Hile Yapılmasına Neden Olan Unsurlar

H^İile kavrⁱamının temelde üç unsurⁱu varⁱdırⁱ. Bunlarⁱ; baskı, fırⁱsat ve hⁱaklı gösterⁱmedirⁱ. Baskı, fırⁱsat ve hⁱaklı gösterⁱme unsurⁱlarⁱı teorⁱide hⁱile üçgeni olarⁱak adlandırⁱılmaktadırⁱ. H^İile üçgenini oluşturⁱan bu üç temel unsurⁱ hⁱile yapan kişinin psikolojik boyutundan etkilenirⁱ. Bu yüzden hⁱile unsurⁱlarⁱından oluşan hⁱile üçgeni hⁱile olgusunun temel sebeplerⁱini ve hⁱile olgusunun altında yatan davrⁱanışsal destekleyicilerⁱi

anlamak için yarⁱarⁱlı birⁱ kavrⁱamsal çerⁱçevedirⁱ. Baskı, fırⁱsat ve hⁱaklı gösterⁱme unsurⁱlarⁱı hⁱile olgusunun temel bileşenlerⁱidirⁱ ve hⁱerⁱ hⁱile olayının arⁱka planında yerⁱ almaktadırⁱ. 1.3.1 Baskı Unsuru

H^İilede baskı unsurⁱu, motivasyon ve ihⁱtiyaç unsurⁱu ile aynı anlamda kullanılmaktadırⁱ. Baskı çalışanlarⁱ üzerⁱindeki finansal baskılarⁱ (sağlık ödemelerⁱi, okul hⁱarⁱç ödemelerⁱi, kumarⁱ borⁱcu, yaşam tarⁱzı değişimlerⁱi vb. gibi) olarⁱak tanımlanabilirⁱ. Aynı zamanda baskı, tatmin edilmemiş ve hⁱile eylemi ile tatmin edilecek olan ihⁱtiyaç veya durⁱumsal rⁱisk olarⁱak da nitelendirⁱilebilirⁱ. Burⁱadaki ihⁱtiyaç hⁱile yapan kişinin kendi yaşantısıyla ilgili ihⁱtiyaçlarⁱı veya kendi yaşam şarⁱtlarⁱının doğurⁱduğu ihⁱtiyaçlarⁱı ifade etmektedirⁱ. Bu ihⁱtiyaçtan doğan baskı unsurⁱu hⁱakkındaki en önemli nokta işverⁱenlerⁱin çalışanlarⁱının yaşam tarⁱzlarⁱını ve koşullarⁱını değiştirⁱmemesi nedeniyle hⁱilenin yapılmasını engellemede güçsüz konumda olmasıdırⁱ.(Emirⁱ, 2008,27)

Baskı unsurⁱu yukarⁱıda açıklandığı şekilde kişinin kendi finansal ihⁱtiyaçlarⁱından kaynaklanabileceği gibi iş ile ilgili finansal baskılarⁱdan dolayı da orⁱtaya çıkabilirⁱ. tarⁱzına sahⁱip olma isteği nedeniyle hⁱile eyleminde bulunabilirⁱ. Toplumun beklentisi ve eğilimine parⁱalel olarⁱak birⁱ kamu kurⁱuluşu tarⁱafından toplumdaki suç orⁱanlarⁱının dahⁱa düşük gösterⁱilmesi yoluyla toplumu yanıltacak şekilde hⁱile yapılabilirⁱ.(Bulca, 2014, 56)

1.3.2 Fırsat Unsuru

Fırⁱsat unsurⁱu, çalışanlarⁱa hⁱile yapma veya dürⁱüst olmayan davrⁱanışlarⁱda bulunma olanağı verⁱen durⁱumsal rⁱisk faktörⁱlerⁱini ifade etmektedirⁱ. Özellikle işletmelerⁱde kontrⁱollerⁱin zayıf ve işletme çalışanlarⁱının işletmedeki kontrⁱol zayıflığının farⁱkında olduğu durⁱumlarⁱ ile işletme çalışanlarⁱının işletme varⁱlıklarⁱına kolayca erⁱişebildiği ve yakalanma rⁱiskinin olmadığını düşündüğü durⁱumlarⁱda fırⁱsat unsurⁱu orⁱtaya çıkmaktadırⁱ. Bu nedenle işletmelerⁱdeki zayıf iç kontrⁱollerⁱ, gevşek birⁱ yönetim sistemi ve işletme çalışanlarⁱının işletme sürⁱeçlerⁱi üzerⁱinde önemli kontrⁱol yetkilerⁱinin bulunduğu işletme yapılarⁱı, işletmelerⁱi fırⁱsat unsurⁱu açısından hⁱileye açık hⁱale

getirⁱmektedirⁱ. Fırⁱsat unsurⁱu, işletmelerⁱde hⁱile yapan kişilerⁱe hⁱile yapmak için imkân olumsuz etkilerⁱden kaçınmak için kullanılan psikolojik birⁱ mekanizmadırⁱ. Bu anlamda hⁱaklı gösterⁱme hⁱile yapan kişi tarⁱafından hⁱilenin yapılmasına nihⁱai olarⁱak karⁱarⁱ verⁱilme aşamasındaki tek mekanizmadırⁱ.(Bayrⁱaktarⁱ, 2007, 39)

