İş İstasyonları Kavramı

İş istasyonu, kavram olarak farklı terimlerle ifade edilmektedir. En çok kullanılanlar, “ çalışma alanı ”, “ çalışma birimi ”, “ çalışma ünitesi ” ve “ çalışma modülü ” İngilizce’de “ work unit ”, “ work station ” ve “ work module ”, Almanca’da ise “ Arbeitsplatz ” terimleri kullanılmaktadır.

1960’larda serbest planlı büronun tanıtılması ile dünya çapında açık planlı büroların topluma ve ekonomiye katılımı sağlandı. Fakat kötüye kullanım ve içerikteki yetersizlikler büro planlamasına alternatif hareketler getirilmesine neden oldu. Açık planlı büroların tasarımında etkili çalışma ilişkilerini sağlayan motive edici bir fonksiyon bulunmamaktadır. Sosyo-psikologlar 20 kişinin üzerindeki çalışma gruplarının güçlü bir topluluk şekli oluşturmayacağını ve 7 kişinin üzerindeki çalışma gruplarının da birbirleriyle ilişkili olamayacaklarını düşünmektedirler. ( Şekil 3.2. )

İş istasyonları için başka bir görüş; yeni iş istasyonları kavramının kendi içinde mobilya tasarımı ile değerlendirilmesidir. Bağımsız çevresel kontrollerin ardında bağımsız bir mekansal kontroller, bağımsızların fiziğine, ruh haline ve çalışma stiline göre, kısacası kullanıcıların konfor gereksinimlerine göre geleceğin iş istasyonları hazırlanabilir. Bu konfor gereksinimlerine ergonomik sandalyeler, ekranlar için ayarlanabilir destekler, fotokopi ve klavyeler, çeşitli yükseklikteki çalışma yüzeyleri, yeni depolama sistemleri ve entegre elektronik ve kablo yöntemi de dahildir.

Şekil 3.2. İş istasyonu modülleri standartları ( açık plan yerleşimi )

İş istasyonu, büro planlaması ve tasarımında antropometrik bir anlayış ile düşünülmüş en temel yapı parçasıdır. İş istasyonu, kullanıcının içinde çalıştığı genel fiziksel çevredir de denilebilir. İş istasyonu genellikle tek kişinin çalışma mekanıdır. İçinde en az 1 çalışma masası bulunur. Bir büro tekrarlanan iş istasyonlarından oluşur.

Kaplan'ın bakış açısına göre iş istasyonu; ister sekreterlik işlerinin yapıldığı bir ünite, ister bilgi üretilen bir ünite, isterse üst düzey yöneticinin bürosu olsun, büro planlamasının en temel birimidir. Bütün hacimsel düzenlemeler ve sirkülasyon yolları, iş istasyonlarının birbirleriyle kurdukları ilişkilerin sonucunda oluşmaktadır.

Hernekadar giydirme cephelerin icadı ile büro binalarının cepheleri işlevlerin gerçekleştiği döşeme ve taşıyıcı sistemden bağımsız hale gelmiş olsa da yine de “ iş istasyonları ” sadece planlama modülü ile değil cephedeki pencere modülü ve kitle hareketi ile etkileşim içerisindedir. Bu nedenle; iş istasyonunun boyut ve biçimine

verilen karardan pencere, planlama ve kütle modülleri etkilenir. İş istasyonlarında ses izolasyonu ve görsel mahremiyet istenmesi halinde etrafı tamamen kapatılarak hücreler haline dönüştürülebilir.

Masa boyutları ( en/boy/yükseklik ), masalar arası uzaklıkla da belirlenen masa düzeni, masa/masa gruplarını birbirinden ayıran bölme elemanlarının konumu ve boyutları, malzeme ve konstrüksiyon türleri, iş istasyonlarının niteliğini belirleyen parametrelerdir. ( Şekil 3.3. ) Ayrıca büro mekanını kullanan organizasyonun türü de önemli bir faktördür. ( Dülgeroğlu, 1994 )

