Hocaları 18

İbnü’l-Kayserânî yaptığı yoğun seyahatler esnasında pek çok âlimle karşılaşmış ve onlardan istifade etmiştir. Birçok hadisi rivâyet etme imkânı bulmuş ve ricâl konusunda uzmanlaşmıştır. Hocalarının çokluğuna rağmen gördüğü herkesten de hadis almamıştır. Bilakis bu konuda seçici ve titiz davranmıştır. Hadis kitaplarının rivâyetlerini alırken hatalara karşı uyanık olmuş ve yapılan tedlisleri fark ederek ihtiyatlı davranmıştır.

Konuyla ilgili olarak şu iki olayı anlatmaktadır:

“Reyy şehrindeyken Abdûs b. Abdillah el-Hemedânî’nin Nesâî’nin Sünen’ini rivâyet ettiğini duyardım. Ailem ile birlikte oradan dönüp Hemedân’a gelince ondan bu kitabı rivâyet etmek için yanına gittim. Kitabı bana gösterince kitabın düzensiz bir şekilde yazıldığını gördüm. Bunun için onun yanında bu kitabı okumaktan vazgeçtim. Bir müddet sonra oğlum Ebû Zür’a’yı da alarak Dûn şehrine gidip Nesâî’nin Sünen’ini Ebû Muhammed Abdurrahmân b.Hamd ed-Dûnî’nin (ö. 501/1107) yanında kıraatte bulunduk”.44

“Vâkid b. Halîl el-Kazvînî, (ö. 479/1086)45 Reyy şehrine gelince herkes İbn Mâce’nin Sünen’ini ondan kıraat yoluyla almaya başladı. Ben de İlk gün derste hazır bulundum. Kitabın ilk sayfasının kopmuş olduğunu yerine rastgele bir yazıyla yazılan sayfanın konulduğunu gördüm. Bu nedenle dinlemeye devam etmeyip dersi terk ettim. Tâki, Ebû Mansûr Muhammed b. Hüseyin el-Mukavvimî (ö. 484/1091) gelinceye kadar derse gitmedim. O gelince Sünen-i İbni Mâce’yi yanında defalarca

43 _{Safedî, Salahuddin Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 2000,}

III, 139; Makrîzî, a.g.e., V, 739.

44 _{İbnü’l-Kayserânî, Mensûr, 65; Zehebî, Siyer, XIX, 98.}

45 _{Vâkid b. Halîl el-Kazvînî, fakîh ve fazilet sahibi bir müftü idi. Muhaddis Şîraveyh (ö.509/1115)}

Hemedân ve Kazvîn’de ondan hadis rivâyet ettiğini söyler. Hicrî 479 yılında vefat etmiştir (Zehebî,

kıraat eyledik. Mukavvimî’nin bu kitaptaki sema’ı kuvvetliydi ve bu konuda kimsenin bir ihtilafı yoktu.”46

İbnü’l-Kayserânî’nin kendilerinden hadis rivâyet ettiği hocaları oldukça fazladır. Elimizde bulunan eserlerinden ve diğer kaynak kitaplardan tespit edebildiğimiz kadarıyla İbnü'l-Kayserânî 268 kişiden hadis rivâyetinde bulunmuştur. Burada çok rivâyette bulunduğu meşhur hocalarından bazılarının kısa biyografilerini vereceğiz. İbnü'l-Kayserânî’nin kendilerinden nerede ve hangi kitapları rivâyet ettiğine kısaca değineceğiz. Diğerlerini ise tezin ekler bölümünde rivâyette bulunduğu şehirlere göre sılarayak zikredeceğiz.

1. Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463/1071): Adı, Ebû Bekr, Ahmed b. Ali b. Sâbit’dir. 5. Yüzyılın meşhur muhaddislerinden biridir. Bağdat yakınlarında bir köyde dünyaya gelen Hatîb el-Bağdâdî birçok yeri gezmiş ve değişik ilim dallarında uzmanlaşmıştır. Önceleri Hanbelî mezhebine bağlı iken daha sonra Şâfiî mezhebine intisap etmiştir. Câmiü’l-Mansûr’da hadis dersleri vermiştir. Meydana gelen bir takım siyasi hadisilerden dolayı Bağdât’ı terk edip Şâm’a kaçmak durumunda kalmıştır. Vefatından bir yıl kadar önce tekrar Bağdât’a dönmüştür. Her iki bölgede kaldığı için Irak ve Şâm bölgelerinin muhaddisi kabul edilir.47

Hatib el-Bağdâdî’nin İbnü’l-Kayserânî’nin hocası olması noktasında ihtilaf vardır. Çünkü İbnü’l-Kayserânî 448 yılında dünyaya gelmiştir. Hatib el-Bağdâdî ise 463 yılında vefat etmiştir. Hatib vefat ettiğinde İbnü’l-Kayserânî daha 15 yaşındadır. Mu’allimî et-Tenkil adlı eserinde İbnü’l-Kayserânî’nin Hatib el-Bağdâdî’den hadis rivâyet etmeye yetişmediğini söylemektedir.48 _{Buna rağmen İbnü’l-Kayserânî’nin} talebelerinden Cüzekânî “el-Ebâtîl ve’l-Menâkîr” adlı eserinde, İbnü’l- Kayserânî’den, o da Hatib el-Bağdâdî’den “ahberanâ” kelimesini kullanarak birkaç yerde rivâyette bulunmaktadır. İbnü'l-Kayserânî’nin küçük yaşta Hatîb el-Bağdâdî ile

