3.HIZLANDIRAN MEKANİZMASI

Hızlandıran mekanizması, tüketim harcamalarının yatırımlar üzerindeki etkisini incelemektedir. Milli gelirde meydana gelen bir artışın yatırım harcamaları üzerindeki etkisi hızlandıran mekanizması aracılığı ile açıklanmaktadır. Bilindiği üzere üretim ve tüketim arasında belirli bir zaman farkı vardır. Üretim yapılması için bir süre gerekli olduğu halde tüketim hemen gerçekleşen bir olaydır. A. Aftalion bu durumu soba ve elektrik örnekleri ile açıklamaktadır. Aydınlatma gereğinin duyulması durumunda elektrik düşmesinin çevrilmesi yeterli olmaktadır. Fakat ısınma gereğinini duyulması için belirli bir sürenin geçmesi gerekmektedir. Şöyle ki öncelikle odunların sobaya atılması , ateşin yakılması ve odunların tutuşmasının beklenmesi ve sonrasında ise istenilen sıcaklığa ulaşmak için belirli bir odun takviyesi gerekir. Bir an yapılan odun takviyesi sonrası oda sıcaklığı istenilen seviyenin üzerine çıkabilecektir.böyle bir durumda ise odunları almak mümkün değildir. Yatırım ile karşılaştırıldığında ise sermaye birikimi sobaya atılan odunlara benzemekte ve belirli bir zaman gerektirmekte, bir süre sonra ise gereksiz bir sermaye fazlalığı olması durumunda olumsuz etkilerden kurtulmak hemen mümkün olmamaktadır.

Hızlandıran mekanizmasının işlemesi için uyarılmış yatırım harcamaları kavramının tanımlanması gerekmektedir. Uyarılmış yatırım harcamaları milli gelirde meydana gelen bir artışın toplam talebi arttırması yoluyla yeni yatırımları harekete geçirmesi uyarılmış yatırımlar olarak adlandırılır.

Bir ülkede otonom yatırımların artması hatırlanacağı üzere yatırım çarpanı mekanizması aracılığı ile kendisinin birkaç katı kadar milli geliri arttırmaktadır. Artan milli gelir sonucu toplam talepte de bir artış meydana getirmektedir. Burada üzerinde durulması gereken konu otonom harcamaları sonucunda milli gelirin yükselmesi ve buna bağlı olarak toplam talepte meydana gelen artışın ne kadarının tüketim harcamalarına gideceğidir. Bu durumu marjinal tüketim eğilimi belirlemektedir. Marjinal tüketim eğiliminin yüksek olması ve otonom yatırım harcamaları sonucunda milli gelirde meydana gelen artışın büyük bir kısmının tüketim harcamalarına ayrılması uyarılmış yatırım harcamalarını da o ölçüde etkileyecektir.

Hızlandıran mekanizması aşağıdaki şekilde formüle edilmektedir.

∆İ= v.∆C buradan;

∆İ= Uyarılmış yatırımları V= Hızlandıran katsayısını

∆C= Tüketim harcamalarında meydana gelen artışı göstermektedir.

Hızlandıran katsayısı aynı zamanda sermaye/ hasıla oranı olarak da anılmaktadır. Hızlandıran katsayısının daha iyi anlaşılması için bir örnek verilmesi yerinde olacaktır. Örneğin bir ekonomide sermaye stoku 5000 TL ve sermayenin ömrü 10 yıldır. Sermayeye 10 yıl ömür biçilmesinden kasıt amortisman ayrılmasıdır. Yani her yıl 500 TL ayrılarak sermaye stoku muhafaza edilmektedir. Sermaye stokunun 5000 TL olduğu ekonomide üretilen malların değeri de 1000 TL ise sermaye hasıla oranı, 5000/1000 =5 dir. Yani ekonomide 1 TL lik mal üretmek için 5 TL lik yatırım yapılması gerekmektedir. Yine aynı ekonomide tüketim %20 artarsa 1200 TL tüketim malı değerine karşılık sermaye stokunun 1000 TL arttırılması gerekir. Yani tamamlanmış mal talebi 1000 TL den 1200 TL’ye çıkarken, yatırım malı talebi 500 TL’den 1000 TL’ye çıkmıştır. Bir başka ifade ile yatırım malları talebi, tüketim malları talebinin 5 katı kadar artmıştır. Buradan hızlandıran katsayısının 5 olduğu söylenebilir.

Milli gelirin azaldığı durumda ise yukarıdaki örneğin tam tersi durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Böyle bir durumda hızlandıran mekanizması ters yönde çalışma ve uyarılmış yatırım harcamalarında zalma meydana gelmektedir.

Tanım olarak açıklaması yapılan hızlandıran mekanizmasının çalışması için ekonomide bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu şartlardan ilki ekonominin sermaye yoğun teknolojiler içeriyor olmasıdır. Diğer bir şart ise ekonomide boş kapasitenin olmamasıdır.