Şekil 3.3. İş istasyonu ergonomisi

a. Kol mesafesi 40-60 cm b. Ekran uzaklığı 50-75 cm c. Klavye uzanma mesafesi 30-40 cm d. Yatay göz seviyesinden ekranın merkeze olan çalışma açısı 20º-30º e. Kol ve sırt açısı 5º-30º f. Bacak açısı 90º-100º

g. Ayarlanabilir oturma yeri ölçüsü ( +/-5º yatayda ileriye geriye ) 40wx36-40d h. Ekranın üzerinden göz yüksekliği 1.00-1.40m j. Genel çalışma yüzeyi yüksekliği 65-76 cm k. Klavye yüksekliği 58-70 cm m. Diz ile yer arasındaki yükseklik 50 cm n. Diz ile çalışma yüzeyi arasındaki mesafe 20 cm p. Bilek yüksekliği 25 cm q. Yer ile ayak arasındaki mesafe

r. Dizin masanın altında kalan kısmı ile masanın bitişi arasındaki mesafe 40-45 cm s. Bacakla masanın altında kalan kısım arasındaki mesafe 60 cm t. Diz ile oturma yeri arasındaki mesafe 4-8 cm u. Oturma yeri yüksekliği 35-50 cm v. Koltuk arkasının yerden yüksekliği 50-75 cm w. Koltuk arkasının ayarlanabilir yüksekliği ve açısı

Koltuk arkası ile oturma yeri arasındaki mesafe 20-25 cm

İş istasyonu, orada çalışan insan için bir izolasyon olarak değil, bütün büro mekanının bir parçası olarak tasarlanmalıdır. İş istasyonları tasarımcılarına ve sistem mobilyaları üreticilerine, kendi tasarım kriterleri sorularak, hepsinin ortak tasarım kriterleri belirlenmiştir. Bu kriterler şöyle sıralanmaktadır:

1. İhtiyaçların analizi • İletişim,

• Depolama, • Yapılacak işler, • Esneklik ihtiyacı,

• Çevreye yönelik tasarım kriterleri, • Akustik,

• Kamaşma yapmayan aydınlatma, • Görsel ve işitsel gizlilik,

• İlişkisiz eylemlerin birbirinden fiziksel olarak ayrılması, • Enerji gereksiniminin kolayca arttırılabilmesi,

• Kesilmeyen trafik yolları 2. Ergonomik faktörler

• Çalışılan araçlara kolayca ulaşılabilme, • Yeterli depolama imkanı ( Yatayda-Düşeyde ) • Yapılan işlerin biraraya getirilmesi,

• Çalışma alanı yerleşimin planının yapılan işe uygun olması, • Ayarlanabilir monitör ve klavye,

• Yeterli çalışma yüzeyi,

• Kontrollere kolayca ulaşılması ve ekranın kolay okunabilmesi.

- Açık Bürolarda İş İstasyonları

Yarı açık sistemli büroların iş istasyonlarında; ( Dülgeroğlu, 1994 )

• Kullanma alanı kapalıdakinden yarı yarıya daha azdır.

• Koridordan kullanılan bir dolap yapılmışsa hem alan kaybı azaltılmış olur, hem de bölümlerde taşıyıcı sistem aksı çalışanlarla kullananlar arasında görsel mahremiyet sağlanmış olur.

• Organizasyon şeması mekan standartlarına etki eder. Çalışma alanları duvarlarla bölünebileceği gibi hafif bölme elemanları ile de bölünebilir.

• İş istasyonlarının düzenleri büroların kalabalık yada sakin olmasına bağlı olarak değişir.

• Masaların düzeni boyutları belirler, koridor sayısı ve etrafındaki odaların konum ve büyüklüğüne bağlı olarak çalışma alanlarının düzenini belirler.

- Kapalı Bürolarda İş İstasyonları

Kapalı bürolarda “ iş istasyonu ” tek bir odadan ibarettir. İçindeki ekip ve mobilya bir kişilik çalışma masası ve dolaptan oluşmaktadır.

Kapalı ofis düzeninden açık ofis düzenine geçişte kişi başına düşen alan azalmaktadır. Bunun nedeni duvarların azalması ya da ortadan kaldırılarak daha fazla çalışma alanı

yerleştirilebilmesidir. Ancak bu alanın niteliğinin kaybolması anlamına gelmez. Ekipman ve mobilyanın tasarımı, çalışma alanlarının ya da mekan parçalarının niteliğini belirler. Aydınlatmada önemlidir. Yapay aydınlatma elemanlarının yerleri, türleri, masaya düşen ışığın seviyesi, geldiği yön, tüm büro düzeni içinde tekrarlanabilirliği vb. gibi ilkeler de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu koşullar büro personelinin konforlu ve verimle çalışmasını, organizasyonun başarılı olmasını sağlamak için karşılanmalıdır. ( Dülgeroğlu, 1994 )