt kültürü normatif değerlerin örgütsel düzeyde uygulanmasını ve örgütün amaç ve hedeflerine uygun sosyal yapının şekillenmesini sağlamaktadır. Bireyin çalıştığı örgütün iletişim düzeyi, karar alma süreçlerindeki yaklaşımı, görev ve sorumlulukların dağıtımındaki biçimler bireylerin tutum ve davranışlarını doğrudan etkileyen bir yapıya sahiptir (Tınaz, 2013: 120-121). Çalışanların örgütle kurdukları bağlılığın düzeyi tutumlarını etkilemektedir. Örgütsel bağlılığı yüksek olan çalışanların iş tatmin düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür. İş tatminleri yüksek olan çalışanların ise devamsızlık ve personel devir oranlarının düşük seviyede olduğu tespit edilmiştir (Güney, 2014: 103).

Ücretler ve Terfi: Çalışanların emekleri karşılığında elde etmeyi umdukları ödüller iş tatmini üzerinde önemli etkiler yapmaktadır. Ücret hem çalışanın kişisel ihtiyaçlarını karşılamada hem de üst düzey olarak tanımlamana kendini gerçekleştirme, kabul ettirme ve başarılı olma ihtiyaçlarının karşılanması için önemli bir unsurdur. Çalışanlar üst yönetimin kendilerine verdiği ücreti değerlendirerek kendisi hakkında ne düşünüldüğünü öğrenebilir. Ayrıca yükselme imkânı bireyin gelecekteki beklentilerinin karşılanması ve işletmede kalmaya devam etmesi açısından önemlidir (Özkalp ve Kırel, 2016: 116).

3.4.3. İş Memnuniyetinin Grupsal Faktörleri

İş tatmini etkileyen grupsal özelliklerin başında iş arkadaşlığı gelmektedir. İş arkadaşlığı, hayatının uzun bir zaman dilimini işyerinde geçiren insanların işyerinde kurdukları sosyal ilişkiler iş tatminlerini etkiler. İş arkadaşları tarafından kabul gören çalışanların örgütsel kültüre uyumu olumludur.

Rol ev sorumlulukların açık tanımın yapıldığı, ekip üyelerinin grubun üyesi olmaktan mutluluk duyduğu, açık ve dürüst ilişkiler kurulabilen ve güven duygusunun hakim olduğu iş arkadaşlığında, ortak amaçlar etrafından toplana ve yardımlaşan iş arkadaşlıklarının çalışanların olum tutumları üzerindeki etkisi de olumludur (Baltaş, 2013:40).