Hirâbeye Teşebbüs

Hirâbe, mürekkep (bileşik) bir suç tipidir. Bu suçun maddî unsuru ise mallarını zorla almak için yolcuların yoluna çıkmaktır.707 _{Mal almak kastıyla yola çıkmak, hirâbe}

suçunun icrasına başlamak için yeterlidir. İcranın gerçekleşmesi için yolcuların malını alıp almamanın bir önemi yoktur.708 _{Mürekkep bir suç olması sebebiyle hirâbede, isyan}

eyleminden amaçlanan yol kesme, mal alma gibi neticeler hâsıl olursa suç tamamlanmış olur. Aksi takdirde bu girişimler teşebbüs aşamasında kalır.

Hirâbe suçuna teşebbüs edenler mal almak amacıyla yola çıkar, kendi irâde ve istekleri dışında ortaya çıkan bir takım engellerden dolayı eylemleri başarısız olursa, bu durumda hirâbe suçu tamamlanmamış olacağından faillere had cezası ikâme edilemez. Çünkü eylemleri teşebbüs aşamasında kalmıştır. Ancak o ana kadar işlemiş oldukları fiillerden dolayı ta‘zirle cezalandırılırlar.709

Yol kesme suçuna teşebbüs edenler, herhangi bir kimseyi öldürmeden ya da yaralamadan ve kimsenin malını da gasp etmeden sadece yoldan gelip geçenleri korkutsalar; ancak ellerinde olmayan sebeplerden dolayı fiilin icrasını tamamlayamasalar, bu durumda kendilerine had cezası uygulanamaz. Çünkü fiilin icrası tamamlanmamış ya da istenilen netice ortaya çıkmamıştır. Fâiller, hirâbe suçuna teşebbüs etmiş, gelip geçenlere korku salmıştır. Bu teşebbüslerinden dolayı ta‘zir cezasına çarptırılırlar.710

Ömer b. Abdilaziz’in valisi henüz hiç kimseyi öldürmemiş olan fakat hirâbe suçu fâili sanılan bir grup insanı yakalatmış, bunlara ölüm veya el kesme cezası

706 _{Serahsî, el-Mebsût, XXIV, 37.}

707 _{Kâsânî, Bedâi‘u’s-sanâi‘, VII, 135. Ayrıca bk. Serahsî, el-Mebsût, IX, 195; Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî,}

VI, 130; Udeh, et-Teşrîu’l-cinâî, II, 638; Mv.f, “Buğât”, VIII, 131.

708 _{Udeh, et-Teşrîu’l-cinâî, II, 638.} 709 _{Uteybe, el-Muhâdarât, s. 215.}

127

uygulanmasını emretmiştir. Bunu duyan Ömer b. Abdilaziz (v.101/720), duruma müdahale ederek fâillere daha hafif bir ceza verilmesini tavsiye etmiştir.711

Yol kesme suçunu işlemeye teşebbüs edenlere verilecek olan cezaya gelince, Hanefî ve Şâfiîlere göre bir kişi ya da grup yasaklanmış olan yol kesme fiilini icra etmek amacıyla harekete geçseler, mal almadan ve herhangi bir kimseyi öldürmeden güvenlik güçleri tarafından yakalanıp ele geçirilseler, ta‘zirle cezalandırılır ve açıkça tövbe edinceye kadar hapsedilirler.712 İbnü’l-Hümâm (v.861/1457) yol kesen, gelip geçenleri korkutan; ancak mallarını almayan ve kimseyi de öldürmeyen bu kişilerin, ta‘zir edilip salıverileceğini belirtmektedir.713

İmam Mâlik (v.179/795), herhangi bir mal almamış, kimseyi de öldürmemiş; fakat gelip geçen yolcuları korkutarak eşkıyalık suçuna teşebbüs edenlerin durumu kendisine sorulduğunda, pusu kurarak gelip geçenlere korku salan ve de mal gasp etmeyen kimselerin güvenlik güçleri tarafından yakalanması durumunda devlet başkanının bunlara verilecek olan ceza konusunda muhayyer olduğunu ifade etmektedir. Çünkü yol kesme suçunun bütün aşamaları aynı şekilde değerlendirilemez. Zira bir kısmı ellerinde sopa ya da başka şeylerle yol keserken yakalanırlar ve bunlar yoldan geçenlerin ne mallarını almışlar ne kimseyi öldürmüşler ne de korkutmuşlardır. Bu durumda sopa, sürgün ya da sürgün edildiği yerde hapsedilerek en hafif şekilde cezalandırılırlar. İmam Mâlik’e göre, devlet başkanı ya da hâkim eşkıyalık suçuna teşebbüs edenleri, tövbe ettiklerine kanaat getirinceye kadar hapseder.714 _{Ayrıca İmam}