46 _{İbnü’l-Kayserânî, el-Mensûr, s. 68; Zehebî, Siyer, XVIII, 530.} 47 _{İbnü’l-Esîr, a.g.e., VIII, 390; Topaloğlu, a.g.e., s. 96.}

görüşmesi ihtimal dairesinde olduğu gibi ondan icâzet yoluyla da rivâyeti muhtemeldir.49

2. Ebûl-Hüseyin b. Nakûr (ö. 470/1077):50 _{Adı, Ahmed b. Muhammed b.} Ahmed el-Bağdâdî el-Bezzâz’dır. Hadis tahsili için Bağdât’a uğrayan birçok kişi ondan istifade etmiştir. Bütün hayatını hadis ilmi vakfettiği için hadis rivâyeti karşılığında ücret almayı caiz görmüştür. İbnü’l-Kayserânî’nin Humâsiyyâtu Ebi’l-

Hüseyn b. en-Nekûr isimli bir risalesi vardır. Ondan Bağdât’ta rivâyette bulunmuştur.

Talebeleri arasında Hatîb el-Bağdâdî, Hümeydî ve Mü'temen es-Sâcî gibi âlimler bulunmaktadır. Doksan yaşında Bağdât’ta vefat etmiştir.51

3. Sa’d b. Alî b. Muhammed b. Alî b. Hüseyin Ebü’l-Kâsım ez-Zencânî (ö. 471/1078): İlim talebi için birçok yeri gezdikten sonra Mekke’de ikamet etmiş ve hadis okutmakla meşgul olmuştur. Zühd ve takva sahibi biri olduğu için halk nezdinde büyük bir itibar sahibiydi. Ebû İshâk el-Hebbâl ve İbnü'l-Kayserânî yeryüzünde onun faziletçe bir benzerinin olmadığını söylerler. Heyyâc b. ‘Ubeydillâh ise Zencânî’yi görmediği gün “hayırlı bir iş yapmadığını” derdi. İbnü'l- Kayserânî, Zencânî Mekke’de ikamet etmeye karar verirken bir günde yirmiden fazla ibadet ve hayır işlerinde bulunacağına dair kendi kendine söz verdiğini, Mekke’de kaldığı kırk yıl boyunca bunlardan hiçbirisini ihmal etmediğini, söylemekte ve bazı öğütlerini nakletmektedir.52

4. Şeyhülislâm Heyyâc b. ‘Ubeydillâh Ebû Muhammed eş-Şâmî el-Hattînî eş- Şâfiî (ö. 472/1079): Mekke müftüsü ve zühd sahibi olan bu zattan İbnü'l- Kayserânî’nin de aralarında bulunduğu birçok âlim ders almıştır. İbnü'l-Kayserânî, onun üç gün üst üste oruç tuttuğunu ve sadece zemzem suyuyla iftar ettiğini, ancak üçüncü günün sonunda yemeği yediğini söyler ve günde üç defa umre yaptığını,

49 _{İbnü’l-Kayserânî, el-Hucce ‘alâ Târiki’l-Mahacce, (thk. Abdülaziz b. Muhammed es-Sedhân), Daru}

Âlemi’l-Kutub, Beyrut, 2008, I, 87, 5. Dipnot; Bkz. Cüzekânî, Ebu Abdullâh Hüseyn b. İbrâhim, el-

Ebâtîl ve’l-Menâkîr, Daru’s-Samîî, Riyad, 2002, I, 309, 355, 451; II, 51, 85, 190, 333, 371.

50 _{Zehebî, Siyer, XVIII, 218; İbnü’l-Kayserânî, İzâh, s. 28; a. mlf., Meseletü’l-‘Uluvv ve’n-Nüzûl,}

Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2004, s. 198; a. mlf., el-Cem’, I, 261.

51 _{Zehebî, Siyer, XVIII, 372; Makrîzî, a.g.e., V, 735; Bağdatlı, a.g.e., II, 83.}

52 _{İbnü’l-Kayserânî, Safvet, s. 320; a. mlf., Şürût, s. 24.; a.mlf.‘Uluvv, s. 204; Zehebî, Siyer, XVIII,}

birkaç ders okuttuğunu, her sene Hz. Peygamber’i ziyaret etmek için yalın ayaklı Mekke’den Medine’ye gittiği ve yolda bir şey yemeden senede bir defa Tâif’te bulunan İbn Abbas’ın kabrini ziyaret ettiğini ve bu sırada seksen küsür yaşında olduğunu ifade eder. Sünnîler ile Şiâ arasında meydana gelen bir takım olaylar neticesinde Mekke valisinin attırdığı dayak neticesinde vefat etmiştir. İbnü'l- Kayserânî değişik kitaplarında ondan rivâyette bulunur.53