Özellikle emek piyasasında tam kapasite ile çalışılıyor olması istihdam düzeyinin arttırılmasını engellemektedir. Bu bakımdan yapılması gereken tek şey yatırımların arttırılmasıdır.

Diğer yandan ekonomide tüketim malları üreten firmaların tam kapasite ile çalışmaları gerekirken yatırım malları üreten firmaların ise eksik kapasite ile çalışmaları gerekmektedir.

Milli gelirde meydana gelen artış marjinal tüketim eğilimi aracılığı ile toplam talebi arttırmakta ve toplam talebin artması ise tüketim harcamalarını arttırmaktadır. Eğer tüketim malları üreen firmalar eksik kapasite ile çalışıyorlar ise artan tüketim harcamalarını karşılamak için kapasite arttırımına gitmeleri doğal bir sonuç olacaktır. böyle bir durumda ise hızlandıran mekanizmasının işlerliğinden bahsetmek mümkün değildir. Bu bakımdan tüketim malları üreten firmaların tam kapasite ile çalışıyor olmaları kapasite arttırımı sağlanamayacağı için yeni yatırımları uyaracaktır.

Son olarak tüketim malları üreticilerinin talep artışları ile ilgili olarak olumlu beklentilerini korumaları gerekmektedir. Tüketim mallarına talebin sürekli artacağı beklentisi girişimcilerin yeni yatırımlar konusunda daha iştahlı olmalarına sebep olacaktır.

ÇALIŞMA SORULARI

1.Hızlandıran mekanizmasını ve işleyiş biçimini bir örnek aracılığı ile açıklayınız.

2.Enflasyonist açık kavramını şekil yardımı ile açıklayınız.

3.Deflasyonist açık kavramını şekil yardımı ile açıklayınız.

4. Otomatik istikrarlandırıcılar olarak vergi oranlarının etkinliğini örnk yardımı ile açıklayınız.

5. Enflasyonist açık durumunda uygulanması gereken maliye politikalarını şekil yardımıyla açıklayınız.

6. Deflasyonist açık durumunda uygulanması gereken maliye politikalarını şekil yardımıyla açıklayınız.

7. Reel alan ve nominal alan ayrımı nedir. Açıklayınız.

KAYNAKÇA

Paya,Merih Makro İktisat, Filiz Kitabevi,7. Baskı, İstanbul,2007

Ertürk, Emin; Makro İktisat, Küresel Ekonomide Makro İktisadi Analize Giriş, Alfa Yayınları, İstanbul,1999

Ünsal, M.Erdal; Makro İktisat,İmaj Yayınevi,7. Baskı, Ankara, 2007

Eğilmez, Mahfi; Makro Ekonomi:Türkiye’den Örneklerle, Remzi Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul

Dinler, Zeynel; İktisada Giriş, Ekin Yayınevi, 16. Baskı, Bursa, 2011

Unay, Cafer; Makro Ekonomi, Nobel Yayın Dağıtım, Bursa, 2001

Bocutoğlu,Ersan; Makro İktisat,Teoriler ve Politikalar,Murathan Yayınevi, 8. Baskı, Trabzon, 2011

Tunca,Zafer Makro İktisat, Filiz Kitabevi,4. Baskı, İstanbul,2005

Ülgen,Gülden İktisat Bilimine Giriş,Der Yayınları,4 Baskı,İstanbul,2010

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

İSUZEM

Tüm yayın ve kullanım hakları İstanbul Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir.

Hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

FAKÜLTE / YÜKESEK OKUL: UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

BÖLÜM: İKTİSAT

DÖNEM (GÜZ / BAHAR): GÜZ

EĞİTİM ÖĞRETİM YILI: 2013-2014

DERSİN ADI: MAKRO İKTİSAT

DERS NOTU YAZARININ

ADI-SOYADI: DOÇ.DR.SEFER ŞENER

CANLI DERS ÖĞRETİM

ELEMANIN ADI-SOYADI: DOÇ.DR.SEFER ŞENER

10. HAFTA

DERS NOTU

İÇİNDEKİLER

1.MAL PİYASASINDA DENGE (IS ANALİZİ) 1.1. IS Doğrusunun Elde Edilişi

1.2. IS Doğrusunun Özellikleri

1.3. IS Doğrusunun Eğimini Belirleyen Faktörler 2.PARA PİYASASINDA DENGE (LM ANALİZİ) 2.1. LM Doğrusunun Elde Edilişi

2.2. LM Doğrusunun Özellikleri

2.3. LM Doğrusunun Eğimini Belirleyen Faktörler

ÖZET (TÜRKÇE)

Bu bölümde keynezyen modelelerden olan IS ve LM analizine geçilmektedir. IS-LM analizi öncsinde IS doğrusunun elde edilişi, doğrunun özellikleri ve IS doğrusunun eğimini belirleyen faktörler üzerinde durulmaktadır. Daha sonra ise LM doğrusu ile ilgili çeşitli açıklamalr yapılmakta LM doğrusunun elde edilişi,doğrunun özellikleri ve LM doğrusunun eğimini belirleyen faktörler üzerinde durulmaktadır.