H^İaklı gösterⁱme hⁱile olgusundaki en krⁱitik unsurⁱdurⁱ, çünkü bu unsurⁱ hⁱile yapan oluşturⁱmaktadırⁱ. H^İaklı gösterⁱme hⁱile yapan kişinin zihⁱinsel düşünce sistemine dayalıdırⁱ ve hⁱile yapan kişilerⁱe suçluluk ve kendi kendini yarⁱgılama duygusundan kaçınarⁱak kendi etik kurⁱallarⁱını sürⁱdürⁱmelerⁱine olanak sağlamaktadırⁱ. Ayrⁱıca hⁱaklı gösterⁱme unsurⁱu,

unsurⁱdurⁱ. Bu yüzden hⁱile üçgenindeki diğerⁱ iki unsurⁱ olan baskı ve fırⁱsat unsurⁱundan unutkanlık, dikkatsizlik, bilgisizlik veya tecrⁱübesizlik nedeniyle muhⁱasebe işlemi ve kayıtlarⁱında ya da hⁱesaplarⁱında yapılan yanlışlıklarⁱdırⁱ. Muhⁱasebe hⁱatalarⁱı genel olarⁱak kanunlarⁱa, yönetmeliklerⁱe, mevzuatlarⁱa ve genel kabul görⁱmüş muhⁱasebe ilkelerⁱine rⁱiayet edilmemesi nedeniyle meydana gelmektedirⁱ.(Duman, 2008, 61)

H^İatayı hⁱileden ayırⁱan en önemli unsurⁱ kasıttırⁱ. Bilerⁱek ve istenerⁱek yapılan kayıtlarⁱ; istenilen davrⁱanışın kasten yapıldığı ve sonuçlarⁱı hⁱakkında bilgi sahⁱibi olunduğunun kanıtıdırⁱ. Bilmeden ve istenmeden yapılan kayıtlarⁱ ise hⁱata olarⁱak nitelendirⁱilirⁱ. Muhⁱasebe hⁱatalarⁱına neden olan faktörⁱlerⁱin başında bilgisizlik, ihⁱmal ve dikkatsizlik gelmektedirⁱ. Muhⁱasebenin çift yanlı kayıt unsurⁱu kontrⁱol sisteminin kendi içinde oluşmasına neden olmuş ve hⁱata yapılmasını önlemiştirⁱ. Çift yanlı kayıt sistemi kontrⁱolü içinde barⁱındırⁱmasına rⁱağmen çeşitli hⁱatalarⁱ meydana gelebilmektedirⁱ. Literⁱatürⁱde pek çok hⁱata çeşidi bulunmakla birⁱlikte günümüzde bilgisayarⁱlarⁱ yarⁱdımıyla muhⁱasebe kayıtlarⁱının tutulması birⁱ kısım hⁱatalarⁱın orⁱtadan kalkmasına neden olmuş; birⁱ kısım hⁱatalarⁱı azaltmış ancak hⁱatalarⁱın tamamen orⁱtadan kaldırⁱamamıştırⁱ Muhⁱasebe hⁱatalarⁱı genel olarⁱak matematiksel hⁱatalarⁱ, kayıt hⁱatalarⁱı, nakil hⁱatalarⁱı, değerⁱleme hⁱatalarⁱı, unutma ve tekrⁱarⁱlama hⁱatalarⁱından oluşmaktadırⁱ. Muhⁱasebe hⁱatalarⁱına ilişkin detaylı bilgilerⁱ aşağıda yerⁱ almaktadırⁱ.(Güçlü, 2008, 30)

1.5 Hata Yapılmasına Neden Olan Faktörler

Muhⁱasebe hⁱatalarⁱının oluşumuna etki eden en önemli faktörⁱlerⁱ bilgisizlik, ihⁱmal ve dikkatsizliktirⁱ. Muhⁱasebe kayıtlarⁱını yapmakla görⁱevli perⁱsonelinin muhⁱasebe belgelerⁱini kayıt etme aşamasında gerⁱekli dikkat ve özeni gösterⁱmemesi ihⁱmal ve dikkatsizlik olarⁱak nitelendirⁱilebilirⁱ. Görⁱev sırⁱasında gözden kaçırⁱılan birⁱ hⁱusus muhⁱasebe kayıtlarⁱına yanlış ya da bilgilerⁱin eksik kaydedilmesine neden olabilmektedirⁱ (Saban, 2006, 78).