5. Şeyhulislâm el-Ensârî (ö. 481/1088): Adı Abdullah b. Muhammed b. Alî Ebû İsmâ’îl el-Ensârî el-Herevî’dir. İbn Mett el-Herevî diye de bilinir. Hadis hafızı olan bu zat aynı zamanda diğer ilim dallarında da yüksek bir ilmi seviyeye sahipti. Talebeleri arasında Mü'temen es-Sâcî ve İbnü’l-Kayserânî bulunmaktadır. 12.000 hadisi ezberlediği rivâyet edilmektedir. İbnü’l-Kayserânî Herât’ta ondan hadis rivâyet etmiştir. Hızlı okuma, hızlı yazma ve hızlı yürüme özelliklerinden dolayı İbnü’l-Kayserânî’yi övmüştür. Değişik ilim dallarında kitap yazan Şeyhulislâm el- Ensârî hadis ile ilgili yazmış olduğu eserler arasında el-Mie ve Hülâsetün fî Şerhi

Hadîsi “Küllü Bid’atin Dalâle” yer almaktadır.54

6. Ebû İshâk el-Hebbâl (ö. 482/1089): Adı, İbrâhim b. Saîd b. Abdillah en- Nu’mânî’dir. Güvenilir ve takva sahibi bir muhaddistir. Mısır’daki Fâtımî devleti onu tehdit etmiş ve hadis rivâyetinde bulunmasını yasaklamış ve peşine casuslar takmıştı. Mısır’da ders halkasına katılan ve ondan hadis rivâyet eden İbnü’l- Kayserânî, “hadis ilminde ondan daha uzman, güvenilir ve fazla kitabı bulunan başka birisini görmedim” der ve ondan şöyle bir hadiseyi nakleder: “Birgün hocalarımızdan birisinden ders alıyorduk. Hocamız Hz. Peygamber’in “Kattât (insanların arasını bozmak için söz götürüp getiren kimse) cennete giremez”55 _{hadisini okudu. Orada} “kattât” adında bir çeşit hayvan yemi satan birisi bulunuyordu. Bu şahıs bu hadisi duyunca “tövbe ediyorum bir daha bu işi yapmayacağım” dedi. Adama hadisdeki

53 _{İbnü'l-Kayserânî, Mensûr, 28; a.mlf, Ensâb, 44; Zehebî, Siyer, XVIII, 393-395.} 54 _{İbnü’l-Kayserânî, ‘Uluvv, s. 190; a.mlf., Şürût, s. 24;Topaloğlu, a.g.e., s. 62.} 55 _{Buhârî, Edeb, 50.}

“kattât” kelimesinin hayvan yemi satan anlamına gelmediğini söylenince adam rahatladı ve sevindi.56

İbnü’l-Kayserânî onunla ilgili görüşmesini şöyle anlatır: “Habbâl’ın yanına gitmeden önce bana onun güzel ahlakından bahsetmişler ve kendi işini kendisi görür demişlerdi. Bir dükkânın yanında ellerinde bazı eşyalar bulunan ve bana anlattıklarına benzeyen birisini gördüm ve oraya oğru gidip bakkaldan onun kim olduğunu sordum. Bakkal onun Ebû İshâk el-Hebbâl olduğunu söyleyince tanışıp onunla beraber evine doğru gittik. Bana müselsel iki hadis rivâyet etti. Sonra da ondan ders almak için hergün Amr b. Âs mescidinde buluşmak üzere anlaştık”.57

7. Ebû Mansûr el-Mukavvimî (ö. 484/1091): Adı, Muhammed b. Hüseyin el- Mukavvimî’dir. 398 yılında dünyaya gelmiştir. Daha on yaşında iken Muhammed b. Ebî Münzir el-Hatîb’den hadis sema’ eylemiş ve ondan İbn Mâce’nin Sünen’ini rivâyet etmiştir. İbnü’l-Kayserânî Reyy şehrinde ondan İbn Mâce’nin Sünen’ini rivâyet etmiştir. Talebeleri arasında İbnü’l-Kayserânî ve oğlu Ebû Zür’a Tâhir b. Muhammed el-Makdîsî (ö. 566/1170), Ebü’l-Âla eş-Şürûtî ve diğerleri yer almaktadır.58

8. Abdürrahmân b. Hamd b. Hasan b. Abdürrahmân Ebû Muhammed es-Sevrî es-Sûfî ed-Dûnî (ö. 501/1107): Zühd ve takva sahibi bir zat olan Abdürrahmân b. Hamd, Hemedân’a bağlı Dûn beldesinde ikamet eden tasavvuf ehli bir ailedendir. Amelde Süfyânî Sevrî’ye ittiba ettiğinden es-Sevrî nispeti ile anılmıştır. Ondan Ebû Bekir b. Semânî, Ebû Tâhir es-Silefî ve Şireveyh b. Şehridâr gibi muhaddisler rivâyette bulunmuşlardır. İbnü'l-Kayserânî de oğlu Ebû Zür’a ile birlikte Dûn şehrinde ondan Nesâî’nin Sünen’ini rivâyet etmiştir.59