Mâlik, bir kimseyi öldürmemiş, korkutmamış, kimsenin malını almamış; ancak sopa vb. şeylerle eşkıyalık suçuna teşebbüs etmiş ve güvenlik güçleri tarafından yakalanmış olan kişilerin devlet başkanı tarafından affedilemeyeceği görüşündedir. Yine hirâbe suçuna teşebbüs edenlere verilecek olan sopa cezasının adedi ve sürgün edilip edilmeyeceği hususunu da yasama organının takdirine bırakmıştır.715

711 _{Mâlik, el-Muvatta, s.576; Avcı, “Suça Teşebbüs”, ERÜHFD, VIII/2, s. 23.}

712 _{Kudûrî, el-Muhtasar, s. 202; Serahsî, el-Mebsût, IX, 199; Mâverdî, el-Ahkâmu’s-sultâniyye, s. 127;}

Merğînânî, el-Hidâye, I, 421; İbn Kudâme, el-Muğnî, XII, 482; a.mlf. el-Mukni‘, XXVII, 26-27; Zeyla‘î, Tebyînü’l-hakâik, III, 235; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, V, 423; Remlî, Nihâyetü’l-muhtâc, VIII, 5; Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm, II, 85; el-Fetâva’l-Hindiyye, II, 206; İbn Nüceym, el-

Bahru’r-râik, V, 113; Meydânî, el-Lübâb, III, 81-82; Âmir, et-Ta‘zîr, s. 251; Uteybe, el-Muhâdarât,

s. 215.

713 _{İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, V, 423.}

714 _{Sahnûn, el-Müdevvene, IV, 552; Âmir, et-Ta‘zîr, s. 252; Uteybe, el-Muhâdarât, s. 215.} 715 _{Sahnûn, el-Müdevvene, IV, 553; Âmir, et-Ta‘zîr, s. 252.}

128

Hanbelîlere göre ise, yoldan gelip geçenleri korkutan; ancak kimseyi öldürmeden/yaralamadan ve kimsenin malını almadan yakalanan kimseler ta‘ziren sürgün edilir.716 Ahmed b. Hanbel’den (v.241/855) rivayet edilen iki görüşten birine göre, devlet başkanı isterse yol kesmeye teşebbüs edenleri başka bir yere sürer ve onları tekrar bu suçu işlemekten vazgeçirecek bir ta‘zir cezasıyla cezalandırır. Diğerine göre ise yol kesme suçuna teşebbüs edenlerin hapsedilmek sûretiyle cezalandırılması daha uygundur.717 Teşebbüs aşamasında kalan bu fiile, eşkıyalık suçunun cezalarından biri olan sürgün cezasının verilmesinin sebebi, suçlunun yol kesmek maksadıyla gelip geçenleri korkutmasıdır. Hanbelîler bu durumu eşkıyalık suçu kapsamında değerlendirmişlerdir.718

Hirâbe suçuna teşebbüs edenlere verilecek olan cezanın şekli devlet başkanının takdirine bırakılmıştır. Dilerse hapseder, dilerse sürgün eder. Hapis cezası için en elverişli müddet ise suçlunun pişmanlığını bilfiil ortaya koyacak kadar bir süre olmalıdır.719

Abdulazîz Âmir, mezheplerin hirâbe suçuna teşebbüsle ilgili görüşlerini serdettikten sonra kendi mülahazalarını şöyle dile getirmektedir: “Hirâbe suçu için Şâri‘ tarafından tayin edilmiş olan ceza, tamamlanmış suç içindir. Tamamlanmamış olan hirâbe suçuna gelince, buna had cezası uygulanamaz. Bir kimse alet ve edevâtını hazırlayarak yol kesmeye çıksa; ancak mal almadan ve cana kıymadan yakalansa, yoldan gelip geçenleri korkutsun ya da korkutmasın, yol kesmek için hazırlamış olduğu vâsıtalarla pusuya yatsın ya da yatmasın hirâbe suçunu tamamlamamıştır. Ancak icra etmiş olduğu fiili, hirâbe suçuna teşebbüstür ve ta‘zir cezasıyla cezalandırılmalıdır.”720